|
Księstwo oświęcimskie
Księstwo oświęcimskie (niem. Herzogtum Auschwitz) – dawne księstwo ze stolicą w Oświęcimiu, przynależące jako lenno wpierw do Królestwa Czech, a następnie w latach 1457–1564 do Jagiellonów, po 1563 do Królestwa Polskiego. HistoriaPowstało około 1315, w wyniku podziału księstwa cieszyńskiego. Od późnego XIII wieku trwała na jego terenie jeszcze wielka akcja osadnicza, tzw. łanowo-czynszowa, a nad rzeką Białą, graniczną z księstwem cieszyńskim, powstała prawdopodobnie bielsko-bialska wyspa językowa, zasilona później przez kolejne fale osadnictwa z krajów germańskich. W 1327 książę oświęcimski Jan I Scholastyk złożył hołd lenny królowi Czech, Janowi Luksemburgowi, stając się lennikiem Korony Czeskiej. W dokumencie lennym wystawionym 24 lutego w Bytomiu jako znajdujące się na terenie księstwa wymieniono miasta na prawie zachodnim (średzkim): Oświęcim (Osswencin), Zator (Zathor); oraz miasteczka oppida: Kęty (Kant), Żywiec (Zipscha), Wadowice (Wadowicz) i Spytkowice (Spitkowicz)[1]. Wiek XV, po wybuchu wojen husyckich, charakteryzował się m.in. wysokim stopniem rozbójnictwa, co doprowadziło do ruchów migracyjnych i opustoszenia niektórych wsi. W 1433 wojska księstwa oświęcimskiego wraz z wojskami księstwa raciborskiego i księstwa karniowskiego pokonały podczas bitwy żorskiej wojska księstwa głogówecko-prudnickiego, sprzymierzonego z husytami. W 1445 roku doszło do podziału księstwa, w wyniku czego z wydzielenia części ziem księstwa oświęcimskiego powstało księstwo zatorskie we władaniu Wacława I. 19 marca 1454 roku Jan IV złożył hołd lenny królowi Polski, Kazimierzowi Jagiellończykowi, a 21 lutego 1457 roku sprzedał mu swoje księstwo za 50 tys. kop groszy praskich[2][3]. Książę sprzedał dwa miasta Oświęcim i Kęty, dwa zamki książęce w Oświęcimiu i Wołek oraz 45 wsi[4]: Bielany, Łęki, Babice, Lipnik, Osiek, Brzeszcze, Monowice, Dwory, Stara Polanka, Nowa Polanka, Włosienica, Poręba, Grojec, Sparowicze[5], Nidek, Witkowice, Głębowice, Bulowice, Czaniec, Malec, Kańczuga, Nowa Wieś, Roczyny, Broszkowice, Brzezinka, Rajsko, Franciszowice, Przecieszyn, Skidziń, Wilczkowice, Wilamowice, Hecznarowice, Bujaków, Kozy, Mikuszowice, Pisarzowice, Hałcnów, Biertułtowice, Komorowice, Żebracz, Bestwina, Dankowice, Stara Wieś, Jawiszowice, Harmęże. W dokumencie tym zostały pominięte miejscowości wokół Żywca, a przyczyny tego nie zostały jednoznacznie wyjaśnione z powodu braku wystarczających źródeł[6]. Zapewne nie doszło do ich sprzedaży w tym czasie. Odtąd zwierzchnikiem księstwa stał się mianowany przez polskiego króla starosta; szlachta zachowała odrębne prawa, z własnym sejmem i prawodawstwem. W 1564 roku księstwa oświęcimskie i zatorskie wcielono do Królestwa Polskiego, równocześnie przyłączono je do województwa krakowskiego, jako powiat śląski[7]. Według dwóch dokumentów służących administracji do ściągania podatków: oblaty taryfy łanowej z 1673 oraz taryfy podatkowej Rzeczypospolitej z 1772 roku wynika, że obszar księstw Oświęcimia i Zatora (czyli powiatu śląskiego) liczył łącznie 7 miast (w międzyczasie założono miasta Biała i Zebrzydów) oraz 241 włości z ludnością liczącą 164 577[8]. Po I rozbiorze Polski (1772) tereny dawnego księstwa oświęcimskiego przypadły monarchii austriackiej, wchodząc w skład ziem odtąd nazywanych w skrócie jako Galicja. Uwzględniając dawne księstwo, oficjalna nazwa tej części zaboru austriackiego po III rozbiorze brzmiała: Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwami Oświęcimia i Zatora. W latach od 1820 do 1850 na mocy patentu Franciszka I ziemie dawnego księstwa oświęcimsko-zatorskiego wyłączono z kraju koronnego Galicji i Lodomerii i włączono je do posiadłości czesko-morawskich, co oznaczało inkorporację do Związku Niemieckiego[9], jednak administracyjnie były nadal częścią Galicji[10]. W 1918 roku tereny dawnego Księstwa Oświęcimskiego znalazły się w granicach odrodzonej Polski jako część województwa krakowskiego. W czasie niemieckiej okupacji (1939–1945) ziemie te zostały prawie w całości wcielone do Rzeszy Wielkoniemieckiej i należały do powiatów Bielitz (Bielsko) i Saybusch (Żywiec) w rejencji katowickiej w prowincji Śląsk (Provinz Schlesien), zaś od 1941 do prowincji Górny Śląsk (Provinz Oberschlesien). W latach 1945–1975 tereny znajdowały się ponownie w województwie krakowskim, następnie Oświęcim został włączony do województwa bielskiego, a Brzeszcze katowickiego. Po reformie administracyjnej z 1999 ziemie dawnego księstwa oświęcimskiego znajdują się w województwie małopolskim (z czego większa część w powiatach oświęcimskim i wadowickim) i śląskim (wschodnia część powiatu bielskiego i powiat żywiecki). Mapy
Zobacz teżPrzypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
