|
Hawajka półżuchwowa
Hawajka półżuchwowa[3] (Hemignathus lucidus) – gatunek małego ptaka z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae). Endemiczny dla trzech wysp na Hawajach. Prawdopodobnie wymarły, zaklasyfikowany jako krytycznie zagrożony. Hawajka półżuchwowa to mierzący około 13–15 cm długości ptak o brązowooliwkowym wierzchem ciała z jaśniejszym wierzchem głowy, skrzydłami i pokrywami nadogonowymi. Spód ciała przybiera kolor żółty. Charakterystyczną cechą jest wspomniana w nazwie dysproporcja między szczęką górną a żuchwą, która jest znacznie krótsza. H. lucidus jest dzielony przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny na 3 podgatunki, z czego każdy zasiedlał (lub zasiedla) inną wyspę Hawajów – Kauaʻi, Oʻahu i Maui. Ptaki żywią się owadami (w tym chrząszczami i dużymi larwami) i nektarem. Od 1994 roku IUCN uznaje gatunek za krytycznie zagrożony wyginięciem; ostatni raz pewna obserwacja odbyła się w 1996. Prawdopodobnie gatunek wymarły. TaksonomiaPo raz pierwszy gatunek opisał Martin Heinrich Carl Lichtenstein w 1838. Holotyp pochodził z Oʻahu. Lichtenstein pozyskał także okaz młodociany, który uwiecznił na tablicy barwnej wraz z wizerunkiem dorosłego osobnika (patrz ilustracja po prawej); wszystkie zebrał dla niego Ferdinand Deppe. Nowo opisanemu gatunkowi przydzielił nazwę Hemignathus lucidus[4]. Nazwę utrzymuje Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (2015). Wyróżnia 3 podgatunki[5]. Holotyp podgatunku H. l. hanapepe pochodzi z census-designated place o nazwie Hanapēpē (obecnie hrabstwo Kauaʻi)[6]. Nazwa rodzajowa Hemignathus pochodzi z greki od przedrostka hēmi- – oznaczającego pół- lub mały – oraz gnathos – żuchwa. Nazwa gatunkowa, lucidus, pochodzi z łaciny i znaczy „jaskrawy” lub „jasny” (lux, lucis – światło)[7]. Miejscowa, zwyczajowa nazwa ptaka – Nukupuʻu – odnosi się do mocno wygiętego, zaokrąglonego dzioba tego ptaka[8]. Podgatunki H. l. affinis i H. l. hanapepe zostały najpierw opisane jako odrębne gatunki[9][6]; Walter Rothschild opisując nowy podgatunek, H. l. affinis, zauważył już, że jest blisko spokrewniony z H. l. hanapepe[9]. Jednak autorzy The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World proponują inny podział rodzaju Hemignathus, według którego należy wyodrębnić z hawajki półżuchwowej dwa gatunki: hawajkę czarnokantarową (H. hanapepe) i hawajkę leśną (H. affinis)[10]. Opcja rozdzielenia została rozpatrzona pozytywnie przez American Ornithologists’ Union w lutym 2015 – rozdzielenie gatunku znalazło się w propozycjach zamieszczonych pod sekcją poświęconą nowym informacjom dotyczącym hawajek (Revise species limits in three extinct comp lexes of Hawaiian honeycreepers). Przesłanką miały być znaczące różnice w upierzeniu podgatunków oraz nieopublikowane badania R.C. Fleishera, mające dowodzić odrębności genetycznej[11]. Również Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny uznaje podział przedstawiony przez autorów The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World[5]. Morfologia 2. Hawajka półżuchwowa (Hemignathus lucidus lucidus) – dorosły; 3. – młody Opis dotyczy podgatunku nominatywnego. Informacje dotyczące dwóch pozostałych znajdują się w sekcji Podgatunki. Wierzch ciała oliwkowozielony, z wierzchu głowy jaśniejszy (lub trawiastozielony), jaśniejszy także na skrzydłach i pokrywach nadogonowych. U jednego okazu z kolekcji z Paryża kantarek i linia za okiem czarnobrązowe. Nad okiem przebiega rozpoczynająca się na czole jaskrawa żółtopomarańczowa brew. Lichtenstein wspomniał o pomarańczowym gardle i bokach głowy, jednak Rothschild nie odnotował takiej cechy. Za to Lafresnaye wspomina o żywożółtej brwi, wyższej części szyi i piersi – u okazu z Paryża