|
Milanówek
Milanówek – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie grodziskim, leżące na południowy zachód od Warszawy i wchodzące w skład aglomeracji warszawskiej. Położone na Nizinie Środkowomazowieckiej, na Równinie Łowicko-Błońskiej. Według danych z 2010 miasto miało 16 056 mieszkańców[3]. Wraz z Brwinowem i Podkową Leśną należy do tzw. podwarszawskiego trójmiasta ogrodów. HistoriaPierwsza wzmianka o wsi pochodzi z XIV w.: Milonow (1350), dalej Milonowo (1414-1425, 1428), Milanowo alias Rapstinye (1529), Milanowo Rabstin (1580)[4][5]. Wieś szlachecka Milanowo Rabstin (Rabsztyn) położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie błońskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego[6]. Według Rymuta nazwa pochodzi od nazwy osobowej Milon, Milan, z kolei pochodzących od imion złożonych typu Miłobrat, Miłosław. Po XVI wieku dodano przyrostek zdrabniający -ek[4]. Źródła informują nas o wójcie Bartłomieju z Czubina, nabywającym w 1452 od braci Stanisława i Jana synów Jakusza Kota część Milanowa[7]. W 1580 niejaki Krzysztof Chlewiński płacił od niego podatek z jednego łanu[8]. Niemniej w epoce nowożytnej majątek ów nie wyróżniał się niczym i należał raczej do małej własności. Przynależał on wówczas do parafii Żuków, gdzie też rejestrowano wszelkie urodzenia, zgony i śluby. W II połowie wieku XVIII Milanówek był własnością Dyzmy Szymanowskiego, podczaszego warszawskiego[9][10]. Na początku wieku XIX Milanówek był własnością Jana Bogusława Wilhelma[11], dziedzica pobliskich Bieniowic. Wilhelm jednak mieszkał przez ten czas w Bieniowicach wraz z rodziną, Milanówek traktując zapewne jedynie jako lokatę kapitału. Był on też zaangażowany w procesy modernizacji rolnictwa. W jego książce wydanej w 1825 roku przedstawia on szkice budowanych przez siebie w swoich majątkach stodół[12]. Jest to najprawdopodobniej najstarsza zachowana ilustracja budynku stojącego w Milanówku. Po śmierci Wilhelma w 1829 roku jego spadkobiercy zdecydowali się rok później sprzedać majątek[13]. Jego kolejnym właścicielem został Karol Boromeusz Skalski (1777-1841)[14], oficer wojsk polskich. Służył on w wojsku od 1809 roku w armii Księstwa Warszawskiego. Po jego upadku do 1830 roku służył w Wojsku Polskim w kompanii rakietników[15]. Zasłużony w bitwie pod Olszynką Grochowską 29 września 1831 roku podał się do dymisji w stopniu podpułkownika[16]. Kupno Milanówka wiązało się zapewne ze zmianą stanu cywilnego Skalskiego. W styczniu 1830 roku zawarł on bowiem małżeństwo z Elżbietą Zofią Savage, córką Jakuba, a właściwie Jamesa Savage, głównego opiekuna ogrodów księżnej Izabeli Czartoryskiej i projektanta parku w Puławach[17]. Po śmierci Skalskiego majątek odziedziczyła jego żona. Niedługo jednak pozostawała we wdowieństwie. Już 9 listopada 1844 roku zawarła ona w Żukowie ślub z Marcinem Nasierowskim, właścicielem pobliskiego majątku Kłodno. Małżeństwo zresztą nie trwało długo, albowiem Nasierowski zmarł już 24 kwietnia 1848 roku[18]. Oba małżeństwa Skalskiej okazały się bezdzietne. W kilka lat po śmierci Nasierowskiego wdowa po nim wyprowadziła się do Warszawy, gdzie w źródłach figuruje jako