Dolina Dolnej Odry

Dolina Dolnej Odry koło wsi Krajnik Dolny
Zasięg regionu w obrębie Polski
Prowincja	Niż Środkowoeuropejski
Podprowincja	Pobrzeża Południowobałtyckie
Makroregion	Pobrzeże Szczecińskie
Mezoregion	Dolina Dolnej Odry
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska: woj. zachodniopomorskie Niemcy: Meklemburgia-Pomorze Przednie, Brandenburgia

Dolina Dolnej Odry (313.24, niem. Unteres Odertal) – mezoregion Pobrzeża Szczecińskiego. Zajmuje dolinę rzeki Odry od okolic Cedyni aż po Zalew Szczeciński koło Stepnicy. Jej długość wynosi ok. 95 km, o szerokość od 2 do 12 km^[1].

Dolina Dolnej Odry składa się z następujących fragmentów:

• Osinów Dolny – Widuchowa – główną oś stanowi jedno koryto Odry i Hohensaaten-Friedrichsthaler Wasserstrasse połączone licznymi kanałami i polderami. Ważniejsze dopływy: Alte Oder z Kanałem Odra-Hawela (L) i Rurzyca (P). Od wschodu ograniczona zboczami Wzgórz Krzymowskich i falistą Równiną Wełtyńską. Pod Cedynią tzw. Żuławy Cedyńskie.
• Międzyodrze – powyżej Widuchowej oś doliny stanowią 2 koryta Odry – Odra Zachodnia i Odra Wschodnia (Regalica) połączone licznymi kanałami, starorzeczami i polderami. Do największych wysp należą Zaleskie Łęgi, Dębina, Ostrów Grabowski, Wyspa Pucka w Szczecinie, Polickie Łąki w Policach oraz Wielkie Bagno Kurowskie i Ustowskie Mokradła. Ważniejsze dopływy: Welse (L), Bukowa (L), Tywa (P), Omulna (P). Od zachodu ograniczona zboczami Wzniesień Szczecińskich (na wysokości Szczecina są to Wał Stobniański i Wzgórza Warszewskie), a od wschodu morenami Wzgórz Bukowych.
• Jezioro Dąbie – jezioro deltowe z licznymi polderami na wschodnim brzegu. Głównym dopływem jest Płonia.
• Roztoka Odrzańska – estuarium Odry i ujście do Zalewu Szczecińskiego wraz z nadbrzeżnymi mokradłami na wschodnim skraju Puszczy Wkrzańskiej i na zachodnim skraju Puszczy Goleniowskiej. Głównymi dopływami są Ina (P), Gowienica (P) i Gunica (L)^[2][3].

• Cedynia
• Gartz (Oder)
• Gryfino
• Police
• Schwedt/Oder
• Stepnica
• Szczecin

• Czarna Łąka
• Czarnocin
• Lubczyna
• Mescherin
• Moczyły
• Police
• Siadło Dolne
• Stepnica
• Stolpe (Angermünde)
• Trzebież
• Widuchowa

• Osinów Dolny – Hohenwutzen (DW124 – B158)
• Krajnik Dolny – Schwedt/Oder (DK26 – B166)
• Gryfino – Mescherin (DW120 – B113)
• Autostrada A6
• Kolejowy most zwodzony nad Regalicą w Podjuchach (linia kolejowa Szczecin Główny – Gryfino)
• Most Gryfitów (DK31)
• Most Pomorzan (DK31)
• mosty kolejowe na linii Szczecin Główny – Szczecin Dąbie
• Most Długi w Szczecinie (DK10)
• Trasa Zamkowa w Szczecinie (DW115)
• Most im. Pionierów Miasta Szczecina (DK10)
• Most Cłowy w Szczecinie
• Most Portowy w Szczecinie (DK10)
• Obwodnica zachodnia Szczecina (planowana)

Strategiczne położenie (bliskość morza, transport rzeczny, szlaki kupieckie, ośrodki miejskie) już od wczesnego średniowiecza powodowało ścieranie się na tych terenach wpływów pomorskich, polskich i niemieckich (w tym pruskich i brandenburskich), a także w mniejszym stopniu szwedzkich i duńskich. Obszar penetracji przez plemiona słowiańskie głównie Pomorzan i Wkrzan. W 972 r. miała miejsce Bitwa pod Cedynią. Dziesięć wieków później na tym terenie posuwał się front tzw. operacji berlińskiej. Największy wpływ na dzisiejszy kształt i wygląd doliny miał okres Prowincji Pomorze, kiedy przekopano liczne kanały, wybudowano budowle hydrotechniczne i przystosowano część obszaru do celów przemysłowych, rolnictwa, hodowli i żeglugi^[4][5].

