|
Wojskowe Siły Powietrzne (ZSRR)
Wojskowe Siły Powietrzne (ros. Военно-воздушные силы, w alfabecie łacińskim Wojenno-wozdusznyje siły), często nazywane też w skrócie WWS (ros. ВВС) – jeden z rodzajów sił zbrojnych Związku Radzieckiego, stworzony z części Sił Powietrznych Rosji Carskiej w roku 1917. Początki Wszechrosyjskie Kolegium Kierownicze Zarządu Wojskowej Floty Powietrznej Starej Armii (ros. Всероссийская коллегия для руководства Управлением военного воздушного флота старой армии) zostało sformowane 20 grudnia 1917; na szefa Zarządu Kolegium wybrało Konstantyna Akaszewa. 24 maja 1918 Zarząd został przemianowany na Główny Zarząd Robotniczo-Chłopskiej Czerwonej Floty Powietrznej (ros. Главное управление Рабоче-Крестьянского Красного Воздушного Флота (Главвоздухфлот)), Gławwozduchfłot[1][2], kierowany przez radę w składzie szef i dwóch komisarzy. Był podporządkowany Wszechrosyjskiemu Sztabowi Głównemu, logistycznie pod CUS (od września 1921 - głównemu szefowi zaopatrzenia); od 22 września 1918 podporządkowany pod jeden z zarządów sztabu RWSR[1]. 28 marca 1924 Gławwozduchfłot został przemianowany na Zarząd Wojskowych Sił Powietrznych ZSRR i podporządkowany Rewolucyjnej Radzie Wojskowej ZSRR. Jego zadaniem było szkolenie, ćwiczenie i przygotowanie bojowe sił powietrznych[1]. Po ustanowieniu państwa radzieckiego wiele wysiłków było skierowanych w celu zmodernizowania i zwiększenia produkcji lotniczej, kierowanej przez dowódcę, gen. Jakowa Ałksnisa, który następnie padł ofiarą czystek stalinowskich[3]. Produkcja samolotów gwałtownie się zwiększyła na początku lat 30. i do końca tych lat radzieckie Siły Powietrzne były w stanie oddać do służby myśliwce I-15 i I-16 oraz bombowce Tupolew SB-2 i SB-bis oraz DB-3. Jedną z pierwszych ważniejszych prób pokazania mocy radzieckich Sił Powietrznych była hiszpańska wojna domowa, która rozpoczęła się w 1936 roku i w której najnowsze modele zarówno niemieckich jak i radzieckich samolotów, mogły się po raz pierwszy ze sobą zmierzyć. Na początku myśliwce Polikarpow I-16 odnosiły duże sukcesy w walce z niemiecką Luftwaffe i uzyskiwały przewagę powietrzną gdziekolwiek ich używano. Jednakże Sowieci odmówili dostarczenia większej liczby tych myśliwców i zwycięstwa powietrzne szybko ustały, z powodu niedostatecznej liczby maszyn. W późniejszym czasie niemieckie Bf 109 na usługach Sił Powietrznych nacjonalistów hiszpańskich gen. Franco przypieczętowały swoją dominację w powietrzu i ta dominacja nie została już nigdy oddana. Porażki w Hiszpanii zbiegły się z nadejściem tzw. wielkiej czystki przeprowadzonej przez Stalina, która objęła m.in. Siły Zbrojne ZSRR, w tym i lotnictwo. Czystki bardzo poważnie wpłynęły na efektywność działań sił powietrznych. Świeżo upieczonym oficerom brakowało doświadczenia zarówno w pilotażu jak i dowodzeniu, z kolei starsi dowódcy wiedząc o losie gen. Ałksnisa i wielu innych dowódców nie wykazywali chęci do podejmowania inicjatyw. Nawet najdrobniejsze decyzje konsultowali z Moskwą w celu uzyskania zgody i surowo przestrzegali założeń, w których to piloci mieli kurczowo trzymać się procedur zarówno