właścicielka kamienicy[19]. Było to zapewne związane ze zlicytowaniem w 1850 roku inwentarza milanowskiego majątku na wniosek posiadającego na nim hipotekę Wilhelma Kedsle[20]. W 1854 roku w „Gazecie Codziennej” jako właścicielka Milanówka wymieniona zostaje Zofia Łączyńska. Jest to zapewne błąd i chodzi już o późniejszą wieloletnią właścicielkę – Antoninę z Łączyńskich Rychłowską. Prywatnie siostra Marii Walewskiej urodzona w 1793 roku, była córką Macieja i Ewy z Zaborowskich[21]. Pierwsze małżeństwo z Michałem Lasockim, dziedzicem Iłowa, synem Adama i Kunegundy z Mikorskich zawarła 20 września 1816 roku[potrzebny przypis]. Dla dalszej historii Milanówka istotne jest to, że ze związku tego narodzi się Adrian Leon Lasocki, późniejszy mąż Bronisławy i ojciec Michała. Po śmierci pierwszego męża 5 września 1821 roku Łączyńska wychodzi ponownie za mąż za Augusta Radwana, właściciela nieodległych od Milanówka dóbr Czerwonka. Trzeci związek zawarty w 1833 ze Stanisławem Rychłowskim przetrwał najdłużej, bo do jego śmierci w 1862 roku[22]. Rychłowski, podobnie jak wcześniej Skalski, był byłym oficerem, który armii zawdzięczał swoją pozycję społeczną[23]. To pod jego nazwiskiem, chociaż po jego śmierci, a więc zapewne de facto przez Antoninę przeprowadzono w 1862 roku proces oczynszowania chłopów[24]:
Antonina Rychłowska niezbyt długo przeżyła męża. Zmarła w Warszawie 27 maja 1864 roku[potrzebny przypis]. Wydaje się, że w ostatnich latach jej życia majątkiem mógł władać jej syn – Stefan, w „Kurierze Warszawskim” trafić można bowiem na wzmiankę, informującą że jako „obywatel z Milanówka” przybył do Warszawy[25]. W chwili jej śmierci własność majątku przeszła więc w ręce trójki żyjących dzieci Antoniny – Marii z Radwanów Mokronoskiej oraz Stefana (Jana Olbrachta) i Leona Lasockich. Ostatni z nich za udział w powstaniu styczniowym został zesłany na Sybir zmarł w drodze 31 grudnia 1864 roku[26]. Wobec tego, że Leon Lasocki zmarł pół roku po matce sytuacja spadkowa przedstawiała się następująco. Każde z dwójki żyjących dzieci otrzymać winno po ⅓ majątku, zaś trzecia część przypadła do podziału wdowie po Leonie – Bronisławie Lasockiej oraz jej dzieciom. Na skutek licytacji przeprowadzonej 26 czerwca 1867 roku Bronisława Lasocka spłaciła rodzeństwo swojego męża i wraz z dziećmi stała się jedyną właścicielką majątku[27]. W 1899 roku majątek odkupił od niej jej syn Michał Lasocki i założył spółkę Kozłowski-Lasocki i spółka, która zajęła się parcelacją majątku tworząc w Milanówku letnisko[28][29]. Zamożni mieszkańcy Warszawy stawiali tu wystawne domy letniskowe, które często, gdy właściciele postanawiali przenieść się na stałe, zamieniały się w okazałe wille. Była to przeważnie inteligencja. Letnisko wyróżnia się nowoczesnym wyglądem zewnętrznym i urządzeniami. Stylowe, dobrze urządzone, skanalizowane pensjonaty i dworki z telefonami, wśród estetycznie utrzymanych ogrodów, tworzą miasto-ogród nieustępujące pierwszorzędnym letniskom zagranicznym. Jest to jedno z najpiękniejszych i najbardziej eleganckich uzdrowisk podwarszawskich, miejsce wypoczynku wyborowego towarzystwa stołecznego. Najsłynniejszym letnikiem z pierwszych lat był Bolesław Prus. Stałym mieszkańcem miasteczka był m.in. rzeźbiarz Jan Szczepkowski. W 1908 roku powstało Milanowskie Towarzystwo Letnicze, którego pierwszym prezesem został Michał Lasocki. Z inicjatywy Towarzystwa powstał w Milanówku teatr letni, korty tenisowe i boiska do siatkówki[28].  