Barszcz (roślina)

Barszcz
	; Barszcz zwyczajny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	barszcz
	Nazwa systematyczna
	Heracleum L.; Sp. Pl. 249. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Heracleum sphondylium L.
Synonimy
	Barysoma Bunge; Sphondylium Mill.; Wendia Hoffm.;
	Barysoma Bunge; Sphondylium Mill.; Wendia Hoffm.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Barszcz (Heracleum L.) – rodzaj z rodziny selerowatych (Apiaceae). Obejmuje 88 gatunków^[4]. Rośliny te są szeroko rozprzestrzenione na półkuli północnej, głównie w strefie klimatu umiarkowanego.

Kilka gatunków azjatyckich i kaukaskich osiągających okazałe rozmiary, z kwiatostanami o średnicy do 1 m, rozpowszechnionych zostało jako rośliny ozdobne (niektóre także jako pastewne), po czym stały się inwazyjne w Europie i Ameryce Północnej – barszcz Mantegazziego H. mantegazzianum, barszcz Sosnowskiego H. sosnowskyi i barszcz perski H. persicum. Niektóre gatunki wykorzystywane są jako lecznicze, pastewne, przyprawowe^[5]. Niektóre gatunki odgrywają istotną rolę w tradycyjnej medycynie chińskiej^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje strefę umiarkowaną półkuli północnej oraz obszary górskie w strefie międzyzwrotnikowej^[5]. Większość przedstawicieli występuje w Azji (brak ich tylko na krańcach południowych i południowo-wschodnich tego kontynentu)^[6]^[4]. W Europie rośnie 8 gatunków, jeden w Ameryce Północnej (na Alasce, w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, z wyłączeniem ich południowo-wschodniej części)^[4]. W Afryce rodzaj występuje w północno-zachodniej części kontynentu oraz w górach strefy międzyzwrotnikowej^[4].

Gatunki flory Polski^[7]

barszcz Mantegazziego Heracleum mantegazzianum Sommier & Levier – zadomowiony antropofit
barszcz kosmaty Heracleum pubescens (Hoffm.) M.Bieb. – efemerofit
barszcz Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi Manden. – zadomowiony antropofit
barszcz syberyjski Heracleum sibiricum L.
barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium L.

Morfologia

Pokrój: Byliny, rzadko rośliny dwuletnie o łodygach prosto wzniesionych, rozgałęziających się, żebrowanych, kreskowanych lub okrągłych na przekroju. Korzeń zwykle zgrubiały, walcowaty lub wrzecionowaty, rzadziej system korzeniowy wiązkowy. Pędy lub różne ich części owłosione lub nagie^[6].
Liście: Przynajmniej dolne i odziomkowe ogonkowe, z szeroką pochwą liściową^[6]. Blaszki trójlistkowe lub pierzaste^[6]^[8], o odcinkach niewcinanych, wrębnych lub klapowanych^[8].
Kwiaty: Zebrane w okazałe zwykle baldachy złożone. Pokryw brak lub składają się z 1–2 listków, pokrywki zaś są liczne^[8]. W środkowych baldaszkach kwiaty są obupłciowe, a w skrajnych często tylko męskie^[8]^[6]. Kwiatów w baldaszkach jest wiele, podobnie jak baldaszków w kwiatostanie złożonym. Kielich drobny, często ze słabo widocznymi ząbkami działek lub są one trójkątne albo lancetowate^[6]. Płatki korony białe, żółtawe, zielonkawe lub czerwonawe, wycięte na końcach, w kwiatach brzeżnych płatki bywają większe od tych znajdujących się wewnątrz baldachów^[8]. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Stylopodium stożkowate, szyjki słupka krótkie, proste lub odgięte^[6]. Krążek miodnikowy, niski, stożkowaty, o brzegu falistym^[8].
Owoce: Rozłupnia rozpadająca się na dwie eliptyczne lub jajowate, silnie spłaszczone rozłupki, na brzegu oskrzydlone^[8], nagie lub owłosione^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Jeden z rodzajów podplemienia Tordyliinae, plemienia Tordylieae, podrodziny Apioideae z rodziny selerowatych (Apiaceae)^[9].

Wykaz gatunków^[4]