jeżeli chodzi o atak jak i obronę powietrzną. II wojna światowaWojna zimowa Piloci radzieccy zdobywali pewne doświadczenie w walce powietrznej, a to już we wspomnianej hiszpańskiej wojnie domowej czy też w wojnie z Japonią na Dalekim Wschodzie. Krótko przed wybuchem II wojny światowej radziecka grupa ochotników została wysłana do Chin w celu przećwiczenia chińskich pilotów biorących udział w trwającej wciąż wojnie z Japonią. Doświadczenia te okazały się jednak mało przydatne w wojnie zimowej z Finlandią w 1939 roku, podczas której olbrzymia liczba maszyn zarówno bombowców jak i myśliwców została zestrzelona przez względnie niewielkie siły lotnictwa fińskiego. Dowództwo radzieckich Sił Powietrznych wkrótce zdało sobie sprawę z tego, że procedury obrony powietrznej datujące się jeszcze z czasów hiszpańskiej wojny domowej, m.in. takie jak tworzenie tzw. pierścieni obronnych w momencie zaatakowania nie sprawdzało się zupełnie w walce z Finami, którzy stosowali tzw. taktykę dive-and-zoom (z ang. zanurkuj i wzbij się) wobec radzieckich maszyn. Taktyka ta przynosiła bardzo dobre efekty w postaci kilkuset zestrzelonych radzieckich samolotów. Konsekwencje wielkiej czystki przeprowadzonej przez Stalina w latach 1937–1938 we wszystkich jednostkach Armii Czerwonej odegrały niewątpliwie olbrzymią rolę w spóźnionej reakcji radzieckich Sił Powietrznych na nową jakość walk powietrznych. Radzieckie lotnictwo jak również przemysł lotniczy wyciągnęły ostateczne wnioski z tej nauki, choć stało się to dopiero po ataku Niemiec na Związek Radziecki w 1941 roku. 1 stycznia 1941 roku, na sześć miesięcy przed rozpoczęciem operacji „Barbarossa”, siły powietrzne Armii Czerwonej liczyły 363 900 osób, co składało się niespełna na 8,65% personelu wojskowego w Związku Radzieckim[4]. Pierwsze trzy armie lotnicze, które nosiły miano armii powietrznych specjalnego przeznaczenia zostały stworzone w latach 1936–1938[a]. 5 listopada 1940 roku zostały one zreformowane i nadano im miano Lotnictwa Bombowego Dalekiego Zasięgu Kwatery Głównej Armii Czerwonej (do lutego 1942 roku) z powodu nieuczestniczenia w walce podczas konfliktu z Finlandią[5]. Siły lotnicze zostały ponownie ciężko nadszarpnięte w związku z falą czystek w Armii Czerwonej w roku 1941. II wojna światowaW momencie wybuchu II wojny światowej Siły Zbrojne ZSRR były dalekie od poziomu gotowości, który umożliwiłby im zwycięstwo w wojnie. W roku 1931 Józef Stalin powiedział, że radziecki przemysł był od 50 do 100 lat w tyle[6] za głównymi mocarstwami zachodnimi. Na koniec wojny roczna produkcja radzieckiego lotnictwa wzrosła w sposób gwałtowny do poziomu 40 241 maszyn w 1944 roku. Ze 157 261 maszyn wyprodukowanych po ataku Niemiec na ZSRR 125 655 maszyn było myśliwcami lub bombowcami[7]. Kontrowersje wzbudza kwestia przyczyn klęski radzieckiego lotnictwa w początkowym okresie wojny. Radzieccy piloci posiadali doświadczenie bojowe wyniesione z walk w Hiszpanii, Mandżurii i Finlandii. Nie wchodzi w grę również podawany przez historiografię radziecką efekt zaskoczenia (alarm w jednostkach bojowych ogłoszono około 2:00 w nocy), ani