W okresie międzywojennym rozwijała się, dominująca do dziś w starszej części miasta, architektura willowa. W 1924 roku rodzeństwo Stanisława i Henryk Witaczkowie założyli Centralną Doświadczalną Stację Jedwabniczą[28], po wojnie przekształcona w Zakłady Jedwabiu Naturalnego „Milanówek”. W 1933 roku w Milanówku z inicjatywy społecznej powołano instytucję „obywatelskich patroli” w związku z plagą napadów na domki letniskowe i wille[30]. W czasie II wojny światowej w kościele św. Jadwigi w Milanówku przechowywano przeniesioną z Kościoła Świętego Krzyża na Krakowskim Przedmieściu urnę z sercem Fryderyka Chopina. Po kapitulacji powstania warszawskiego do Milanówka przeniosły się najważniejsze organy Polskiego Państwa Podziemnego, co dało mu przydomek „małego Londynu”. Podczas okupacji niemieckiej i w latach powojennych Milanówek był przedmiotem represji, które dotknęły licznych jego mieszkańców. Przykładem mogą być losy rodziny Vetulanich, z której dwie osoby zginęły w niemieckim obozie koncentracyjnym w Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Pisał na ten temat Tadeusz Sowiński (1988)[31] – nie podając źródeł swoich poglądów, a więc przesadnie deprecjonując służby wywiadowcze niemieckie i wysoko oceniając analogiczne służby sowieckie:
Tadeusz Sowiński, „Jedwabna konspiracja”, 1988
Tu warto zrobić ciekawe zestawienie z tym, co o Milanówku pisał wiele lat wcześniej, gdy była to zaledwie niewielka wieś, niemiecki podróżnik Alexander von Humboldt (1769–1859)[32]:
Alexander von Humboldt „Gesammelte Werke”, 1889
1 lipca 1952 miejscowość otrzymała prawa miejskie, wchłonięte zostały Nowa Wieś (obecnie ta część Milanówka nazywana jest Kazimierówką) i Polesie z gminy Nadarzyn oraz osiedle Parcele Milanówek z gminy Grodzisk[33]. W okresie PRL nastąpił dalszy rozwój przemysłu, przede wszystkim powstały fabryki narzędzi stomatologicznych i chirurgicznych „MIFAM” oraz Milanowska Fabryka Cukierków. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego. Po reformie administracyjnej z 1999 Milanówek stał się jedną z sześciu gmin tworzących powiat grodziski. W 2004 decyzją ministra kultury Milanówek stał się siedzibą Archiwum Państwowego Dokumentacji Osobowej i Płacowej, najmłodszego spośród głównych archiwów państwowych[34]. Struktura powierzchniWedług danych z roku 2002[35] Milanówek ma obszar 13,52 km², w tym:
Miasto stanowi 3,69% powierzchni powiatu. Demografia
Ogółem 16056 mieszkańców (7560 mężczyzn)
Ochrona przyrodyCzęści miasta i osiedla
