|
SMS Kaiser Karl der Große
SMS Kaiser Karl der Große – niemiecki pancernik (przeddrednot) z przełomu XIX i XX wieku, jedna z pięciu jednostek typu Kaiser Friedrich III. Okręt miał wyporność 11 097 ton i osiągał prędkość ponad 17 węzłów, jego główne uzbrojenie stanowiły cztery działa kalibru 24 cm umieszczone w dwóch wieżach. Pancernik został zwodowany 18 października 1899 roku w stoczni Blohm & Voss w Hamburgu, a 4 lutego 1902 roku wcielono go do służby w Kaiserliche Marine. Jego patronem był król Franków i Longobardów oraz cesarz rzymski Karol Wielki. Jednostka służyła w Heimatflotte i w Hochseeflotte, biorąc ograniczony udział w I wojnie światowej. W grudniu 1919 roku okręt wycofano ze służby, po czym został złomowany. Projekt i budowaZwycięstwo w wojnie francusko-pruskiej umożliwiło Prusom zjednoczenie Niemiec, które jako Cesarstwo stało się najsilniejszym europejskim mocarstwem lądowym[1]. Ambicją nowo utworzonego państwa było także zostanie potęgą morską, co spowodowało konieczność rozbudowy floty wojennej, a w szczególności budowę najsilniejszych ówcześnie jednostek – pancerników[1]. Przyjęty przez Reichstag program rozbudowy floty zakładał wzrost liczebności Kaiserliche Marine do 17 pancerników, ośmiu monitorów oraz dziewięciu wielkich i 26 małych krążowników[1]. Projekt pancerników typu Kaiser Friedrich III powstał w latach 1892–1894, jeszcze podczas budowy jednostek typu Brandenburg[2][3]. Opóźnienia w budowie jednostek pozwoliły na zapoznanie się z wnioskami z eksploatacji pierwszej jednostki tego typu[4]. W konsekwencji nowe okręty otrzymały uzbrojenie główne mniejszego kalibru (24 cm zamiast 28 cm), ponieważ konstruktorzy uznali za ważniejszy parametr wyższej szybkostrzelności niż wagę salwy burtowej[1][5]. Wybór kalibru 24 cm spowodował, że budowane w tym samym czasie w innych państwach pancerniki zdecydowanie górowały nad niemieckimi, mając na uzbrojeniu przeważnie działa kalibru 305 mm (a nawet 330 mm w przypadku pancerników US Navy)[4][6]. Na jednostkach typu Kaiser Friedrich III wzmocniono za to artylerię średniego kalibru, którą tworzyło 18 dział kalibru 15 cm umieszczonych w pojedynczych wieżach i kazamatach[5][7][a]. Kolejną innowacją było wprowadzenie napędu trójśrubowego[7][8]. Okręty miały też ulepszony system opancerzenia[2]. Przyszły „Kaiser Karl der Große” zbudowany został w stoczni Blohm & Voss w Hamburgu (nr stoczniowy 136)[6][9]. Budowę pancernika rozpoczęto pod tymczasową nazwą Linienschiff „B” (okręt liniowy B)[10][11]. Jego stępkę położono 17 września 1898 roku, a zwodowany został 18 października 1899 roku[6][12][b]. Ceremonia wodowania odbyła się w obecności cesarza Wilhelma II, a aktu chrztu okrętu dokonał burmistrz Hamburga, Johann Georg Mönckeberg[13]. Nazwę otrzymał na cześć króla Franków i Longobardów oraz cesarza rzymskiego Karola Wielkiego[7][14]. Koszt budowy okrętu wyniósł 20 mln 385 tys. marek[9][15]. Wyposażanie pancernika opóźniło się z powodu strajku hamburskich stoczniowców, który wybuchł jesienią 1900 roku[16]. Kolejna zwłoka w oddaniu okrętu do eksploatacji spowodowana była uszkodzeniem z powodu wejścia na mieliznę podczas rejsu do Wilhelmshaven w październiku 1901 roku[16]. Dane taktyczno-techniczneCharakterystyka ogólnaOkręt był pancernikiem generacji przeddrednotów wykonanym ze stali metodą nitowania[14]. Kadłub o poprzeczno–wzdłużnym układzie wiązań podzielony był na 12 przedziałów wodoszczelnych, dno podwójne obejmowało 70% jego długości[14]. Jednostka miała masywne nadbudówki, dwa wysokie kominy i dwa maszty palowe