broda, gardło i wyższa część piersi są żółtopomarańczowe. Brzuch żółty, w okolicach kloaki pióra stają się szarozielone. U samicy wierzch ciała matowy, brązowooliwkowy, ze śladami zielonego z wierzchu głowy, na kuprze i w wyższej części pokryw nadogonowych oraz na krawędziach lotek i sterówek. Kantarek popielaty, brew słabo widoczna. Boki głowy i gardło żółtawe. Pozostała część spodu ciała jasna, szarobrązowa, po bokach ciała bardziej brązowooliwkowa[12]. Perkins napisał, że u wszystkich gatunków Hemignathus występują wokół nozdrzy dobrze rozwinięte pióra szczeciniaste[8][a]. WymiaryWedług pierwszego opisu Lichtensteina długość ciała hawajki półżuchwowej wynosi około 15,2 cm (6 cali[4]). Rothschild nie posiadał wiele więcej danych; dodał, że inną wartość podał Sharpe – blisko 13,2 cm, zaś pewien okaz z kolekcji z Frankfurtu miał długość około 14 cm[12]. Już Lichtenstein zauważył znaczące różnice w długości szczęki górnej i żuchwy; górna szczęka miała mieć długość około 32 mm (1,25 cala), żuchwa około 17 mm (oryg. 8 linii = ⅔ cala[4]). Rothschild przytoczył przykłady okazów, u których długość górnej szczęki wynosiła blisko 25, 28, 30 mm[12]. Pozostałe znane, przybliżone wymiary H. l. lucidus (wraz z holotypem[4])[12]: długość skrzydła: 75 i 71 mm, długość ogona: 76, 74 i 45 mm, skoku – 18–21 mm[12]. Długości kości długich zmierzona u muzealnego okazu (szkieletu) hawajki półżuchowowej podgatunku H. l. affinis: kość udowa – 16,6 mm; tibiotarsus – 28 mm; skok (tarsometatarsus) – 23,4 mm[13]. Zasięg występowaniaKażdy podgatunek hawajki półżuchwowej występuje (lub występował) na innej wyspie Hawajów[5][14]; Kauaʻi (H. l. hanapepe), Oʻahu (H. l. lucidus) i Maui (H. l. affinis)[5][14]. Zasięg na Maui nie obejmował całej wyspy[15]; ptak występował na północno-zachodnim zboczu Haleakalā[8] i West Maui Mountains. BirdLife International szacuje łączny zasięg występowania na 22 km²[15]. Jeden okaz miał być odłowiony na wyspie Hawaiʻi, gdzie występuje endemicznie inny przedstawiciel rodzaju – hawajka pełzaczowata (Hemignathus wilsoni)[16]. Według R.C. Fleischera mtDNA wskazuje na to, że jednak jest to osobnik z Oʻahu (jest to osobista uwaga Fleischera do innego artykułu; badań nie opublikowano)[13]. EkologiaNa Maui gatunek współcześnie stwierdzano na obszarach położonych na wysokości pomiędzy 1450(1200)[8]–2000 m n.p.m.[15]. Dolina Koaiʻe na Kauaʻi, gdzie ptak był widziany w 1995, rozciąga się między 1000 a 1300 m n.p.m.[15], na Kauaʻi H. l. hanapepe można było spotkać na wysokościach między około 600 a 900 m n.p.m.[8] Na Oʻahu i Kauaʻi hawajka półżuchwowa została zaobserwowana m.in. w koronach Acacia koa oraz mniejszych drzew z rodzajów Sohpra i Myoporum. Osobniki tego gatunku uważane są za towarzyskie: na Maui często występowały w towarzystwie hawajki papugodziobej (Pseudonestor xanthophrys)[8]. Długa pieśń osobników z Maui miała przypominać pieśń introdukowanego na wyspy przedstawiciela Carpodacus (jest nim dziwuszka ogrodowa, Haemorhous mexicanus syn. Carpodacus mexicanus[17])[12][8]. Głos kontaktowy był podobny jak u hawajki pełzaczowatej. Pieśń ptaków z Kauaʻi opisano jako krótki, ale raczej słodki szczebiot, składający się z około 6 dźwięków[12]. Pieśń hawajki półżuchwowej i pełzaczowatej jest identyczna, jak u hawajki papugodziobej[8]. W żołądkach ptaków z Maui znaleziono owady, w tym małe chrząszcze i szczątki dużych larw[12]; hawajki półżuchwowa i pełzaczowata żywią się ryjkowcami, szczególnie z rodzaju Oodemas[8]. Hawajka półżuchwowa w poszukiwaniu zdobyczy żuchwą podważała korę, a następnie wyciągała owady dłuższą, górną szczęką; odgłos towarzyszący tej czynności miał być słyszalny z bliskiej odległości[12][8]. W poszukiwaniu owadów ptaki te penetrowały również mchy, wyciągały owady górną szczęką a następnie uśmiercały je potrząsając nimi jak pies szczurem[12]. Obserwowano osobniki podgatunku H. l. hanapepe połykające drobne fragmenty zastygłej lawy – przypuszczano, że miało to wspomóc rozdrabnianie twardych pancerzyków ryjkowców[8]. W pierwszym opisie znalazła się informacja o ptakach przebywających na plantacji bananowców, zainteresowanych kwiatami owych roślin[12]. Titian Peale, który miał obserwować hawajki półżuchwowe na wyspie Hawaiʻi (lub Oʻahu), napisał[13]:
