Budynek przylega do ulicy Grzegorza z Sanoka od strony wschodniej i do ulicy Wałowej od strony zachodniej.
Historia i architektura
Wnętrze świątyni
Kościół stoi w rejonie, gdzie wcześniej znajdowała się stara gotycka świątynia pw. Michała Archanioła, która doszczętnie spłonęła w 1782 roku i nie została odbudowana[2]. 17 października 1868 Rada Miejska odrzuciła wniosek, aby na istniejącym w tym miejscu placu św. Michała odstąpić teren na budowę nowego kościoła[3].
Kościół powstał dzięki staraniom ówczesnego proboszcza ks. Franciszka Czaszyńskiego, który od czasu przybycia do Sanoka wyznaczył sobie zadanie zbudowania nowej świątyni. W związku z czym oszczędzał skwapliwie pieniądze na ten cel[4]. Zbieranie środków rozpoczął za kadencji burmistrza Sanoka, Erazma Łobaczewskiego (pełnił funkcję od 1867)[5] i gromadził fundusze. Ofiary na cel budowy przekazali: dwór panujący (8458 złr.), sam Franciszek Salezy Czaszyński (6200 złr.) i parafianie[6]. Na rzecz budowy świątyni przeznaczano także dochody uzyskiwane ze sprzedaży miejsc pochówków na sanockim cmentarzu[7].
Kościół był budowany w latach 1874-1886[8][9] (kamień węgielny wmurowano 31 lipca 1874). Został wzniesiony w stylu neoromańskim według projektu nadinżyniera Namiestnictwa, Józefa Braunseisa[9][10]. Świątynia została wzniesiona jako murowana, orientowana, na planie prostokąta. Stworzono trzy nawy: główną wyższą oraz dwie poprzeczne boczne niższe. Pierwotnie świątynia posiadała dwa wejścia: do nawy głównej od strony placu św. Michała i do nawy bocznej poprzecznej wschodniej od strony ulicy Grzegorza z Sanoka (drugie wejście zostało zamurowane w listopadzie 1939). W 1886 oddano obiekt w stanie surowym, 16 grudnia tego roku inżynier miejski zezwolił na użytkowanie. Decyzją z 14 grudnia 1886 konsystorz w Przemyślu wydał zezwolenie, w myśl którego ks. Franciszek Salezy Czaszyński w IV Niedzielę Adwentu 19 grudnia 1886 poświęcił kościół[11] i nastąpiło przeniesienie parafii z klasztoru OO. Franciszkanów. Pierwsza msza święta została odprawiona jako pasterka w Wigilię Bożego Narodzenia 24 grudnia 1886. Świątynia nie była wówczas jeszcze ukończona w pełni; budynek był nieotynkowany, nie miał podłogi. 25 sierpnia 1900 kościół został odwiedzony przez NamiestnikaGalicjiLeona Pinińskiego[12].
