Graużyszki

Graużyszki
Граўжышкі
	; Kurhan i pomnik wielkiej wojny ojczyźnianej
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	oszmiański
Sielsowiet	Graużyszki
Wysokość	210 m n.p.m.
Populacja (2009); • liczba ludności	; 427
Nr kierunkowy	+375 1593
Tablice rejestracyjne	4
	Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Graużyszki
	Położenie na mapie Białorusi Graużyszki
	Położenie na mapie Polski w 1939 Graużyszki
	54°19′41″N 25°50′28″E/54,328056 25,841111
	Multimedia w Wikimedia Commons

Graużyszki (biał. Граўжышкі; ros. Гравжишки) − wieś na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, w rejonie oszmiańskim, około 13 km na południowy zachód od Oszmiany. Siedziba sielsowietu.

Historia

Własność

Pierwsze wzmianki o Graużyszkach pojawiły się w XIII wieku, choć według podań historia tej miejscowości sięga XI wieku i jest związana z działalnością podaniowego bohatera Litwy Kunigasa Endziwiłła^[1].

W 1518 roku miejscowość uzyskała status miasteczka (który utrzymała do 1939 roku).

Po 1865 roku miasteczko zostało własnością miejscowych włościan i plebanii^[1].

W czasach zaborów miasteczko w gminie Graużyszki, w powiecie oszmiańskim, w guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego. W 1905 roku liczyło 303 mieszkańców^[2].

W 1931 w 54 domach zamieszkiwało 361 osób^[3].

6 maja 1944 oddziały 8 i 13 Brygady AK pod dowództwem Adama Walczka „Nietoperza” stoczyły tu zwycięzką walkę z Litewskim Korpusem Lokalnym pod dowództwem mjr. Antanasa Andriunasa^[4].

Główny artykuł: Bitwa pod Graużyszkami.

Przynależność administracyjna

W wyniku reformy administracyjnej w latach 1565–1566 Graużyszki weszły w skład powiatu oszmiańskiego województwa wileńskiego Rzeczypospolitej. Po III rozbiorze Polski w 1795 roku majątek znalazł się na terenie powiatu oszmiańskiego (ujezdu) guberni wileńskiej. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Graużyszki wróciły do Polski, stały się siedzibą gminy Graużyszki w powiecie oszmiańskim.13 kwietnia 1922 roku gmina weszła w skład objętej władzą polską Ziemi Wileńskiej^[5], przekształconej 20 stycznia 1926 roku w województwo wileńskie^[6]. Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi^[1]^[7]^[8].

Infrastruktura

W 1880 roku w miasteczku działała szkółka wiejska, regularnie organizowano targi^[1].

Obecnie we wsi działają m.in. szkoła średnia, przychodnia i poczta.

Świątynie

W 1495 roku zbudowano tu kościół katolicki. O istnieniu kościoła katolickiego istnieje również relacja z 1645 roku^[9]. W drugiej połowie XVIII wieku wzniesiono tu drewniany kościół katolicki pw. apostołów Piotra i Pawła. Ten zabytek drewnianej architektury barokowej został rozebrany wiosną 2009 roku^[10] (lub w 2008 roku). Pozostała po nim stojąca kiedyś obok niego, drewniana, wybudowana na przełomie XIX i XX wieku dzwonnica.

W 1880 roku istniał tu drewniany kościół katolicki pw. św. Jerzego^[1]. Był to prawdopodobnie ten sam kościół, który wcześniej i później był pod wezwaniem apostołów Piotra i Pawła^[11].

We wsi w latach 90. XX wieku wybudowano nowy kościół katolicki^[10].

Demografia

W 1880 roku mieszkało tu 211 osób, w tym 21 żydów^[1]
w 1905 roku – 229 osób
w 1931 roku miasteczko liczyło 361 osób, ponadto w kolonii mieszkały 43 osoby, a majątek miał 10 mieszkańców^[12]
w 1970 roku – 271 osób
w 1993 roku – 518 osób
w 1997 roku – 523 osoby
w 2009 roku – 427 osób^[13]

Pomniki

W centrum wsi w 1967 roku usypano „kurhan pamięci”, na którego szczycie odsłonięto pomnik poświęcony pamięci 10 żołnierzy radzieckich, którzy zginęli w czasie wielkiej wojny ojczyźnianej^[11].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Graużyszki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 799 ., znaczenie 1.
↑ Гошкевич И. И. Виленская губернія: Полный списокъ населенныхъ мѣстъ со статистическими данными о каждомъ поселеніи, составленный по оффиціальнымъ свѣдѣниямъ, Вильна, 1905, s. 228
↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1, Warszawa 1938, s. 31 .
↑ Arkadiusz Karbowiak: Litwini przeciw „czerwonej zarazie”. Do Rzeczy, 2019. (pol.).
↑ Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 – Art. 8.
↑ Dz.U. z 1926 r. nr 6, poz. 29
↑ Graużyszki na stronie Radzima.org. [dostęp 2018-01-03].
↑ Graużyszki na stronie Radzima.net. [dostęp 2018-01-03].
↑ Graużyszki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 532 ., znaczenie 2.
↑ ^a ^b Гравжишки na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2018-01-03]. (ros.).
↑ ^a ^b Збор помнікаў гісторыі і культуры. Гродзенская вобласць, Mińsk: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1986, s. 104 [dostęp 2018-01-03] (biał.).
↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. T. 1, Województwo wileńskie. T. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 32. [dostęp 2018-01-03].
↑ Liczby ludności miejscowości obwodu grodzieńskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. [dostęp 2018-01-03]. (ros.).

[S2-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Graużyszki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 799 ., znaczenie 1.

[2] Гошкевич И. И. Виленская губернія: Полный списокъ населенныхъ мѣстъ со статистическими данными о каждомъ поселеніи, составленный по оффиціальнымъ свѣдѣниямъ, Вильна, 1905, s. 228

[:12-3] Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1, Warszawa 1938, s. 31 .

[4] Arkadiusz Karbowiak: Litwini przeciw „czerwonej zarazie”. Do Rzeczy, 2019. (pol.).

[5] Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 – Art. 8.

[6] Dz.U. z 1926 r. nr 6, poz. 29

[R-7] Graużyszki na stronie Radzima.org. [dostęp 2018-01-03].

[RN-8] Graużyszki na stronie Radzima.net. [dostęp 2018-01-03].

[S151-9] Graużyszki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 532 ., znaczenie 2.

[A-10] Гравжишки na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2018-01-03]. (ros.).

[Z-11] Збор помнікаў гісторыі і культуры. Гродзенская вобласць, Mińsk: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1986, s. 104 [dostęp 2018-01-03] (biał.).

[W-12] Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. T. 1, Województwo wileńskie. T. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 32. [dostęp 2018-01-03].

[L-13] Liczby ludności miejscowości obwodu grodzieńskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. [dostęp 2018-01-03]. (ros.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]