Dawny zbór kalwiński Rejów. Fotografia Kazimierza Broniewskiego z około 1914 rokuFragment rynku (placu Mikołaja Reja)
Miasto założył w 1554 r. Mikołaj Rej. Jego nazwa pochodzi od herbu Reja – Oksza. Fundator zapewnił każdemu osadnikowi działkę budowlaną. Mieszczanie otrzymali po półłanku pola, prawo wyrębu oraz prawo do wykarczowania lasu pod łąki. Ponadto przywilej zapewniał osadnikom 16 lat wolnizny. W 1573 r. w mieście było kilku rzemieślników, 10 domów oraz młyn. Andrzej Rej, syn pisarza, wzniósł w Oksie ratusz oraz jatki rzeźnicze. Jednocześnie zwiększył świadczenia pańszczyźniane co spowodowało zastój w rozwoju miasteczka.
Ośrodek małopolskiego kalwinizmu (ok. 1554–1678)
Wg niektórych źródeł z fundacji Mikołaja Reja wzniesiono w Oksie zbór kalwiński[7], którego budowę ukończył w 1570 r. jego syn Andrzej Rej[8][9]. Ale według innych historyków budynek zboru wybudował po 1570 r. a przed 1595 Andrzej Rej. Jest to jeden z pierwszych zachowanych w Europie budynków wybudowanych na potrzeby kultu kalwińskiego[10][11]. Kościół jest prawdopodobnie miejscem pochówku ojca literatury polskiej[12]. W ścianie kościoła zachowało się epitafium dziadka hetmana Stefana Czernieckiego, Jana, członka zboru (zm. ok. 1600)[13].
W latach 1595–1695 odbyło się w Oksie wiele synodówkalwińskich. Od 1566 do 1679 pracowało w nim co najmniej dziewiętnastu pastorów i przy zborze znajdowała się szkoła kalwińska[14]. Do co najmniej połowy XVII w. większość mieszkańców stanowili kalwiniści, a pierwsi katolicy są notowani dopiero w 1671 r.[15] W 1649 r. miasteczko było miejscem "diabelskiego nawiedzenia" i histerię opanował pastor Jan Laetus[16].
W 1667 r. miasto było podzielone pomiędzy dwóch właścicieli. Było tu 26 domów i 179 mieszkańców.
W 1678 r. budynek zboru został siłą przejęty przez cystersów z Jędrzejowa i został filią parafii w Koniecznie.Pomimo skarg ewangelików na jego bezprawne zajęcie nigdy go nie odzyskano i ok. 1699 Rejowie sprzedali Oksę[17][18][19][20].
Losy po 1678
W 1785 r. właścicielce miasta, Budziszewskiej, udało się uzyskać wznowienie przywileju na odbywanie cotygodniowych targów. W 1827 r. miasto miało 51 domów i 380 mieszkańców.
↑ abRozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 56-57.
↑Żywot i sprawy poćciwego ślachcica polskiego Mikołaja Reja z Nagłowic [w:] Mikołaj Rej, Wybór pism, Ossolineum 2006, s. 517.
↑T. Przypkowski, Zabytki reformacji w Kielecczyźnie [w:] Studia renesansowe, tom I, pod red. Michała Walickiego, Ossolineum 1956, s. 67.
↑Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, tom 15, Województwo kieleckie, Warszawa 1995, s. 201.
↑Według Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce (tom III, Województwo kieleckie, zeszyt 3, Powiat jędrzejowski, Warszawa 1957, s. 30) oraz Jana Wiśniewskiego (Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w jędrzejowskim, Mariówka 1930, s. 319) fundatorem zboru był Andrzej Rej.
._Zb%C3%B3r_kalwi%C5%84ski_Rej%C3%B3w,_fot._przed_1914.jpg)
_Market_Square_in_Oksa_06.jpg)