z marsami[14]. Pancernik miał długość całkowitą 125,3 metra (120,9 metra na wodnicy), szerokość 20,4 metra i zanurzenie od 7,89 metra na dziobie i 8,25 metra na rufie[9][14]. Wyporność normalna (konstrukcyjna) wynosiła 11 097 ton, a pełna 11 785 ton (11 599 długich ton)[9][17]. Wysokość metacentryczna wynosiła 0,917–1,18 metra[14]. Okręt miał dość wysoką wolną burtę oraz dobrą dzielność morską i sterowność, jednak przy mocnym wychyleniu steru prędkość spadała o 40%[14][18]. Załoga jednostki składała się z 39 oficerów i 612 podoficerów i marynarzy[7][17][c]. W przypadku pełnienia funkcji okrętu flagowego liczebność załogi zwiększała się o 63–75 osób, z czego 12 stanowili oficerowie[14]. Urządzenia napędowe i pomocniczeOkręt był napędzany przez trzy trzycylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania, które napędzały poprzez wały napędowe trzy trójskrzydłowe śruby napędowe (dwie trójskrzydłowe zewnętrzne o średnicy 4,5 metra i czteroskrzydłową o średnicy 4,2 metra)[10][19][d]. Para była dostarczana przez cztery kotły wodnorurkowe typu Marine (dwa pojedyncze i dwa podwójne), wyposażone łącznie w 12 palenisk, oraz sześć kotłów cylindrycznych, które miały łącznie 18 palenisk[20][e]. Ciśnienie robocze kotłów wynosiło 14,25 at, a ich łączna powierzchnia ogrzewalna wynosiła 3540 m²[10][19]. Wszystkie kotły były opalane węglem, którego normalny zapas wynosił 650, a maksymalny 1070 ton[9][19]. Nominalna moc siłowni wynosiła 13 000 KM (maksymalnie 13 874 KM przy 117 obr./min), co pozwalało na osiągnięcie prędkości maksymalnej od 17,5 do 17,8 węzła[9][19][f]. Zasięg wynosił 3420 mil morskich przy prędkości 10 węzłów[9][19]. Zużycie węgla przy mocy 10 000 KM wynosiło około 11 ton na godzinę, a przy mocy maksymalnej 16 ton na godzinę[21]. Energia elektryczna (prąd stały o napięciu 74 V) wytwarzana była przez cztery generatory o łącznej mocy 240 kW[10][19]. UzbrojenieGłówne uzbrojenie artyleryjskie pancernika składało się z czterech dział kalibru 24 cm SK C/97 L/40 w dwóch umieszczonych w osi okrętu dwudziałowych wieżach – po jednej na pokładzie pogodowym i rufie[10][22]. Masa działa wynosiła 25,64 tony, jego długość całkowita 9,55 metra; a długość samej lufy 8,87 metra[23]. Działa wykorzystywały amunicję rozdzielnego ładowania. Pociski o masie 140 kg wystrzeliwane były za pomocą umieszczonych w łuskach ładunków miotających[22][23]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -5 do +30°, a maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 690 m/s pocisku wynosiła 16 900 metrów[22][g]. Początkowo szybkostrzelność osiągała jeden strzał na nieco powyżej minuty, by wzrosnąć później (po zmianie ładunków miotających) do trzech–czterech strzałów na minutę[4][22]. Kąt ostrzału wież wynosił 270°[21]. Zapas amunicji wynosił 300 sztuk – po 75 pocisków na działo[10][22]. Artyleria średniego kalibru składała się z osiemnastu pojedynczych dział kalibru 15 cm SK C/97 L/40 (faktyczny kaliber wynosił 149,1 mm)[10][24]. Sześć dział umieszczono na śródokręciu w wieżach (po trzy na każdą burtę), pozostałe zainstalowano w kazamatach[25]. Długość całkowita działa wynosiła 5,96 metra, długość lufy 5,54 metra, a jej masa 4460 kg[26]. Działa wykorzystywały amunicję rozdzielnego ładowania, a masa pocisku wynosiła od 40 do 51 kg[25][26]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -5 do +20°, a maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 800 m/s pocisku wynosiła 13 700 metrów[25][26]. Szybkostrzelność wynosiła od czterech do pięciu strzałów na minutę[22][26]. Kąt ostrzału