W kolejnych latach trwały prace wykończeniowe w kościele. W lipcu 1895 w kościele zainaugurowały nowe organy, które wykonał Antoni Konieczny z Jasionowa[13]. Dzieło ukończenia dokończył kolejny proboszcz, ks. Bronisław Stasicki, dzięki któremu dobudowano dwie wieże (pomiędzy 1903 i 1906, ich budowę wykonała firma Karola Gerardisa[14]; podczas remontu 1996/1997 w jednej z wież odkryto inskrypcję upamiętniającą wznoszenie wieży, według której została zbudowana w 1904 przez Karola Gircerskiego pod zarządem inż. Ostrowskiego, zaś krzyże wykonał Bazyli Wojtowicz, a złocenia kul Aleksander Piech[15]), zegar, trzy dzwony (zamówione w ludwisarni Karola Szwabe z Białej[14]; nazwane „Maria”, „Józef”, „Michał” których poświęcenia dokonał bp Józef Sebastian Pelczar 23 października 1904[16][17][18][19]) ambonę, witraże, ołtarze, zaś w latach 1906-1907 A. Domański wykonał polichromie według wzoru Antoniego Popiela[20][21][22]. Konsekracji kościoła dokonał ks. bp sufragan przemyski Jakub Glazer 12 czerwca 1897[23][24]. Polichromia secesyjna kościoła została wykonany w latach 1906-1907 przez A. Domańskiego według projektu (i także wykonania) Tadeusza Popiela[25][26][27]. Miasto Sanok przekazało na ten cel kamienie z miejskiego kamieniołomu, 60 dębów z miejskiego lasu i przeznaczyło dotację na zakup zegara na wieży kościelnej[28]. Pierwotnie zainstalowane dzwony kościelne zostały podczas I wojny światowej w 1917 zniszczone przez Austriaków (rzucone na plac przed kościołem)[29][30], zaś według innego wersji zarekwirowane we wrześniu 1917 (ponadto w 1918 zostały przejęte inne elementy, w tym piszczałki organowe); po czym w 1921 Komitet Budowy Dzwonów prowadził akcję zbiórki metali na rzecz odlania nowych dzwonów; w 1925 zostały zakupione i poświęcone nowe dzwony[31][32]. W 1928 wprowadzono elektryfikację kościoła[33]. W 1972 została wykonana konserwacja polichromii w kościele[34]. W tym samym roku kościół został włączony do uaktualnionego wówczas spisu rejestru zabytków Sanoka[9]. Budynek został wpisany do wojewódzkiego (1990)[1] oraz do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka[35]. Wynikiem działań Komisji Opieki nad Zabytkami, powstałej przy oddziale PTTK w Sanoku, w 1978 umieszczono na fasadzie budynku tablicę informującą o zabytkowym charakterze obiektu[36].
28 grudnia 1986 odbyły się uroczystości 100-lecia budowy kościoła[37]. We wrześniu 1996 rozpoczęto remont budynku kościoła, podczas którego zaplanowano wymianę pokrycia dachu oraz wykonanie nowych elewacji[38].
Krzyż na wschodniej elewacji kościoła przy ulicy Grzegorza z Sanoka. Inskrypcje u góry: Chrystus wczoraj dziś i na wieki oraz Rok święty 2000. Przy krzyżu tabliczki z nazwami miejsc kaźni: Katyń, Charków, Dachau, Miednoje, Oświęcim upamiętniające ofiary zbrodni katyńskiej. Poniżej tablica z treścią: Poległym w obronie wiary, kościoła i ojczyzny. Mieszkańcom Sanoka A.D. 1998. Krzyż został poświęcony w dniu odpustu parafialnego 6 sierpnia 1998[55].
Obok kościoła znajduje się pomnik Jana Pawła II. Inicjatorem i donatorem był były prałat ks. Adam Sudoł. Odsłonięty w czerwcu 2011 roku. Autorami byli Marek Maślaniec i Agnieszka Świerzowicz[56]. Odlewnikiem był Karol Badyna. Inskrypcja brzmi: Bł. Jan Paweł II, Papież. 1978-2005.
Przed kościołem został ustanowiony kamień pamiątkowy, upamiętniający misje święte w dniach 1–8 kwietnia 2017; inskrypcja brzmi: Miłość Chrystusa przynagla nas (2Kor 5, 14). Parafialne misje ewangelizacyjne 1–8 kwietnia 2017[57].
Tablice pamiątkowe
Epitafium Sebastiana LubomirskiegoPomnik Jana Pawła II obok kościołaPłaskorzeźba Golgota Wschodu
Płyta nagrobna starosty sanockiego Sebastiana Lubomirskiego z 1558 roku, pierwotnie pochodząca z kościoła pw. Michała Archanioła (odkopana podczas prac archeologicznych na placu św. Michała w 1892 roku). Umieszczona w obecnym miejscu w 1953 roku. Inskrypcja głosi: "Sebastian Lubomirski starosta sanocki † 18.IV.1558 r. Odkopano w r. 1892 na placu św. Michała, na którym stał kościół parafialny z wieku XIV. Spalony w r. 1782. Odnowiono i tu umieszczono 1953 r"[58].
