Wiele (województwo pomorskie)

Wiele

wieś
Kościół parafialny w Wielu
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	kościerski
Gmina	Karsin
Liczba ludności (2021)	1341
Strefa numeracyjna	58
Kod pocztowy	83-441[2]
Tablice rejestracyjne	GKS
SIMC	0162783
Położenie na mapie gminy Karsin Wiele
Położenie na mapie Polski Wiele
Położenie na mapie województwa pomorskiego Wiele
Położenie na mapie powiatu kościerskiego Wiele
53°55′24″N 17°51′44″E/53,923333 17,862222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Wiele (dodatkowa nazwa w j. kaszub. Wielé; niem. Wielle^[3][4]) – wieś kaszubska w Polsce, położona w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim, w gminie Karsin, na południowym krańcu Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego i nad jeziorem Wielewskim.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa gdańskiego.

W obszar wsi wchodzą ponadto:

Najstarsza pośrednia wzmianka pochodzi z 1352, gdzie mowa jest o „puszczy wielewskiej” (niem. Velymschen heyde) nad Wdą, w tekście przywileju nadania wsi Górki Wangeriszowi z Cisewia. Pierwszy zapis nazwy Wiele pochodzi z 1382, z przywileju nadania tej miejscowości prawa niemieckiego przez komtura z Tucholi – brata Henryka von Bullendorfa^[7].

Miejsce urodzin kaszubskich działaczy: Hieronima Derdowskiego oraz Tomasza i Wincentego Rogalów.

Wiele to miejscowość letniskowo - wypoczynkowa i rolnicza. Nad jeziorem Wielewskim znajdują się ośrodki wypoczynkowe, a także zakład przeróbki drewna.

Siedziba Muzeum Ziemi Zaborskiej, z największą w kraju kolekcją haftów jednego autora (ok. 500 dzieł) – Leonarda Brzezińskiego, twórcy szkoły haftu wielewskiego.

We wsi odbywają się również Turnieje Gawędziarzy Ludowych Kaszub i Kociewia. Od 2004 rokrocznie latem Wiele jest jedną ze scen Międzynarodowego Festiwalu Folkloru.

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[8] na listę zabytków wpisany są:

• zespół ruralistyczny wsi, nr rej.: 966 z 2.06.1986
• kościół parafialny pw. św. Mikołaja, 1904-05, nr rej.: A-1188 z 4.06.1998, neobarokowy, z trzema wieżami o cebulastych hełmach, przed fasadą i u ramion transeptu. W barokowym wyposażeniu cudowny obraz Matki Boskiej Pocieszenia^[9].
• cmentarz grzebalny, nr rej.: j.w.
• Kalwaria Wielewska, 1915-24, nr rej.: A-1189 z 1.07.1998:
  • park kalwaryjski
  • 16 kaplic
  • 6 stacji drogi krzyżowej (figury)
  • pustelnia (dom dla stróża).

Neobarokowy kościół z 1906 pod wezwaniem św. Mikołaja został zbudowany na miejscu dawnego, drewnianego z 1728^[7]. Część materiału starego kościoła wykorzystano do budowy kościoła w pobliskim Karsinie. Na wzgórzach otaczających jezioro Wielewskie znajduje się Kalwaria Wielewska, drugi taki obiekt na Pomorzu Gdańskim obok Kalwarii Wejherowskiej, założona w latach 1915–1927.

• XIV w. – pierwsze wzmianki o miejscowości
• 1382 – lokacja wsi na prawie niemieckim
• 1466 – na mocy II pokoju toruńskiego włączenie w obszar Prus Królewskich
• 1569 – w granicach Korony Królestwa Polskiego (prowincja Prusy Królewskie, województwo pomorskie)
• 1583 – pierwsza wzmianka o cmentarzu^[10]
• 1728 – zakończenie budowy drewnianego kościoła w miejsce dawnego
• 1772 – zabór pruski
• 1852 – przeniesienie obrazu Matki Bożej Pocieszenia z Chojnic do Wiela
• 1906 – zakończenie budowy obecnego kościoła parafialnego
• 1915 – rozpoczęcie budowy Kalwarii
• 1920 – ponownie w granicach Polski
• 1924 – wizyta prezydenta Stanisława Wojciechowskiego

Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku liczba ludności we wsi Wiele to 1257 z czego 50,6% to kobiety, a 49,4% to mężczyźni. Miejscowość zamieszkuje 20,2% mieszkańców gminy^[11].

• Kalwaria Wielewska, Parafia Świętego Mikołaja – Sanktuarium Kalwaryjskie w Wielu, Pomnik Ofiar Faszyzmu w Wielu
• Karsin, Przytarnia, Czersk, Wiele (województwo kujawsko-pomorskie)
• Wiele, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 310 .

• Zbiór informacji o wsi i kalwarii. szramka.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-03)].