zniszczenia samolotów na lotniskach – podawane straty (1200 samolotów pierwszego dnia wojny) nie wyjaśniają niczego w obliczu faktu, że 22 czerwca 1941 roku w radziecką przestrzeń powietrzną wtargnęło 868 samolotów Luftwaffe[8], które zaatakowały zgrupowanie liczące według różnych szacunków od 7200[9] do 9000[10] samolotów Armii Czerwonej. Samoloty niemieckie nie były po prostu w stanie zaatakować wszystkich istniejących 477 lotnisk[11]. Na stanie Armii Czerwonej 22 czerwca 1941 roku znajdowało się 20 000 samolotów bojowych[12], a produkcja radzieckiego przemysłu lotniczego przez cały okres wojny była wyższa od produkcji niemieckiej.  Zdaniem Marka Sołonina o klęsce lotnictwa radzieckiego przesądziła jego nieprzemyślana i chaotyczna ewakuacja z lotnisk przygranicznych w głąb kraju. W ten sposób całe jednostki traciły łączność z dowództwem, a możliwości ich zaopatrywania w paliwo, części i amunicję ulegały drastycznemu pogorszeniu. Skutkowało to w wielu wypadkach koniecznością porzucania samolotów na lotniskach, do których zbliżały się czołówki Wehrmachtu. O niezorganizowanym charakterze dokonywanych przebazowań świadczą m.in. takie fakty, jak wycofywanie z frontu w pierwszej kolejności lotnictwa myśliwskiego, a nie bombowego czy kierowanie jednostek na dalekie tyły (do 350 km od linii frontu, przy czym zdarzały się przypadki ewakuowania się – w praktyce: panicznej ucieczki – samolotów aż do Smoleńska, już 22 czerwca 1941 roku)[13]. Głównymi samolotami bojowymi używanymi w czasie II wojny światowej przez lotnictwo radzieckie były samolot szturmowy Iljuszyn Ił-2 Szturmowik oraz seria jednosilnikowych myśliwców zaprojektowanych przez Aleksandra Jakowlewa rozpoczynająca się od Jaka-1 i kończąca się na jego następcach zbudowanych w wielu wersjach[14]. Obydwa te samoloty stały się najczęściej produkowanymi samolotami swojej klasy (Ił-2 został wybudowany w liczbie 36 183 egzemplarzy, zaś cztery główne wersje Jaka, Jak-1, Jak-3, Jak-7 i Jak-9, zostały wybudowane w trochę większej liczbie egzemplarzy, wynoszącej 36 716 samolotów) i razem stanowiły około połowy całkowitych sił wojskowego lotnictwa radzieckiego przez większą część II wojny światowej. Jak-1 był nowoczesnym typem samolotu z 1940 roku i tym samym posiadał możliwości dalszego rozwoju w przeciwieństwie do przestarzałego już Messerschmitta Bf 109 zaprojektowanego w 1935 roku. Jak-9, na wyposażeniu radzieckich Sił Powietrznych, zrównał się z maszynami Luftwaffe, w końcu uzyskując przewagę, co trwało aż do 1944 roku, kiedy to wielu pilotów Luftwaffe celowo już unikało starć z ostatnim i najlepszym modelem Jakiem-3. Inne z podstawowych samolotów lotnictwa radzieckiego to myśliwce Ławoczkin Ła-5, Petlakow Pe-2, który był dwusilnikowym samolotem szturmowym oraz prosty w formie, ale funkcjonalny i wszechstronny Iljuszyn Ił-4. 