dział umieszczonych w wieżach wynosił około 135°, a tych w kazamatach 110°[21]. Łączny zapas amunicji wynosił 2160 sztuk (120 pocisków na działo)[10][25]. Artylerię do zwalczania torpedowców stanowiło 12 pojedynczych dział kalibru 8,8 cm SK L/30 C/89[10][24]. Długość całkowita działa wynosiła 2,61 metra, długość lufy 2,38 metra, a masa lufy z zamkiem 665 kg[27]. Strzelały one pociskami o masie 7 kg (cały nabój ważył 13,8 kg) z prędkością początkową 590 m/s na maksymalną odległość 10 500 metrów[25][27]. Szybkostrzelność działa była na poziomie do 15 strzałów na minutę, a łączny zapas amunicji wynosił 3000 sztuk (250 pocisków na działo)[10][25]. Prócz tego na pokładzie znalazło się 12 pojedynczych szybkostrzelnych działek kalibru 3,7 cm[10][25][h]. Broń torpedową stanowiło sześć wyrzutni kalibru 450 mm: po jednej na dziobie i rufie oraz po dwie z każdej burty, z łącznym zapasem 16 torped[10][25]. Torpedy typu C45/91 miały długość 5,11 metra, masę 541 kg (w tym głowica bojowa 87,5 kg trotylu), a ich zasięg wynosił 800 metrów przy prędkości 26 węzłów i 500 metrów przy prędkości 32 węzły[25][28]. Opancerzenie Pancerz okrętu miał łączną masę 3800 ton[21]. Jego podstawowym elementem był wykonany ze stali Kruppa pas burtowy na linii wodnej o grubości maksymalnej 300 mm na śródokręciu, zmniejszającej się w stronę dziobu i rufy odpowiednio do 150 i 200 mm, zamocowany na warstwie drewna tekowego o grubości 250 mm[10][22]. Poniżej linii wodnej grubość pancerza burtowego wynosiła 180 mm[4]. Pokład pancerny umieszczony został na górnej części głównego pasa burtowego i miał grubość 65 mm, zamykając tym samym pancerną cytadelę[10][22]. Wieże artylerii głównej były chronione od czoła i z boku pancerzem o grubości 250 mm (dach 50 mm)[10][22]. Ich barbety miały pancerz o grubości 250 mm[4]. Wieże artylerii średniej i kazamaty miały grubość 150 mm, a maski dział kalibru 8,8 cm miały grubość 70 mm[10][22]. Wieża dowodzenia chroniona była płytami o grubości 250 mm i miała strop gruby na 30 mm[10][22]. Niezatapialność jednostki starano się powiększyć poprzez wypełnienie przestrzeni między poszczególnymi pomieszczeniami i elementami konstrukcyjnymi naklejanym warstwowo korkiem, jednak element ten odpadał przy prowadzeniu ognia, ulegał zawilgoceniu i stanowił siedzibę trudnych do zwalczenia bezkręgowców[18][22]. Wyposażenie i malowanieJako środki ratownicze i komunikacyjne na okręcie znajdowały się: dwa kutry, dwie szalupy, dwa barkasy, jedna pinasa, dwa jole i dwa bączki[14]. Opuszczanie i podnoszenie łodzi możliwe było dzięki dwóm żurawiom o łukowym kształcie[14]. Kadłub do poziomu pokładu głównego pomalowany był na kolor szary nr 9 (niem. Grau 1896), a pokład główny, nadbudówki, kominy, nawietrzniki, maszty oraz wieże artyleryjskie pomalowane były na kolor jasnoszary[14]. Elementy dekoracyjne (godło na dziobie i ornamenty rufowe) pomalowane były w kolorze żółtozłotym[29]. Służba SMS „Kaiser Karl der Große” został wcielony do służby w Kaiserliche Marine 4 lutego 1902 roku[16][30]. Pierwszym dowódcą jednostki został komandor (niem. Kapitän zur See) von Heeringen[11]. 