WładzePodobnie jak we wszystkich polskich gminach o liczbie ludności do 20 tysięcy osób, wybory do rady miasta odbywają się w Milanówku z zastosowaniem ordynacji większościowej. Rada liczy 15 osób, począwszy od kadencji 2014-2018 wybieranych w jednomandatowych okręgach wyborczych. Władzę wykonawczą stanowią pochodzący z wyborów bezpośrednich burmistrz oraz podległe mu struktury Urzędu Miasta i innych gminnych jednostek organizacyjnych. Urząd MiastaUrząd Miasta Milanówka mieści się w czterech budynkach, położonych w trzech różnych lokalizacjach. Główną siedzibę władz miasta stanowi znajdujący się u zbiegu ulic Kościuszki i Mickiewicza kompleks, składający się z zabytkowej willi „Wandzin” (Budynek A) oraz dobudowanego na tej samej posesji nowszego Budynku B. Obiekty te stanowią siedzibę burmistrza i rady miasta, Urzędu Stanu Cywilnego, a także komórek Urzędu związanych z finansami, sprawami organizacyjnymi i obywatelskimi. Budynek C znajduje się w zmodernizowanym obiekcie poprzemysłowym przy ul. Spacerowej 4. Mieści się tam część Urzędu odpowiadająca za kwestie infrastrukturalne i techniczne, a także związane z ochroną środowiska i gospodarką przestrzenną. Budynek ten jest także siedzibą miejskiej spółki wodociągowo-kanalizacyjnej oraz biblioteki. Budynek D przy ul. Żabie Oczko 1, jest siedzibą Referatu Organizacyjnego i Kadr. Osobne siedziby posiadają inne jednostki miejskie, jak Straż Miejska, Centrum Kultury, Ośrodek Pomocy Społecznej czy szkoły. Burmistrzowie Milanówka
Przynależność administracyjna
ZabytkiDo zabytków Milanówka należą m.in. kościół parafialny pw. św. Jadwigi, zespół willowy Turczynek, kwatera żołnierzy z okresu II wojny światowej oraz wiele willi z lat 1896–1945, m.in. „Potęga”, „Matulinek”, „Hygea”, „Hala” „Borówka”. Wpisane są one do krajowego rejestru zabytków (26 pozycji). 388 przedwojennych willi i innych obiektów w środkowej części Milanówka zostało wpisanych jako „zespół urbanistyczno-krajobrazowy” do krajowego rejestru zabytków. Liczne wille i pensjonaty tworzą genius loci Milanówka, stanowią o jego charakterze. TransportDrogowyMilanówek leży przy drodze wojewódzkiej nr 719, wiodącej z Warszawy (wyjazd Alejami Jerozolimskimi) do Żyrardowa. W bliskim sąsiedztwie miasta przechodzi autostrada A2. Najbliższym węzłem autostradowym jest węzeł Grodzisk Maz. AutobusowyPołączenia autobusowe Milanówka z innymi gminami, a także komunikacja miejska wewnątrz miasta, funkcjonują w ramach związku powiatowo-gminnego „Grodziskie Przewozy Autobusowe” (GPA). W mieście swoje przystanki ma sześć linii wchodzących w skład systemu GPA. KolejowyPrzez miasto przechodzą następujące linie kolejowe:
OświataNa terenie miasta znajduje się 5 szkół podstawowych (w tym 3 publiczne i 2 niepubliczne), Liceum Ogólnokształcące przy ul. Piasta, Zespół Szkół nr 2 im. gen. Józefa Bema (Liceum i Technikum) przy ul. Wójtowskiej oraz społeczne LO nr 5 przy ul. Herberta (d.Fiderkiewicza). Najstarszą szkołą w mieście jest ponad 100-letnia Szkoła Podstawowa nr 1 im. ks. Piotra Skargi przy ul. Szkolnej. Wspólnoty religijne 
Sport
Milanówek w kulturzeW odniesienia do milanowskiej codzienności obfituje tom wierszy Zachód słońca w Milanówku Jarosława Marka Rymkiewicza, wyróżniony Nagrodą Literacką Nike za rok 2003. Hanna Banaszak nagrała piosenkę Truskawki w Milanówku – autor tekstu Wojciech Młynarski. Ludzie związani z MilanówkiemMiasta partnerskieMiasta partnerskie (stan na 2012 r.)[40]: Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
_COA.svg)
