List 34List 34 – dwuzdaniowy list protestacyjny polskich intelektualistów przeciw cenzurze w PRL, skierowany do premiera Józefa Cyrankiewicza, złożony 14 marca 1964 w Urzędzie Rady Ministrów przez Antoniego Słonimskiego. Nazwa listu odwołuje się do liczby osób, które go podpisały. TreśćDo Prezesa Rady Ministrów Ograniczenia przydziału papieru na druk książek i czasopism oraz zaostrzenie cenzury prasowej stwarza sytuację zagrażającą rozwojowi kultury narodowej. Niżej podpisani, uznając istnienie opinii publicznej, prawa do krytyki, swobodnej dyskusji i rzetelnej informacji za konieczny element postępu, powodowani troską obywatelską, domagają się zmiany polskiej polityki kulturalnej w duchu praw zagwarantowanych przez konstytucję państwa polskiego i zgodnych z dobrem narodu. List podpisali:
OpisAutorem tekstu był Antoni Słonimski, współorganizatorem zbierania podpisów zaś Jan Józef Lipski. Treść listu była prywatnie rozprowadzana do wielu osób. 23 marca służby MSW próbowały przechwycić wysłane kopie, a u Lipskiego przeprowadzono rewizję[1], aresztując go na dwa dni[2]. 26 marca informacja o liście pojawiła się w Agencji Reutera, a potem w Radiu Wolna Europa[3][4]. 18 kwietnia w brytyjskim dzienniku „The Times” ukazał się list krytykujący władze PRL, podpisany przez 21 pisarzy i artystów, m.in. przez Arthura Koestlera i Allana Bullocka[4]. Niedługo potem zrobili to pisarze amerykańscy, m.in. Susan Sontag, William Styron, Hannah Arendt, Saul Bellow, Elia Kazan, Norman Mailer i Arthur Miller, profesorowie Harvardu (13[potrzebny przypis]) i Berkeley. Ponadto we włoskim „Il Mondo” wystąpiło 15[potrzebny przypis] intelektualistów włoskich z Alberto Moravią[3]. W Polsce treść listu (bez listy nazwisk) po dwóch miesiącach opublikowała „Współczesność”[2]. Z 34 sygnatariuszy Listu prof. Konrad Górski wycofał swój podpis, po czym napisał list do premiera Cyrankiewicza, w którym za wciągnięcie go do tej sprawy obwinił Jerzego Turowicza. List ten został odczytany przez Zenona Kliszkę na zebraniu Związku Literatów. 28 kwietnia[a][5][6] dziesięciu z sygnatariuszy Listu 34 podpisało inny list do „The Times”, zawierający stwierdzenie, że List 34 miał mieć charakter wewnętrzny, oraz dyskredytujący prasę zachodnio-niemiecką i Radio Wolna Europa. List podpisali: Aleksander Gieysztor, Konrad Górski, Leopold Infeld, Julian Krzyżanowski, Kazimierz Kumaniecki, Edward Lipiński, Wacław Sierpiński, Jan Szczepański, Władysław Tatarkiewicz i Kazimierz Wyka[3][7]. Pomimo tego, polskich intelektualistów poparli intelektualiści z innych krajów i listy poparcia opublikowano we włoskim „Il Mondo”, francuskim „Le Figaro Littéraire”, 13 profesorów Harvardu podpisało list do ambasadora PRL, podobnie postąpili profesorowie Berkeley[potrzebny przypis]. RepresjeNagłośnienie Listu wywołało nagonkę i represje władz PRL wobec jego sygnatariuszy (zakaz wymieniania ich nazwisk w radiu i telewizji) oraz „Tygodnika Powszechnego” (zmniejszenie nakładu o 10 tys.), 14 pisarzy otrzymało zakaz publikowania, wielu innym odmówiono wydania paszportu[4]. Najsurowsze represje spotkały Melchiora Wańkowicza, którego aresztowano na kilka tygodni i oskarżono o "rozpowszechnianie fałszywych wiadomości o Państwie Polskim i jego organach". Skazano go na trzy lata więzienia, skrócone po amnestii do półtora roku. Jednak władze, ze względu na protesty w kraju i za granicą, nie zdecydowały się na wykonanie wyroku. Osobny artykuł:Wobec Jana Józefa Lipskiego zastosowano rewizję, dwudniowy areszt[2] i zakaz publikacji. Stanisławowi Cat Mackiewiczowi planowano wytoczyć proces o działalność na szkodę socjalistycznego państwa poprzez publikacje w emigracyjnej „Kulturze”. W listopadzie 1965 został usunięty ze Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Sprawę umorzono z uwagi na śmierć Mackiewicza w 1966[8]. Inne osobyOsoby nie będące sygnatariuszami, ale mające proces lub wszczęte śledztwo przez List 34[9]: Kontrlist 600W odpowiedzi na List 34 z inicjatywy egzekutywy POP Oddziału Warszawskiego Związku Literatów Polskich powstał w kwietniu[10] 1964 roku Kontrlist polskich literatów przeciw „uprawianej na łamach prasy zachodniej oraz na falach dywersyjnej rozgłośni radiowej Wolna Europa zorganizowanej kampanii oczerniającej Polskę Ludową”[7]. Do 12 maja podpisało się pod nim stu kilkudziesięciu literatów, m.in. prezes ZLP Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Brzechwa, Igor Newerly, Julian Przyboś, Tadeusz Różewicz, Jarosław Marek Rymkiewicz[4][7]. Łącznie podpisało go około 600 literatów[2], jednak część później protestowała, że podpisywała list o innej treści niż ostateczna[potrzebny przypis]. Kontrlistu nie podpisali niektórzy ówcześni członkowie PZPR, m.in.: Jacek Bocheński, Kazimierz i Marian[11] Brandysowie, Tadeusz Konwicki, Julian Stryjkowski, Wiktor Woroszylski[2]. Zobacz teżUwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
|