Stauros (gr. σταυρός) – grecki termin, którego znaczenie zmieniało się na przestrzeni wieków, zazwyczaj tłumaczony jako „pal” albo „krzyż”. Termin ten w Nowym Testamencie zastosowany został w odniesieniu do narzędzia, na którym został stracony Jezus Chrystus.

Termin stauròs pochodzi od czasownika ἵστημι (histēmi), który znaczy „stawiać”, „ustawiać”, „postawić”, „wznosić”^[1] i pochodzi od praindoeuropejskiego rdzenia *stā-^[2], *stha^[3], stao, stem. Z tego samego rdzenia słowotwórczego pochodzą łac. stare, niem. Stern albo Stamm, ang. stand, hiszp. estaca^[4][5], polskie stawiać i odpowiedniki w innych językach.

U Homera i w klasycznej grece aż do IV wieku p.n.e. stauròs oznacza wzniesiony pal, słup^[6][7], lub część pala^[8]. Takie znaczenie uzyskuje u Tukidydesa (Wojna peloponeska iv. 90, V/IV w. p.n.e.), Ksenofonta (Anabasis v. 2. 21., V/IV w. p.n.e.), Plutarcha (Moralia, I/II w. n.e.) i innych autorów^[9].

W klasycznej literaturze termin ten nigdy nie był odnoszony do dwóch skrzyżowanych pod dowolnym kątem belek, zawsze odnoszony był do jednej pionowo ustawionej belki^[9][7].

W grece koine, tj. grece używanej od czasów Aleksandra Wielkiego do roku około 300, termin σταυρός oznaczał pal, pal z poprzeczką umieszczoną nad nim (crux commissa), dwubelkowiec złożony z dwóch identycznej długości belek (crux immissa). To ostatnie znaczenie było rzadko stosowane. Znali je Filon i Flaccus. Grecki przekład Starego Testamentu, Septuaginta, w ogóle nie stosuje terminu stauròs^[a][9].

Do roku 1877 nowotestamentowy stauròs był powszechnie rozumiany jako crux immissa. W tym roku prof. Ethelbert W. Bullinger, anglikański duchowny i biblista, wyraził pogląd, że stauròs, na którym zginął Chrystus, był pojedynczym palem. Jego zdaniem również łacińskie słowo crux oznacza zwykły pal. E.W. Bullinger był zdania, że wyobrażenie stauròs w formie dwóch skrzyżowanych belek powstało dopiero pod koniec IV wieku i był to efekt zapożyczenia pierwszej litery imienia babilońskiego boga Tammuza, litery T (czyli tau)^[10].

Prof. Hermann Fulda (1800–1883) stał na stanowisku, iż Jezus umarł na zwykłym palu egzekucyjnym. Według niego przemawiają za tym trzy powody: zwyczaje egzekucyjne na Wschodzie, pośrednio ewangeliczny opis egzekucji Jezusa i wypowiedzi Ojców Kościoła^[11]. Podobny pogląd popularyzował John D. Parsons^[12].

W 1858 roku James Johnstone w swym Dodatku poświęconym semantyce nowotestamentowego słowa stauròs i ksýlon argumentował na rzecz rozumienia tych słów jako pal/słup^[13].

W roku 1903 australijski pastor Joseph Palmer zakwestionował przekonanie, że w Nowym Testamencie stauròs znaczy „krzyż”. Doszedł do wniosku, że słowo to znaczy „pionowa belka” lub „kłoda drewna”^[14].

Leksykograf William E. Vine (1873–1949) był zdania, że w połowie III wieku Kościół zmienił niektóre swoje doktryny pod wpływem pogan coraz liczniej przyłączających się do kościoła. Formę krzyża, na którym zmarł Chrystus, zmieniono na T. W IV wieku w związku z wizją Konstantyna, który utrzymywał, że widział kształt X, dokonano kolejnej zmiany i odtąd krzyż był dwubelkowcem^[15].

Niemiecki leksykograf i tłumacz Biblii dr Adolf E. Knoch (The Sacred Scriptures: The Concordant Version) wyraził pogląd, że stauròs znaczy pionowy pal lub słup, bez jakiejkolwiek poprzeczki^[16].

Alexander Souter (1873–1949) biorąc pod uwagę List Barnaby (9:8), którego grecki tekst stał się dostępny po odkryciu Kodeksu Synajskiego (w roku 1844), był zdania, że stauròs odnosił się do poprzecznej belki umieszczanej na horyzontalnym palu. Całość przybierała kształt litery T^[17][18]. Leksykon Soutera jest dołączany do wydań The New Testament in the Original Greek^[19].

Andreas J. Köstenberger w swoim komentarzu do Ewangelii Jana (2004) zaznaczył, że według tradycyjnej akademickiej rekonstrukcji ukrzyżowania Chrystusa, Jezus oraz Szymon z Cyreny nieśli „stauròs”, tj. horyzontalną poprzeczkę, określaną łacińskim terminem patibulum^[b][20][21].

W słownikach do greki nowotestamentowej opracowanych przez Zjednoczone Towarzystwa Biblijne σταυρός tłumaczone jest na cross^[22], croix^[23], Kreuz^[24]. Według leksykonu autorstwa Louwa oraz Nidy stauròs Chrystusa miał albo kształt litery T, albo †^[25].

• staurogram

• Gunnar Samuelsson: Crucifixion in Antiquity. Mohr Siebeck, 2011. ISBN 3-16-152508-6. Brak numerów stron w książce