Epitafium poświęcone ks. Franciszkowi Salezemu Czaszyńskiemu (1811-1898), głównemu fundatorowi kościoła[59]. Inskrypcja brzmi: "D.O.M. ś.p. Księdzu Franciszkowi Czaszyńskiemu ur. 1812 zm. 1898 proboszczowi i głównemu fundatorowi kościoła wdzięczni parafianie R.I.P."[60][61].
Epitafium poświęcone Zygmuntowi Boleście Kozłowskiemu (1831-1893)[62]. Ufundowana przez szlachtę Ziemi Sanockiej. Inskrypcja brzmi: "D.O.M. Zygmuntowi Boleście Kozłowskiemu ur. 1 maja 1831 r. † 9 października 1893 r. Długoletniemu posłowi sanockiemu wdzięczna szlachta tej ziemi. Z odwagą i hartem duszy walczył w obronie praw kościoła i narodu, potomnym przykład naśladowania godny zostawił. Cześć pamięci"[63].
Tablica pamiątkowa w 500. rocznicę zwycięstwa w Bitwie pod Grunwaldem z 1410 roku[64]. Ustanowiona w 500-tną rocznicę wydarzenia[65]. Inicjatorem był dyrektor sanockiej fabryki wagonów, Ludwik Eydziatowicz, a tablicę wykonał Adam Lewanowicz[66]. Odsłonięta 29 czerwca 1910[61] lub 15 lipca 1910 roku[67]. Inskrypcja głosi: "Na pamiątkę 500 letniej rocznicy wiekopomnego zwycięztwa oręża polskiego pod Grunwaldem 1410 1910"[68].
Tablica pamiątkowa z popiersiem Jana III Sobieskiego ustanowiona w 250. rocznicę zwycięstwa w Bitwie pod Wiedniem z 12 września 1683 roku[64]. Znajduje się na niej inskrypcja "Jan III Sobieski król Polski 17.VII.1629-17.VI.1696. W 250 rocznicę zwycięstwa pod Wiedniem i ocalenia chrześcijaństwa od nawały tureckiej"[69][70]. Odsłonięcia dokonał 1 października 1933 roku ks. proboszcz Bartłomiej Krukar[71].
Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu (1867-1935)[72]. Umieszczono na niej cytat myśli marszałka: "”...Zwyciężyć i spocząć na laurach – to klęska./ Być zwyciężonym i nie ulec – to zwycięstwo.”" oraz inskrypcja główna: "Józef Piłsudski 1867-1935. Twórca Legionów, zwycięski wódz w wojnie r. 1920 w obronie niepodległości, wybitny mąż stanu, pierwszy marszałek Rzeczypospolitej. W 50. rocznicę śmierci i 65. zwycięskiej wojny z 1920 roku. W głębokim hołdzie społeczeństwo Sanoka. A.D. 1985"[73]. Została poświęcona i odsłonięta 26 maja 1985 roku przez ks. bpa sufragana przemyskiego Tadeusza Błaszkiewicza[74][75][76][77]. W uroczystości uczestniczyli ostatni żyjący legioniści[37]. Projektantem i wykonawcą był Jerzy Bieda. Przeciwko ustanowieniu tablicy zaprotestował anonimowy autor (podpisany jako OB.W.) artykułu pt. W czyim imieniu?, opublikowanego w wydaniu pisma „Gazeta Sanocka – Autosan” nr 19 z 1-10 lipca 1985[78][79] (według ks. Adama Sudoła i Franciszka Oberca autorem publikacji był redaktor naczelny gazety, Wiesław Koszela)[80][81][82]. W wydaniu gazety nr 22 z 1-10 sierpnia 1985 w artykule pt. O tym „w czyim imieniu?” raz jeszcze przyznał się do autorstwa opisanego artykułu oraz rozwinął swoje racje w odniesieniu do działalności i rządów J. Piłsudskiego w okresie II RP[83][84].