31 Pułk Lotnictwa Bombowego, który miał na stanie Pe-2 i był dowodzony przez płk Fiodora Iwanowicza Dobysza, był jedną z pierwszych jednostek gwardii w siłach powietrznych – 4 Pułkiem Lotnictwa Bombowego Gwardii[15]. Nazwa tego pułku wywodzi się od jego działań na froncie leningradzkim pomiędzy listopadem a grudniem 1941 roku w czasie radzieckich operacji obronnych jak i kontrataku Armii Czerwonej w okolicach Tichwina. Jako jedyne z sił powietrznych stron walczących w II wojnie światowej radzieckie Siły Powietrzne wprowadziły program, który miał szkolić kobiety w lotnictwie i wcielać je do grup bojowych. Marina Raskowa, jedna z bardzo nielicznych kobiet wojskowych w radzieckich Siłach Powietrznych, przed wojną użyła swoich wpływów u Stalina w celu sformowania trzech całkowicie kobiecych pułków powietrznych, a były to: 586 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego, 587 Pułk Lotnictwa Bombowego i 588 Pułk Nocnych Bombowców (zwany również „nocnymi wiedźmami”). W związku z ich wielkimi sukcesami w bitwach powietrznych, te dwie ostatnie jednostki zostały uhonorowane i przemianowane na jednostki gwardii. Oprócz tych trzech pułków wiele kobiet służyło też w pułkach z przewagą liczebną mężczyzn[16]. Kobiety piloci, nawigatorzy, strzelcy pokładowi, mechanicy, specjaliści od uzbrojenia i inny personel naziemny kobiecy składał się razem na ponad 3000 członków radzieckich Sił Powietrznych. Kobiety piloci wykonały łącznie 24 000 lotów bojowych. Z tego czasu pochodzą też dwie jedyne na świecie kobiety, które były asami myśliwskimi, a były to Lidia Litwiak i Katia Budanowa. W odróżnieniu od jednostek naziemnych Armii Czerwonej, które posiadały olbrzymią liczbę formacji stworzonych z poszczególnych republik radzieckich, w siłach lotniczych było takich pułków bardzo niewiele. Jednym z tych nielicznych był 1 Łotewski Pułk Lotnictwa Nocnego[17]. Główny marsz. lotn. Aleksandr Nowikow dowodził radzieckimi Siłami Powietrznymi od 1942 roku aż do końca wojny i jest on odpowiedzialny za wprowadzenie wielu nowoczesnych zmian oraz systemów związanych z uzbrojeniem. W czasie ostatniego roku wojny niemieckie siły wojskowe i cywile uciekający w kierunku Berlina stali się celem tzw. samolotów niskiego pułapu, które to bombardowały i ostrzeliwały ich. W tych działaniach brał nawet udział absolutnie przestarzały model Polikarpowa Po-2, była to jeszcze konstrukcja z lat 20. Jednakże była to tylko mała próba tych doświadczeń, które zbierały frontowe linie Wehrmachtu co się tyczy przewagi radzieckich Sił Powietrznych. Podczas operacji jassko-kiszyniowskiej 5. i 17. Armia Lotnicza oraz lotnictwo morskie Floty Czarnomorskiej osiągnęły przewagę w samolotach nad Luftwaffe i Królewskimi Rumuńskimi Siłami Powietrznymi w stosunku 3:1, osiągając praktycznie całkowitą przewagę w powietrzu dla wojsk lądowych 2. i 3. Frontu Ukraińskiego[18]. Jak wiele innych państw sprzymierzonych II wojny światowej tak i Związek Radziecki otrzymał w ramach Lend-Lease Act maszyny produkcji zachodniej, głównie były to P-39 Airacobra, P-63 Kingcobra, Hawker Hurricane, Curtiss P-40 Kittyhawk i A-20 Havoc. Piloci radzieccy na P-39 dokonali największej liczby indywidualnych strąceń, które przewyższały jakichkolwiek innych pilotów, latającymi tymi maszynami. Dwa pułki lotnicze zostały wyposażone w Spitfire'y Mk. Vb na początku 1943 roku, ale natychmiast stały się ofiarą olbrzymich strat w