19 lutego pancernik został włączony do 2. Dywizjonu 1. Eskadry Heimatflotte[2][16]. W końcu kwietnia SMS „Kaiser Barbarossa” wziął udział w rejsie 1. Eskadry wokół Wysp Brytyjskich, przechodząc 29 kwietnia przez Pentland Firth i docierając 1 maja do Lough Swilly[16][31]. Następnie niemieckie okręty odwiedziły Londonderry i przepłynęły do Berehaven, gdzie nastąpiło spotkanie z jednostkami Royal Navy, a okręty wizytował brytyjski książę Artur; dalej trasa prowadziła do Kingstown (gdzie okręty odwiedził adiutant lorda namiestnika Irlandii Gerald Cadogan), skąd 24 maja zespół odpłynął do Kilonii, osiągając port przeznaczenia następnego dnia[16][31]. We wrześniu nowym dowódcą pancernika został komandor Poschmann[11]. Następnie pancerniki 1. Eskadry uczestniczyły w manewrach jesiennych, a 1 grudnia wyruszyły w zimowy rejs szkoleniowy na wody norweskie pod Bergen, powracając do bazy 12 grudnia[16][32].  10 maja 1903 roku pancerniki 1. Eskadry wyszły w rejs na Ocean Atlantycki, mijając 14 maja Ouessant i docierając 19 maja do Vigo[33]. W rejs powrotny niemieckie jednostki wyruszyły 30 maja, przechodząc 3 czerwca przez kanał La Manche i po ćwiczeniach z 1. Flotyllą Torpedowców zawijając 10 czerwca do Kilonii[33]. We wrześniu dowództwo jednostki objął komandor Alfred Ehrlich, przekazując je już w grudniu na ręce komandora Carla Franza[11]. W październiku 1904 roku nowym dowódcą „Kaisera Karla der Große” został mianowany komandor Gühler[11]. W pierwszych dwóch miesiącach 1905 roku pancernik pełnił funkcję jednostki flagowej 1. Eskadry[16]. W lipcu „Kaiser Karl der Große” udał się do Antwerpii, gdzie wziął udział w obchodach 75. rocznicy uzyskania niepodległości przez Belgię, po czym w sierpniu dołączył do reszty pancerników 1. Eskadry przebywających w tym czasie w Karlskronie[16]. We wrześniu nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy okrętu – nowym został komandor von Dambrowski[11]. W dniach 22–24 sierpnia 1906 roku pancernik uczestniczył w ćwiczeniach desantu w Zatoce Eckernförde[16][34]. W październiku 1907 roku dowództwo jednostki objął komandor Gädeke[11]. 18 września 1908 roku SMS „Kaiser Karl der Große” został wycofany ze składu 1. Eskadry i przeniesiony na Morze Bałtyckie, gdzie wszedł w skład formacji rezerwowej (do której trafiły także siostrzane pancerniki „Kaiser Friedrich III”, „Kaiser Wilhelm der Große” i „Kaiser Barbarossa”[35]. Nastąpiła wówczas również zmiana dowódcy jednostki – komandora Gädeke zastąpił komandor Wilbrandt[11]. Po wybuchu I wojny światowej, 5 sierpnia 1914 roku „Kaiser Karl der Große” wraz z siostrzanymi jednostkami został reaktywowany i włączony do 5. Eskadry Hochseeflotte, której zadaniem była obrona wybrzeża[36][37]. Dowódcą pancernika został mianowany komandor Friedrich Behncke[11]. Okręty 5. Eskadry operowały początkowo z Wilhelmshaven, a następnie z Kilonii, prowadząc rejsy dozorowe u ujścia Łaby[38][39]. We wrześniu skierowany na Bałtyk pancernik wraz z pozostałymi okrętami 5. Eskadry wziął udział w nieudanej próbie desantu pod Windawą[16][40]. Od 23 stycznia do 23 lutego 1915 roku „Kaiser Karl der Große” był okrętem flagowym 5. Eskadry[16]. W końcu lutego jednostka została wycofana z aktywnej służby we flocie, a w marcu jej dowódcą został mianowany komandor podporucznik (niem. Korvettenkapitän) Knipping[11][16]. Okręt został skierowany do Dowództwa Stacji Morskiej Morza Północnego w Wilhelmshaven, gdzie do października 1915 roku pełnił funkcję okrętu szkolnego dla mechaników okrętowych (we wrześniu dowództwo jednostki objął kmdr ppor. Leonhardi)[16]. W 1916 roku pancernik został rozbrojony (zdemontowane z okrętu działa artylerii głównej zostały zaadaptowane na potrzeby artylerii kolejowej[25]), po czym służył jako pływający obóz dla jeńców wojennych[16]. 6 grudnia 1919 roku okręt skreślono z listy jednostek floty, po czym został złomowany w Rönnebeck w 1920 roku[30][16]. Przypisy
Uwagi
Bibliografia
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