Krzyż „Golgota Wschodu” w formie reliefu, upamiętniający ofiary zbrodni katyńskiej[85][86][87]. Upamiętnienie ustanowiono w ramach akcji pod nazwą „Golgota Wschodu – Polska pamięta”, zainicjowanej przez Kapelana „Rodzin Katyńskich”, pochodzącego z Sanoka ks. Zdzisława Peszkowskiego, który był jeńcem obozu w Kozielsku 1939-1940 i uniknął śmierci w Katyniu[85][87]. Przedsięwzięcie podjęto w 55. rocznicę zbrodni katyńskiej poprzez ustanowienie krzyża w 55 kościołach[85][87]. W centrum krzyża jest naniesiony wizerunek Matki Bożej Katyńskiej z rozchodzącymi się promieniami[85][86][87]. Nad krzyżem został umieszczony emblemat orła Wojska Polskiego[85][86][87]. Poniżej orła znajduje się napis „Katyń”[87]. Krzyż jest przepasany szarfą z napisem „Pomóż przebaczyć 1940”, zaś u dołu krzyża wymieniono pozostałe miejscowości kaźni: „Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk” oraz poniżej inskrypcja „Golgota Wschodu”[85][86][87]. Płaskorzeźba ma wymiary 210 x 120 cm, została wykonana z brązu w zakładzie odlewniczym w Grudziądzu, a fundatorem był NSZZ „Solidarność” Region Podkarpacie, wymieniony w inskrypcji pod krzyżem[85][86][87]. Krzyż został odsłonięty 18 listopada 1995, umieszczony wewnątrz świątyni na prawy filarze z przodu nawy głównej świątyni; w trakcie mszy św. tego dnia homilię wygłosił ks. Peszkowski[85][88][86][87][89].
Tablica pamiątkowa dla uczczenia pamięci żołnierzy SZP-ZWZ-AKObwodu Sanok (SZP-AK) i dowódców (Michał Tokarzewski-Karaszewicz, Tadeusz Komorowski, Leopold Okulicki) oraz żołnierzy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich, którzy do 1939 roku stacjonowali w Sanoku[90]. Inskrypcja głosi: "Żołnierzom ZWZ-AK Obwodu Sanok (SZP-ZWZ) AK i ich komendantom głównym gen. M. Tokarzewskiemu „Torwid”, gen. S. Roweckiemu „Grot”, gen. T. Komorowskiemu „Bór”, gen. L. Okulickiemu „Niedźwiadek”. Żołnierzom 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. W 42 rocznicę wymarszu oddziału partyzanckiego „Południe”. Społeczeństwo Ziemi Sanockiej. A.D. 1986"[91]. Została odsłonięta 6 lipca 1986 przez oficera przedwojennego sanockiego pułku, Edwarda Łabno i poświęcona przez kapelana AK, ks. infułata Jana Stączka[92][93][94][95][96][97]. Inicjatorami powstania tablicy byli Marian Witalis[98] i ks. Adam Sudoł. W wydaniu „Gazety Sanockiej – Autosan” nr 21 z 20-31 lipca 1986 w artykule pt. Dzielić i rządzić?! redaktor naczelny pisma Wiesław Koszela w obszernym artykule wyraził protest przeciw ustanowieniu tablicy[37][80][99][100][101]. Tezy jego artykułu zostały podzielone przez Władysława Gąsiorowskiego i Mirosława Musiała, których korespondencja do czasopisma została opublikowana w wydaniu gazety nr 23 z 10-20 sierpnia 1986[102][103].
Tablica pamiątkowa poświęcona działalności NSZZ Solidarność Region Podkarpacie w latach 1980-2005. Inskrypcja głosi: "Solidarność »Tylko naród wolny duchowo i miłujący prawdę może trwać i tworzyć dla przyszłości« 1980 Sanok 2005 Region Podkarpacie"[104]. Autorem cytatu zawartego w treści jest, niewymieniony na tablicy, bł. ks. Jerzy Popiełuszko (słowa z dnia 25 września 1983)[105].