związku z tzw. przyjacielskim ogniem, a to dlatego, że brytyjskie samoloty wyglądały wręcz identycznie jak ich niemiecki przeciwnik Bf 109. Samoloty z Lend-Lease Act składały się na ok. 12% całkowitych sił powietrznych ZSRR[19]. Najsłynniejszym asem myśliwskim Radzieckich Sił Powietrznych był Iwan Nikitowicz Kożedub, który zaliczył 62 indywidualne zwycięstwa powietrzne od 6 lipca 1943 do 16 kwietnia 1945 roku. Był on numerem jeden we wszystkich siłach powietrznych wojsk sprzymierzonych podczas II wojny światowej. Zimna wojnaW czasie zimnej wojny radzieckie Siły Powietrzne zostały uzbrojone w nowocześniejszą broń, wzmocniono je także poprzez zastosowanie nowoczesnych doktryn związanych z walką powietrzną. U szczytu swych możliwości w latach 80. XX w. siły te miały w dyspozycji ok. 10 000 samolotów, a na początku lat 90. Związek Radziecki dysponował siłą powietrzną, która zarówno jeśli chodzi o ilość jak i jakość spełniała standardy sił supermocarstwa[20]. W 1977 roku radzieckie Siły Powietrzne oraz Wojska PWO zostały zreorganizowane w państwach bałtyckich i obwodzie leningradzkim. Był to próbny test, który miał poprzedzać reorganizacje na skalę ogólnokrajową, która miała zostać przeprowadzona w 1980 roku[21]. Wszystkie jednostki myśliwskie w PWO zostały przeniesione do WWS, tym samym siły obrony powietrznej zachowały jedynie rakietowe jednostki przeciwlotnicze oraz urządzenia radarowe. 6 Samodzielna Armia Obrony Powietrznej została rozwiązana, a 15 Armia Lotnicza stała się Nadbałtyckim Okręgiem Wojskowym. Choć eksperyment na skalę krajową w 1980 roku został przeprowadzony, to jednak w roku 1986 został anulowany.  Według artykułu z tygodnika Time z 1980 roku, który cytuje analityka z korporacji RAND, przypuszcza się, że Rosjanie pochodzenia niesłowiańskiego, czyli Żydzi, Ormianie i inni Azjaci nie mieli szans awansu w hierarchii wojskowej w radzieckich Siłach Powietrznych, Strategicznych Wojskach Rakietowych oraz w marynarce radzieckiej, a to z powodu wątpliwości do lojalności tychże mniejszości etnicznych. Analityk RANDU S. Enders Wimbush powiedział:
Podczas zimnej wojny radzieckie Siły Powietrzne zostały podzielone na trzy główne odłamy (w odpowiedzi na dowództwa w siłach powietrznych państw zachodnich): Lotnictwo Dalekiego Zasięgu (ros. Dalnaja Awiatsija, w skrócie „DA”), które skupiało się na bombowcach dalekiego zasięgu, Lotnictwo Frontowe (ros. Frontowaja Awiatsija, w skrócie „FA”), które skupiało się na obronnych bitwach powietrznych, bliskim wsparciu lotniczym wojsk lądowych i bombardowaniach taktycznych oraz Lotnictwo Transportu Wojskowego (ros. Wojenno-Transportnaja Awiatsija, w skrócie „WTA”), które kontrolowało wszystkie samoloty transportowe. Wojska PWO (ros. Wojska protiwowozdusznoj oborony), które skupiały się na obronie przeciwlotniczej i na myśliwcach przechwytujących były wówczas osobną jednostką organizacji wojennej radzieckich sił wojskowych.  