Heracleum abyssinicum (Boiss.) C.Norman
Heracleum aconitifolium Woronow
Heracleum akasimontanum Koidz.
Heracleum albovii Manden.
Heracleum amanum Boiss. & Kotschy
Heracleum angustisectum (Stoj. & Acht.) Peev
Heracleum anisactis Boiss. & Hohen.
Heracleum antasiaticum Manden.
Heracleum apiifolium Boiss.
Heracleum argaeum Boiss. & Balansa
Heracleum asperum (Hoffm.) M.Bieb.
Heracleum austriacum L.
Heracleum bhutanicum M.F.Watson
Heracleum biternatum W.W.Sm.
Heracleum candicans Wall. ex DC.
Heracleum × carbonnieri Reduron, Michaud & J.Molina
Heracleum carpaticum Porcius – barszcz karpacki^[8]
Heracleum chorodanum (Hoffm.) DC.
Heracleum crenatifolium Boiss.
Heracleum cyclocarpum K.Koch
Heracleum dalgadianum S.M.Almeida
Heracleum dissectifolium K.T.Fu
Heracleum dissectum Ledeb.
Heracleum egrissicum Gagnidze
Heracleum elgonense (H.Wolff) Bullock
Heracleum fargesii H.Boissieu
Heracleum forrestii H.Wolff
Heracleum franchetii M.Hiroe
Heracleum freynianum Sommier & Levier
Heracleum gorganicum Rech.f.
Heracleum grandiflorum Steven ex M.Bieb.
Heracleum hemsleyanum Diels
Heracleum henryi H.Wolff
Heracleum humile Sm.
Heracleum incanum Boiss. & A.Huet
Heracleum jacquemontii C.B.Clarke
Heracleum kansuense Diels
Heracleum kingdonii H.Wolff
Heracleum lehmannianum Bunge
Heracleum leskovii Grossh. – barszcz Leskowa^[10]
Heracleum ligusticifolium M.Bieb.
Heracleum likiangense H.Wolff
Heracleum mantegazzianum Sommier & Levier – barszcz Mantegazziego
Heracleum maximum W.Bartram – barszcz wełnisty^[11]
Heracleum moellendorffii Hance
Heracleum nyalamense R.H.Shan & T.S.Wang
Heracleum oncosepalum (Hand.-Mazz.) Pimenov & Kljuykov
Heracleum oreocharis H.Wolff
Heracleum orphanidis Boiss.
Heracleum ossethicum Manden.
Heracleum paphlagonicum Czeczott
Heracleum pastinaca Fenzl
Heracleum pastinacifolium K.Koch
Heracleum persicum Desf. ex Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall. – barszcz perski^[12]
Heracleum peshmeniana Ekim
Heracleum pinnatum C.B.Clarke
Heracleum platytaenium Boiss.
Heracleum ponticum (Lipsky) Schischk. ex Grossh.
Heracleum pubescens (Hoffm.) M.Bieb. – barszcz kosmaty
Heracleum pumilum Vill.
Heracleum rapula Franch.
Heracleum rawianum C.C.Towns.
Heracleum rechingeri Manden.
Heracleum × rodnense Nyár. & Todor
Heracleum roseum Steven
Heracleum scabridum Franch.
Heracleum scabrum Albov
Heracleum schansianum Fedde ex H.Wolff
Heracleum schelkovnikowii Woronow
Heracleum sibiricum L. – barszcz syberyjski
Heracleum sommieri Manden.
Heracleum sosnowskyi Manden. – barszcz Sosnowskiego
Heracleum souliei H.Boissieu
Heracleum sphondylium L. – barszcz zwyczajny
Heracleum stenopteroides Fedde ex H.Wolff
Heracleum stenopterum Diels
Heracleum subglabrum Kitam.
Heracleum subtomentellum C.Y.Wu & M.L.Sheh
Heracleum sumatranum Buwalda ex Steenis
Heracleum taylorii C.Norman
Heracleum tiliifolium H.Wolff
Heracleum trachyloma Fisch. & C.A.Mey.
Heracleum vicinum H.Boissieu
Heracleum villosum (Hoffm.) Fisch. ex Spreng. – barszcz owłosiony^[11]
Heracleum wenchuanense F.T.Pu & X.J.He
Heracleum wilhelmsii Fisch. & C.A.Mey. – barszcz Wilhelmsa^[10]
Heracleum wolongense F.T.Pu & X.J.He
Heracleum woodii M.F.Watson
Heracleum xiaojinense F.T.Pu & X.J.He
Heracleum yungningense Hand.-Mazz.

Zastosowanie

Kilka gatunków azjatyckich i kaukaskich osiągających okazałe rozmiary, z kwiatostanami o średnicy do 1 m, rozpowszechnionych zostało w Europie i Ameryce Północnej jako rośliny ozdobne i pastewne: barszcz Mantegazziego H. mantegazzianum, barszcz Sosnowskiego H. sosnowskyi i barszcz perski H. persicum^[5].
Niektóre gatunki wykorzystywane są jako lecznicze (np. w tradycyjnej medycynie chińskiej^[6]), jadalne, pastewne i przyprawowe^[5]. Ważną przyprawą w Sikkimie są owoce H. sphondylium var. montanum^[5]. Korzenie, łodygi i liście tego gatunku były jadane w Ameryce Północnej^[5]. Gatunek ten opisywany jest także jako ważne warzywo dla Słowian, stopniowo zapominane w XVIII i XIX wieku^[13].
Z łodyg dużych gatunków barszczu współcześni muzycy ludowi wytwarzają instrumenty dęte^[14].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Heracleum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-27].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 432-433, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Heracleum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-27].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 93, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 119.
↑ Genus Heracleum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-08-27].
↑ ^a ^b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 96. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
↑ Barszcz perski. [w:] Inwazyjne gatunki obce [on-line]. GDOŚ. [dostęp 2022-08-27].
↑ ŁukaszŁ. Łuczaj ŁukaszŁ., Dzikie rośliny jadalne Polski : przewodnik survivalowy, wyd. 2., poszerzone, Krosno: Wydawnictwo "Chemigrafia", 2004, s. 29-32, ISBN 83-904633-6-9, OCLC 71833163 .
↑ Rośliny baldaszkowate – żywe instrumenty. „Gadki z Chatki”. 4 (53), 2004. Stowarzyszenie Animatorów Ruchu Folkowego. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. (pol.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].

[powo-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Heracleum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-27].

[mabb-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 432-433, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[china-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Heracleum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-27].

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 93, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[flora-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 119.

[grin-9] Genus Heracleum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-08-27].

[gawrys-10] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 96. ISBN 978-83-925110-5-2.

[slownik-11] Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.

[12] Barszcz perski. [w:] Inwazyjne gatunki obce [on-line]. GDOŚ. [dostęp 2022-08-27].

[luczaj-13] ŁukaszŁ. Łuczaj ŁukaszŁ., Dzikie rośliny jadalne Polski : przewodnik survivalowy, wyd. 2., poszerzone, Krosno: Wydawnictwo "Chemigrafia", 2004, s. 29-32, ISBN 83-904633-6-9, OCLC 71833163 .

[14] Rośliny baldaszkowate – żywe instrumenty. „Gadki z Chatki”. 4 (53), 2004. Stowarzyszenie Animatorów Ruchu Folkowego. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]