Ptaki na Maui żywiły się także nektarem Metrosideros polymorpha (Ohia)[8]. Rothschild zwrócił uwagę na dziwny zapach u postrzelonych ptaków (określił go jako nieprzyjemny), charakterystyczny dla innych przedstawicieli Hemignathus. Wymienił także inne rodzaje ptaków, które miały cechować się takim zapachem – najmocniejszym u Himatione, słabszym u hawajki papużkowatej (Loxioides bailleu), hawajki żółtogłowej (Psittirostra psittacea), hawajki kraterowej (Chloridops kona) i Rhodacanthis. Autor wysnuł przypuszczenie, że przyczyną zapachu jest zakładanie gniazd w dziuplach[12]. Jedynymi niewymarłymi gatunkami spośród wymienionych są hawajka karminowa (Himatione sanguinea) i hawajka papużkowata[5]. Gniazda hawajki karminowej to przeważnie konstrukcje o kształcie kubka zawieszonego między gałęziami, ale znajdywano je także w otworach zastygłej lawy i dziuplach[18]; hawajka papużkowata nie gniazduje w dziuplach[19]. Na Maui Perkins znalazł gniazdo, umieszczone około 7,5 m nad ziemią w rozwidleniu gałęzi A. koa; miało prosty kształt kubka i było dobrze schowane w gąszczu szarych porostów. Wewnątrz znajdowały się 4 pisklęta. Autor był przekonany, że było to gniazdo hawajki półżuchwowej, jednak nie poparł tego żadnym dowodem[8]. Status zagrożenia IUCN klasyfikuje gatunek jako krytycznie zagrożony wyginięciem (CR, Critically Endangered) nieprzerwanie od 1994. Prawdopodobnie wymarły; ostatnia pewna obserwacja miała miejsce w 1996[15]. BirdLife International wskazuje za główną przyczynę wymarcia niszczenie drzew Acacia koa przez bydło – prawdopodobnie był to preferowany przez H. lucidus gatunek drzewa[15]. Już w 1903 Perkins zwrócił uwagę, że pas akacji tego gatunku w niższych partiach lasu został prawie całkowicie zniszczony[8]. Wyższe partie lasów są degradowane przez introdukowane na wyspy ssaki kopytne[15]. Podgatunek nominatywny prawdopodobnie wymarł w połowie lub pod koniec XIX wieku[15]. H. l. lucidus w czasie wizyty Deppe na Oʻahu miał być liczny, jednak możliwe, że Lichtenstein obserwował hawajki zielone (Chlorodrepanis virens). W 1838 co najmniej 9 osobników zostało odłowionych na wyspie; podgatunek był także obecny na Oʻahu podczas wyprawy badawczej ze Stanów Zjednoczonych w latach 1840–1841[14]. Obserwacje w 1837 roku były pierwszymi i zarazem ostatnimi[20][16]. Według lokalnej ludności podgatunek mógł przetrwać w niższych partiach lasu do około 1860[8]. Podgatunek H. l. hanapepe miał być kilkukrotnie obserwowany w latach 1968–1998, jednak nie są to pewne obserwacje; prawdopodobnie duża część, jeśli nie wszystkie, dotyczyła hawajki oliwkowej (Chlorodrepanis stejnegeri). Późniejsze ekspedycje na Kauaʻi (rezultaty opublikowano w 2001 i 2003) nie przyniosły rezultatów. Prawdopodobnie podgatunek wymarł[15]. W 1892 wyspa Maui, gdzie tamtego roku został odkryty podgatunek H. l. affinis, miała być mało poznana i niezbadana[12]. W 1903 roku był to gatunek pospolity[8]. W 1965 podgatunek został oznaczony jako wymarły lub prawdopodobnie wymarły. Ponownie został odkryty 24 sierpnia 1968[21], ostatni raz obserwowany w 1995[15]. UwagiPrzypisy
Linki zewnętrzne
Encyklopedie internetowe (wymarły takson):
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