Tablica upamiętniająca powstanie Związku Sybiraków w 1928 roku, ustanowiona w 80. rocznicę powstania w 2008. Została odsłonięta podczas obchodów „Dnia Katyńskiego” 13 kwietnia 2008[106].
Tablica upamiętniająca pierwszą rocznicę katastrofy smoleńskiej z 10 kwietnia 2010 roku. Ufundowana przez Społeczny Komitet Upamiętnienia Ofiar Katastrofy pod Smoleńskiem. Poświęcona 9 kwietnia 2011 roku[107]. Widnieje na niej wizerunek pary prezydenckiej Lecha i Marii Kaczyńskich oraz upamiętnienie 96 ofiar katastrofy. Główna inskrypcja głosi: "W pierwszą rocznicę katastrofy smoleńskiej. 10.04.2011 Sanoczanie", zaś wokół podobizny pary prezydenckiej treść: "96 Polakom w służbie najjaśniejszej Rzeczypospolitej. Smoleńsk 10.04.2010".
Tabliczka o treści Wdzięczni za 95 lat sanockiego harcerstwa. 23 września 2006. Zuchy, harcerze, instruktorzy Hufca ZHP Ziemi Sanockiej. Drewniana, wraz z herbem harcerstwa, umieszczona obok lewego ołtarza.
Tablica na pamiątkę jubileuszu 100-lecia sanockiego harcerstwa. Ustanowiona 24 września 2011 roku. Zawiera herb harcerstwa oraz inskrypcję, na którą składa się tekst przysięgi harcerskiej: „Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim i być posłusznym Prawu Harcerskiemu.” Na pamiątkę jubileuszu 100-lecia sanockiego harcerstwa zuchy, harcerze i instruktorzy Hufca ZHP Ziemi Sanockiej im ks. hm. Zdzisława Peszkowskiego. Sanok, 24 września 2011.
Epitafia
Epitafium poświęcone ks. Franciszkowi Salezemu Czaszyńskiemu (1811-1898), głównemu fundatorowi kościoła. Inskrypcja brzmi: D.O.M. ś.p. Księdzu Franciszkowi Czaszyńskiemu. Ur. 1812, † 1898. Proboszczowi i głównemu fundatorowi kościoła wdzięczni parafianie R.I.P.[60].
Epitafium poświęcone Zygmuntowi Boleście Kozłowskiemu (1831-1893). Ufundowane przez szlachtę Ziemi Sanockiej. Inskrypcja brzmi: D.O.M. Zygmuntowi Boleście Kozłowskiemu ur. 1 maja 1831 r. † 9 października 1893 r. Długoletniemu posłowi sanockiemu wdzięczna szlachta tej ziemi. Z odwagą i hartem duszy walczył w obronie praw kościoła i narodu, potomnym przykład naśladowania godny zostawił. Cześć pamięci[63].
Obrazy: Zygmunta Gorazdowskiego, Ojca Pio, Jezu Ufam Tobie.
Wśród witraży są: św. Michała i św. Tadeusza ufundowane przez Rudaków i Słuszkiewiczów, św. Józefa i Matki Boskiej ufundowane przez inż. Wilhelma Szomka i jego żonę, Władysławę (1906). Kolejne witraże pochodzą z 1994: św. Brata Alberta (ufundowany przez Janusza Stachowicza), św. Rafała Kalinowskiego, błog. siostry Faustyny Kowalskiej, ks. Jerzego Popiełuszki (ufundowany przez ks. Adama Sudoła), które 5 marca 1995 poświęcił bp. Stefan Moskwa[114][115].
Surmia bignoniowa zasadzona przy zachodniej fasadzie kościoła 14 listopada 2004 roku podczas obchodów 100-lecia Towarzystwa Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej[116]. Inskrypcja na tabliczce informuje: TUMS. Surmia bignoniowa. Catalpa bignonioides nana. W stulecie utworzenia Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka. Zarząd Okręgu bieszczadzkiego LOP. Sanok, listopad 2004.