Na terenach zalewowych dominują ekosystemy bagien i mokradeł. Na zboczach i na innych terenach niezalewanych wytworzyły się ekosystemy łąkowe (w tym siedliska kserotermiczne) i leśne. Na obszarach przylegających do Doliny duże kompleksy leśne: Puszcza Bukowa, Puszcza Goleniowska, Puszcza Piaskowa i Puszcza Wkrzańska. Wody śródlądowe, torfowiska, bagna, łąki i zarośla Doliny Dolnej Odry tworzą ciekawą mozaikę siedlisk, będącą ostoją ptaków o randze europejskiej i terenem szczególnie ważnym dla ptaków wodno-błotnych, które występują tu w olbrzymich koncentracjach, np. na jesiennym zlotowisku zbiera się do 9000 żurawi. Jedna z najważniejszych w skali kraju ostoi bielika. Występują tu co najmniej 34 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej i 14 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi. Występuje tu również bogata fauna innych zwierząt kręgowych (w tym łosie i bobry).

Jednym z pionierów popularyzacji ochrony przyrody na terenach Doliny był niemiecki przyrodnik Paul Robien. Obecnie na terenie Doliny utworzono Międzynarodowy Park Dolina Dolnej Odry celem ochrony unikatowej w skali europejskiej fauny i flory rozlewisk Odry. Tworzy go Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry wraz z niemieckim Parkiem Narodowym Doliny Dolnej Odry (niem. Nationalpark Unteres Odertal). W południowej części zlokalizowano Cedyński Park Krajobrazowy. Dolina Dolnej Odry objęta jest ochroną europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Wyznaczono tu obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Dolnej Odry” (PLB320003), a także specjalne obszary ochrony siedlisk: „Dolna Odra” (PLH320037) i „Ujście Odry i Zalew Szczeciński” (PLH320018). Zgodnie z obowiązującą procedurą obydwa obszary posiadają obecnie status obszarów mających znaczenie dla wspólnoty^[6][7].

Rezerwaty i pomniki przyrody:

• Rezerwat przyrody Białodrzew Kopicki
• Rezerwat przyrody Bielinek
• Rezerwat przyrody Czarnocin
• Rezerwat przyrody Kanał Kwiatowy
• Rezerwat przyrody Kurowskie Błota
• Rezerwat przyrody Olszanka
• Rezerwat przyrody Uroczysko Święta
• Rezerwat przyrody Wrzosowiska Cedyńskie
• Rezerwat przyrody Słoneczne Wzgórza
• Rezerwat przyrody Wzgórze Widokowe nad Międzyodrzem
• Krzywy Las (pomnik przyrody)
• Dolina Miłości w Zatoni Dolnej

Inne formy ochrony przyrody:

• Park Natury Zalewu Szczecińskiego
• Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Zaleskie Łęgi”
• Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dębina”
• Klucki Ostrów (użytek ekologiczny)

  

Obszar rozwoju turystyki wodnej, szczególnie predysponowany do uprawiania żeglarstwa i spływów kajakowych. Na przystaniach organizowane są także rejsy małymi statkami oraz wodolotem na trasie Szczecin – Świnoujście^[8][9]. Liczne szlaki turystyczne i punkty widokowe.

• Lewy brzeg:
  • Wzgórza Warszewskie
  • Wał Stobniański
  • Szczecin: Bazylika archikatedralna św. Jakuba w Szczecinie (wieża widokowa), Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie (wieża widokowa), Muzeum Narodowe w Szczecinie przy Wałach Chrobrego (wieża widokowa)
  • Marchia Wkrzańska: Wieża widokowa w Stolpe, wzgórza koło Stolzenhagen
  • Niemiecka część Wzniesień Szczecińskich: Mescherin – Stettiner Berg, Seeberg, wieża obserwacyjna Lecący Żuraw, Kroatenberg koło Gartz (Oder)
• Prawy brzeg:
  • Wzgórza Bukowe
  • Góra Zielonczyn
  • Blankowe Wzgórza koło Marwic
  • Sarbskie Górki koło Widuchowej

    

  • Dolina Miłości w Zatoni Dolnej
  • Wieża widokowa w Cedyni
  • Góra Czcibora
  • Rezerwat przyrody Bielinek
  • Rezerwat przyrody Słoneczne Wzgórza

• Międzynarodowy szlak rowerowy Odra - Nysa
• Międzynarodowy szlak rowerowy wokół Zalewu Szczecińskiego R-66
• Szlak „Zielona Odra”
• Szlak Nadodrzański
• Szlak przez Rajską Dolinę
• Szlak Stepnicko-Rokicki
• Szlak kajakowy „Międzyodrze”
• Szlak wodny Berlin - Szczecin - Bałtyk

Liczne szlaki turystyczne wyznaczono w obrębie wzgórz i tarasów przylegających do Doliny, zarówno po polskiej jak i niemieckiej stronie^[10].

Panorama części obszaru: Długi Ostrów (wyspa) oraz Odra (Domiąża) – ujście do Roztoki Odrzańskiej

Panorama Doliny ze Wzgórz Krzymowskich w okolicach Zatoni Dolnej

• Dolina Dolnej Odry (The Lower Odra Valley, Das Untere Odertal), tekst i zdjęcia: Marek Cichoń,Soft Vision, Szczecin 2007, ISBN 978-83-921646-5-4

• Police - kanały
• Kotlina Freienwaldzka

• Zachodniopomorski Szlak Żeglarski(1). szlak.pomerania.tv. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-01)].
• Zachodniopomorski Szlak Żeglarski(2)
• Pomorski Krajobraz Rzeczny. pomorskikrajobrazrzeczny.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-08)].