|
Powieść minionych lat Powieść minionych lat (st.rus. Повѣсть времѧньныхъ лѣтъ, ros. Повесть временных лет, ukr. Повість временних (минулих) літ, biał. Аповесць мінулых гадоў, inne polskie nazwy: Powieść doroczna, Powieść lat minionych, Kronika Nestora) – staroruski latopis, opisujący dzieje państwa ruskiego od czasów najdawniejszych (przybycie Ruryka do Nowogrodu Wielkiego) do początku XII wieku, podstawowe źródło do poznania historii wczesnej Rusi Kijowskiej[1]. Powstanie tekstu latopisu datuje się na 1113 rok. Najstarszy zachowany odpis pochodzi z 1377 roku. Po raz pierwszy opublikowana w 1767 roku w Sankt Petersburgu na podstawie Latopisu Nikonowskiego[2]. Autorstwo kroniki i czas jej powstaniaPełny tytuł latopisu brzmi: Oto powieść minionych lat, skąd wyszła ziemia ruska, kto był najpierw księciem w Kijowie i skąd ziemia ruska powstała. Według tradycji autorem był kijowski mnich Nestor (stąd nazwa: Kronika Nestora), jednak już w końcu XIX wieku jego autorstwo podano w wątpliwość. Obecnie uczeni mają podzielone zdania, najczęściej uważa się jednak, że Nestor był autorem jedynie najstarszej redakcji Powieści minionych lat napisanej w 1113 roku. Istnieją również hipotezy, iż tekst Powieści minionych lat już w czasach Nestora był zmieniany ze względu na interesy dynastii panującej w Kijowie. Kolejnej redakcji miano dokonać na krótko po śmierci Światopełka Iziasławicza, prawdopodobnie w roku 1116. Przypisuje się ją ihumenowi Monasteru Wydubickiego, Sylwestrowi. Druga redakcja zachowała się w Latopisie Ławrientiewskim. Część badaczy sądzi, że mogło istnieć jeszcze trzecie, południoworuskie opracowanie Powieści minionych lat zachowane w XV-wiecznym Kodeksie Hipackim (Ipatijewskim)[3]. Latopis ŁawrientiewskiNajstarsza znana i zachowana wersja Powieści minionych lat została zawarta w Latopisie Ławrientiewskim, zwanym także Latopisem Suzdalskim. Odpis drugiej redakcji wykonany został około 1377 roku przez mnicha Laurentego z Niżnego Nowogrodu dla księcia suzdalskiego Dymitra Konstantynowicza na podstawie zaginionego oryginału z 1305 roku, przechowywanego wówczas w Twerze[4]. W roku 2013 Latopis Ławrientiewski został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata[5]. Kodeks Hipacki (Ipatijewski)Zabytek odnaleziony przez Nikołaja Karamzina w 1807 roku w monastyrze św. Hipacego pod Kostromą – nazywa się go również „hipackim”. Po jego odkryciu i zbadaniu przekazany w 1810 roku do Rosyjskiej Biblioteki Narodowej. W Latopisie Ipatijewskim zawarte są obok trzeciej redakcji Powieści minionych lat z XV wieku także Latopis Kijowski – opis zdarzeń z lat 1118–1199 roku oraz Latopis Halicko-Wołyński doprowadzony do roku 1292 (wydarzenia lat 1203–1292)[4]. Pozostałe odpisyDo pozostałych zachowanych, historycznych odpisów należą m.in.:
Chronologia kronikiAutor kroniki posługuje się kalendarzem bizantyjskim. Jednocześnie przed omówieniem przywołania Ruryka, przedstawia obliczenia czasu jaki minął między istotnymi jego zdaniem wydarzeniami historycznymi: Od Adama do potopu 2242 lata, od Potopu do Abrahama...' itd. aż do panowania Michała III. Rachuby te zawierają szereg błędów, których wyjaśnienie jest istotne dla ustalenia rzeczywistych dat wydarzeń z wczesnej historii Rusi opisywanych przez kronikę. Jako podstawowy autor wymienia rok 6360 (czyli 852). Ma to być rok, w którym zaczął swe panowanie cesarz Michał III. W rzeczywistości