Po zwolnieniu z miejsca odosobnienia w Komańczy (26 października 1956) prymas Polski Stefan Wyszyński odprawił w kościele mszę świętą, gromadzącą kilka tysięcy wiernych[130].
↑Edward Zając, Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka, Sanok 2002, s. 64.
↑Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 94.
↑Wojciech Sołtys, Życie religijne w mieście, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 443.
↑Marta Szramowiat. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka okresu galicyjskiego. Rozwój terytorialny Sanoka. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 15, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN1731-870X.
↑Ewa Śnieżyńska-Stolot, Franciszek Stolot, Sztuka Sanoka między Sanokiem a Wschodem, s. 948, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995.
↑Ksiądz Pomidor. W: Stefan Stefański: Kartki niedawnej przeszłości Sanoka. 1993, s. 53-56.
↑Ksiądz „Pomidor”. W: Stefan Stefański: Kartki z przeszłości Sanoka. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sanoku, 2005, s. 155-158. ISBN 83-919470-9-2.
↑Dzwony dla Sanoka. „Ziemia Sanocka”. 8, s. 5, 15 lipca 1921.
↑Wojciech Sołtys, Zaludnienie, stosunki narodowościowe, wyznaniowe i zdrowotne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 545.
↑ abcAdam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 14.
↑Remont sanockiej fary. „Tygodnik Sanocki”. Nr 36 (252), s. 1, 6 września 1996. Marek Pomykała. Nowy dach, nowe ściany. „Tygodnik Sanocki”. Nr 38 (254), s. 2, 20 września 1996.Po remoncie będzie ładniejsza. „Tygodnik Sanocki”. Nr 31 (299), s. 2, 1 sierpnia 1997.
↑Jubileusz 100-lecia konsekracji Kościoła Przemienienia Pańskiego w Sanoku. „Tygodnik Sanocki”. Nr 31 (299), s. 2, 1 sierpnia 1997.
↑Monografia fary. „Tygodnik Sanocki”. Nr 31 (299), s. 2, 1 sierpnia 1997.
↑Andrzej Brygidyn, W latach powojennych. Życie polityczne. W przełomie październikowym w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 798
↑Krzysztof Kaczmarski, Andrzej Romaniak. „AGRESOR - Ks. prałat Adam Sudoł w dokumentach Służby Bezpieczeństwa i Urzędu do Spraw Wyznań w latach 1957-1989”, opracowanie: Krzysztof Kaczmarski i Andrzej Romaniak, Sanok 2006 r. ISBN 83-60380-07-4
↑Pochowany w Zarszynie. Władysław Stachowicz. Samorząd terytorialny miasta Sanoka w latach 1990–2002 w relacjach lokalnej prasy. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 11: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1990–2010, s. 194, 2014. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN1731-870X.
↑Franciszek Oberc, Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka, Sanok 1998, s. 39.
↑Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 64-66.
↑Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 230. ISBN 83-914224-7-X.
↑Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 300, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN1731-870X.
↑Krzysztof Kaczmarski: Prześladowany. Działania Służby Bezpieczeństwa wobec księdza Adama Sudoła w latach 1957-1989. W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 245. ISBN 83-919305-6-4.
↑Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 68. ISBN 978-83-935385-7-7.
↑Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka. Część druga, Sanok 2000, s. 62.
↑Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 47-48.
↑Halina Więcek: Kalendarium (1920-2004). W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 266. ISBN 83-919305-6-4.
↑Katarzyna Hnat. Obchody 100-lecia Towarzystwa Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej, Sanok, 14 listopada 2004 roku. „Rocznik Sanocki”. IX, s. 401, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN0557-2096.
↑Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 16.
↑Halina Więcek: Kalendarium (1920-2004). W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 265. ISBN 83-919305-6-4.
↑Marian Bursztyn: Wspomnienia osób świeckich. Nasz Ksiądz Proboszcz. W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 146. ISBN 83-919305-6-4.
.JPG)