Była też jeszcze jedna niezależna jednostka, która była ramieniem radzieckiej Marynarki Wojennej, a było to mianowicie Radzieckie Lotnictwo Morskie (ros. Awiatsija Wojenno Morskogo Fłota, w skrócie „AW-MF”). Oficjalnym dniem radzieckich Sił Powietrznych był Dzień Radzieckiej Floty Powietrznej, podczas którego często odbywały się widowiskowe pokazy lotnicze, które miały pokazać siłę radzieckiego lotnictwa i odbywały się one na lotnisku Tuszino w Moskwie. Programy myśliwskie w latach 80.     W latach 80. Związek Radziecki przyjął do wiadomości istnienie w Stanach Zjednoczonych tzw. zaawansowanego myśliwca taktycznego i rozpoczął sam prace nad podobnym myśliwcem. Rozpoczęto dwa programy, jeden z nich miał bezpośrednio zmierzyć się z amerykańskim projektem. Ten przyszły myśliwiec miał mieć nazwę Mnogofunksionalnij Frontowoj Istrebitel („MFI”, z ros. wielofunkcyjny myśliwiec do zadań frontowych) i był on przeznaczony do wykonywania specjalnych misji wielozadaniowych. W odpowiedzi na amerykański projekt X-32/F-35 Sowieci rozpoczęli program „LFI”, który to miał za zadanie stworzyć myśliwca podobnego do X-32/F-35 posiadającego jeden silnik, ale bez możliwości wielofunkcyjnych. Związek Radziecki w późniejszym czasie zmienił jednak projekt „LFI” na projekt „LFS”, tworząc samolot wielozadaniowy ze szczególnym naciskiem na możliwość ataku celów naziemnych. W latach 90. Rosjanie zrezygnowali z projektu „LFS” kontynuując projekt „MFI”, czyniąc to minimalnymi środkami finansowymi, wychodząc z założenia, że ważniejsze jest to niż produkcja lekkiego myśliwca. Niedawno planowany był niejaki PAK FA, który miał być zastępcą Su-27 i MiG-29. Suchoj wygrał przetarg w 2002 roku i pierwsze oblatanie tego myśliwca miało miejsce 29 stycznia 2010 roku[27][28]. Rozpad Związku RadzieckiegoWraz z rozpadem Związku Radzieckiego w grudniu 1991 roku maszyny i personel radzieckich Sił Powietrznych zostały podzielone na nowo powstające niepodległe państwa. Rosja otrzymała większość z tych sił, w tym ok. 40% maszyn i 65% siły żywej, tym samym stało się to podstawą nowych Rosyjskich Sił Powietrznych. Radzieckie Siły Powietrzne w późnych latach 80.Lotnictwo Dalekiego Zasięgu
Lotnictwo Frontowe w Grupach Wojsk
Lotnictwo Transportu WojskowegoLotnictwo Transportu Wojskowego składało się z sześciu pułków i pięciu dywizji z łączną liczbą 18 pułków Lotnictwa Transportu Wojskowego w 1988 roku. Dywizjami były 3 Dywizja Lotnictwa Transportu Wojskowego Gwardii w Witebsku z czterema pułkami, 6 Dywizja Lotnictwa Transportu Wojskowego w Krzywym Rogu z dwoma pułkami, 8 Dywizja w pobliżu Omska z trzema pułkami OSNAZ, 12 Dywizja Lotnictwa Transportu Wojskowego w Migałowie, która kontynuowała tradycję 12 Dywizji Lotnictwa Bombowego z II wojny światowej i posiadała trzy pułki i 18 Dywizja Lotnictwa Transportu Wojskowego w Szawlach, kontynuująca historię 6 Dywizji Lotnictwa Bombowego Gwardii z czasów wojny, która posiadała trzy pułki[29]. Lotnictwo Frontowe
Wojska PWONiezależny element powietrzny Sił Zbrojnych ZSRR pod dowództwem Wojsk PWO.
Szkoły treningowe Radzieckich Sił Powietrznych i Wojsk PWOSzkoły lotnicze i ośrodki treningowe w 1988[31]:
Szefowie sztabu    
Liczebność samolotów Radzieckich Sił Powietrznych w 1990
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
|
||||||||||||||||||
.svg)