Michał III wstąpił na tron 10 lat wcześniej (koronacja) lub też 4 lata później (przewrót pałacowy i odsunięcie od władzy matki cesarza - Teodory). Z drugiej strony od Narodzenia Chrystusa do Konstantyna minęło według Nestora 318 lat, zaś od Konstantyna do Michała – 542 lata, co dawałoby rok 860. Ten rok sugeruje też druga pojawiająca się pod tą datą informacja zaczęto nazywać ten kraj ziemią ruską. O tym zaś dowiedzieliśmy się stąd, że za tego cesarza przychodziła Ruś, na Carogród. Wprawdzie informacja to nie do końca jasna (nie wiadomo, czy Ruś miała przychodzić do Bizancjum w tym roku, czy jedynie za panowania tego cesarza), niemniej pasuje ona do znanego skądinąd najścia Rusów na Konstantynopol w 860 roku. Jednakże to właśnie najście opisuje Nestor później, pod rokiem 6374 (czyli 866). Znowu od Michała do Olega miało minąć 29 lat, co dawałoby rok 6389 (czyli 881), a nie – jak pisze dalej – 6387 (879). Po podliczeniu wszystkich wymienianych przez Nestora etapów od stworzenia świata do początku panowania Michała wychodzi – nie jak podaje autor 6360 – ale 6313 lat. Z tych powodów uczeni ostrożnie podchodzą do wczesnych dat w kronice. Znaczenie kronikiPowieść minionych lat jest podstawowym źródłem pisanym dla poznania historii Słowiańszczyzny wschodniej (szczególnie historii państw ruskich); można z niej także czerpać informacje dotyczące Słowian zachodnich i południowych. Ma ona też wielkie znaczenie jako zabytek literatury w języku staroruskim. Stanowi bardzo ważny element świadomości narodowej wschodnich Słowian. Wydania i przekłady kronikiWydania oryginałuPo raz pierwszy opublikowana w 1767 roku w Sankt Petersburgu na podstawie Latopisu Nikonowskiego. Następne było częściowe wydanie Augusta Schlözera w łacińskiej transkrypcji wraz z tłumaczeniem niemieckim (1802–1808) na podstawie Latopisu Radziwiłłowskiego, opierającego się z kolei na Latopisie Ławrientiewskim. Kluczowymi były wydania krytyczne Latopisu Ipatijewskiego (Sankt Petersburg 1843) i Latopisu Ławrientiewskiego (Sankt Petersburg 1846) w ramach monumentalnego, wielotomowego dzieła Latopisów ruskich zbiór zupełny (ros. Полное собрание русских летописей). Kolejne ważne wydanie krytyczne oryginału wraz z tłumaczeniem na współczesny język rosyjski ukazało się w Moskwie w 1950 roku. Wydania obceKronika była tłumaczona na język niemiecki w latach 1802–1808 przez A. Schlözera i w 1812 roku przez Josefa Dobrovskiego. W latach 1931 i 2000 ukazały się niemieckie pełne przekłady Powieści minionych lat. W 1867 roku po raz pierwszy przełożył na język czeski i wydał kronikę Karel Jaromír Erben[2]. W 1884 roku przetłumaczona na język francuski, w 1919 roku na szwedzki, w 1935 roku na rumuński, w 1953 roku na angielski. W 1990 roku ukazał się pierwszy ukraiński przekład kroniki. W latach 1994 i 2011 tłumaczona na język chiński. Wydania polskieNa gruncie polskim kronika była tłumaczona kilkukrotnie. Po raz pierwszy wydał polskie tłumaczenie Julian Kotkowski w Kijowie, w roku 1860[6], wraz z łacińską transkrypcją oryginału, opierając się o niemieckie tłumaczenie A. Schlözera i Latopis Ławrientiewski. Kolejne polskie tłumaczenie zawarł August Bielowski w pierwszym tomie Monumenta Poloniae historica (1864)[2]. Najnowsze polskie tłumaczenie Powieści minionych lat autorstwa Franciszka Sielickiego ukazało się w 1968 roku. Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne |
