Pięciokrotny zdobywca tytułu mistrza Polski (2013, 2015–2017 i 2020), trzykrotny triumfator Pucharu Polski (2015, 2017 i 2021) i trzykrotny zwycięzca Superpucharu Polski (2015, 2020 i 2021). Dwukrotny uczestnik rozgrywek Euroligi (2014 i 2016) i ćwierćfinalista Eurocupu (2016).
Właścicielem klubu jest "GRONO" Sportowa Spóła Akyjna z Zielonej Góry, w której większość udziałów posiadają Państwo Katarzyna i Waldemar Kaczmarkowie, a resztę z nich z inni prywatni inwestorzy.
Historia
Początki klubu (1946–1984)
Zielonogórski klub powstał w 1946 roku pod nazwą Klub Sportowy „Zieloni”. Początkowo występował w rozgrywkach poznańskiej klasy B, a po ich wygraniu i awansie grał w klasie A[5]. W kolejnych latach klub zmieniał nazwy najpierw na Wagmo, później na Stal, a w końcu zaczął występować jako Lechia Zielona Góra[6]. Jako Lechia klub zaczął regularnie występować w ówczesnej III lidze, rywalizując w początkach lat 60. XX wieku o awans do I ligi. Lechia była wówczas również czołowym zespołem w województwie. Dzięki reorganizacji dokonanej przez Polski Związek Koszykówki przed rozpoczęciem rozgrywek ligowych 1966/1967 zielonogórski klub zaczął grać w reaktywowanej II lidze (2. poziom rozgrywkowy, odpowiednik obecnej I ligi). Dwa sezony później Lechia przyjęła ostatecznie nazwę Zastal Zielona Góra[5].
Na drugim poziomie rozgrywkowym Zastal występował, z dwoma rocznymi przerwami, do końca sezonu 1983/1984, gdy zwyciężył w rozgrywkach na tym poziomie i awansował do najwyższej klasy rozgrywkowej. W tym czasie Zastal dwukrotnie na rok opuścił II ligą – miało to miejsce w sezonach 1972/1973 i 1979/1980. W ciągu 16 sezonów na tym poziomie rozgrywkowym zajmował miejsca od 5. (trzykrotnie: w sezonach 1968/1969, 1969/1970 i 1980/1981) do 9. (w sezonie 1978/1979), tylko dwukrotnie plasując się na pozycji spoza tego przedziału – w sezonie 1971/1972, gdy po zajęciu 11. miejsca spadł z ligi i w sezonie 1983/1984, gdy awansował do najwyższej ligi[7].
W sezonie 1983/1984 Zastal po raz pierwszy w historii swoich występów w II lidze w jednym sezonie odniósł więcej zwycięstw niż porażek w meczach ligowych, zwyciężając w sumie 29 z 36 spotkań[7]. W marcu 1984 roku w decydującym o awansie spotkaniu Zastal pokonał w zielonogórskiej hali Novity, przy nadkomplecie publiczności, Spójnię Stargard Szczeciński i po raz pierwszy w historii awansował do najwyższej klasy rozgrywkowej[8].
Gra w ekstraklasie. Spadek. Powrót (1984–2000)
Zielonogórzanie w najwyższej klasie rozgrywkowej przez kilka sezonów walczyli w środku tabeli, dopiero w sezonie 1992/1993 otarli się o podium kończąc rozgrywki na czwartym miejscu (w walce o brązowy medal ulegając drużynie ASPRO Wrocław). W następnych sezonach drużyna nie odnosiła sukcesów, aż w 1996 roku spadła do II ligi, powracając dwa lata później, walcząc przez kolejne dwa sezony o utrzymanie.
Spadek. Gra w niższych ligach. Odbudowa (2000–2010)
W sezonie 1999/2000 drużyna opuściła ekstraklasę, a w kolejnym (pierwszoligowym sezonie) została zdegradowana do grupy północnej II ligi, zajmując 15 miejsce (wyżej Zastal był tylko od również zdegradowanej wtedy Astorii Bydgoszcz). Problemy finansowe sprawiły, że Zastal po raz pierwszy w historii spadł do III ligi[9].
Dnia 23 lipca 2001 roku powołało do życia Sportową Spółkę Akcyjną Grono, która – po aprobacie PZKosz oraz porozumieniu z Klubem Sportowym Zastal – przejęła prawo do gry w II lidze koszykówki mężczyzn pod nazwą Zastal Zielona Góra[10]. W sezonie 2001/2002 drużyna powróciła do I ligi, w której rywalizowała przez kolejne osiem sezonów (trzykrotnie ocierała się o awans w 2006, 2007 i 2009).
W sezonie 2009/2010 zespół zajął 2 miejsce w rozgrywkach I ligi i awansował do PLK[11].
Powrót. Mistrzostwo i medale. Debiut w europejskich pucharach (od 2010)
2010/2011
Sezon 2010/2011 był pierwszym sezonem po 10-letniej przerwie w ekstraklasowych występach klubu. Drużynę Zastalu czekała walka o utrzymanie w najwyższej lidze. Klub oparł krajową część składu na sześciu zawodnikach, którzy wywalczyli awans. W kadrze znaleźli się liderzy pierwszoligowej drużyny Marcin Chodkiewicz, Marcin Flieger, Jarosław Kalinowski, Grzegorz Kukiełka, Maciej Raczyński i Rafał Rajewicz. Nowymi polskimi koszykarzami, po których sięgnęło Grono SSA, byli Jakub Dłoniak i Tomasz Kęsicki[12]. Skład uzupełniono obcokrajowcami. Jako pierwszy w Winnym Grodzie pojawił się Serb Žarko Čomagić[13], później Trenton Marshall i Walter Hodge[14], który wkrótce stał się jedną z gwiazd ligi. Wreszcie, tuż przed inauguracją rozgrywek, skład uzupełnił Chris Burgess[15]. Drużyna prowadzona przez Tomasza Herkta rozpoczęła sezon od wygranej z obrońcą tytułu mistrzowskiego Asseco Prokomem[16], Siarką[17], PBG Basketem[18], Treflem[19] czy Anwilem[20]. Gra Zastalowców szybko zyskała też liczne grono sympatyków, a hala Centrum Rekreacyjno-Sportowego, w której zielonogórzanie rozgrywają mecze, wypełniała się do ostatniego miejsca przy okazji ich kolejnych ligowych występów. W połowie rudy zasadniczej Zastal zanotował spadek formy. Na serię porażek klub zareagował wzmocnieniami. Do składu dołączyli David Burgess oraz James Maye[21]. Zielonogórzanie znów zaczęli wygrywać i liczyć się w walce o play-off, jednak do samych play-offów nie weszli. Biało-zielonym zabrakło jednego zwycięstwa[22]. Zastal "wylądował" w dole tabeli i walczył o utrzymanie. Tomasz Jankowski, który w trakcie rozgrywek zastąpił Tomasza Herkta na stanowisku I trenera, przygotował Zastal do fazy play-out. Efektem tego była seria zwycięstw i dziewiąta lokata w tabeli[23]. Po pierwszym sezonie w Tauron Basket Lidze działaczom udało się zatrzymać w kadrze na kolejny rok lidera zespołu Waltera Hodge’a[24], a frekwencja na trybunach okazała się najwyższa w kraju: każdy mecz ligowy w Zielonej Górze obejrzał średnio prawie cztery tysiące widzów[25].
2011/2012
Kolejny sezon w ekstraklasie Zastal Zielona Góra rozpoczął od pożegnania z Amerykanami Jeffem Foote'em i Ryanem Wittmanem. Zarządcy klubu poszukiwali zastępstwa za tych zawodników. Wprost z USA zakontraktowali centra – Ganiego Lawala[26].
Sezon po raz kolejny zawodnicy rozpoczęli od wygranej – zwyciężyli w hali CRS z PBG Basketem Poznań z przewagą 14 punktów[27]. Potem przyszła kolej na 1-punktowe zwycięstwo we Wrocławiu ze Śląskiem[28]. Z początkiem grudnia zespół opuścił Gani Lawal, który – po zakończeniu lock-outu – wrócił do Stanów by szukać swojej szansy w NBA[29].
W połowie sezonu włodarze klubu zarządzili roszady na stanowisku pierwszego szkoleniowca – objął je serbski trener Mihailo Uvalin[30]. Tomasz Jankowski został jego asystentem.
Zastal pod wodzą nowego trenera wygrał pięć meczów z rzędu. Drużynę zatrzymał dopiero Trefl Sopot[31]. Sztab szkoleniowy pracował nad formą zawodników. Na wyniki nie trzeba było długo czekać – po meczu z Kotwicą Kołobrzeg Zastal awansował do pierwszej szóstki, co gwarantowało udział w fazie play-off[32].
W trakcie "szóstek" do drużyny wrócił Gani Lawal[33], który podczas nieobecności w Polsce grał w lidze chińskiej. Jednak Amerykanin nie zagrzał miejsca w drużynie na długo – po kilku tygodniach ponownie opuścił zespół[34].
W spotkaniach fazy play-off w Tauron Basket Lidze Zastalowcy "obronili" twierdzę CRS – żadnemu rywalowi nie pozwolili wygrać na swoim parkiecie. Do fazy pucharowej podopieczni Mihailo Uvalina przystąpili z czwartej lokaty. Oznaczało to ćwierćfinał pomiędzy Zieloną Górą a Słupskiem. W walce do trzech zwycięstw drużyny rozegrały maksymalną liczbę pięciu spotkań. Piąty mecz – rozgrywany w Zielonej Górze – wygrali gospodarze[35]. Po raz pierwszy w historii zespołu Zastal awansował do półfinału Mistrzostw Polski[36].
W półfinale drużyna trafiła na zespół Asseco Prokomu Gdynia, obrońcę tytułu Mistrza Polski. Rozgrywki na tym etapie zakończyły się wygraną Gdynian 3:0[37].
Dla Zastalu nie był to jednak koniec sezonu – drużyna przystępowała do "małego finału", czyli walki o pierwszy w historii klubu medal. Przeciwnikiem Zielonogórzan był PGE Turów Zgorzelec. W serii do dwóch zwycięstw Zastal wygrał pierwsze spotkanie na własnym parkiecie[38]. Rywalizacja przeniosła się do Zgorzelca. Tam Turów zwyciężył z 26-punktową przewagą[39]. W walce do dwóch zwycięstw rozgrywki wróciły do Zielonej Góry. Trzeci mecz walki o brąz wygrała drużyna Zastalu wygrywając z PGE Turowem Zgorzelec 79:74[40]. Zdobyty brązowy medal był pierwszym medalem Mistrzostw Polski w historii zielonogórskiego basketu[41].
Drugi raz z rzędu na meczach zielonogórskiego klubu zanotowano najwyższą frekwencję spośród wszystkich klubów Tauron Basket Ligi. W hali CRS na każdym meczu zasiadały średnio 4233 osoby[42]. Po zakończeniu sezonu Zastal dostał zaproszenie do gry w lidze VTB oraz rozgrywkach Eurocup. Zarząd klubu, nie mogąc zdecydować się na wybranie żadnej z opcji, postanowili zapytać o zdanie kibiców. W internetowej sondzie fani Zastalu opowiedzieli się za walką o Puchary Europy. Zarząd przystał do tej decyzji[43].
Stelmet Zielona Góra rozpoczął sezon od walki i wygranej z Energą Czarnymi Słupsk[54]. W listopadzie 2012 roku zielonogórski klub zadebiutował na europejskich parkietach. Pierwszym rywalem w ramach rozgrywek Eurocup był Unics Kazań. Zawodnicy Stelmetu Zielona Góra mimo porażki wzbudzili zainteresowanie środowiska koszykarskiego w Polsce i Europie[55]. Drużyna w ramach europejskich rozgrywek sprawiła niespodziankę wygrywając w następnych kolejkach z Panioniosem Ateny[56], Unicsem Kazań[57] czy BC Telenetem Oostende[58].
Pierwszy sezon drużyny w Europie nie zakończył się na pierwszym etapie. Zwycięstwa zapewniły Stelmetowi Zielona Góra awans do fazy Last 16[59]. W tym samym czasie w polskiej lidze zawodnicy zanotowali porażki z drużynami z dolnej części tabeli.
Zwycięstwo w Sevilli z drużyną Cajasol[67] czy też wygrana z Lokomotivem[68] sprawiły, że zawodnikami Stelmetu zaczęły interesować się silniejsze kluby z Europy.
Stelmet w polskiej lidze awansował do fazy "szóstek" a pod koniec marca zatrudnił Łukasza Koszarka podpisując z nim kontrakt do końca ówczesnego sezonu oraz na sezon 2013/2014[69]. Do drużyny wrócił także Filip Matczak, który zakończył sezon ze Stalą Ostrów Wlkp[70].
Stelmet Zielona Góra przystępował do play-offów z drugiego miejsca. Oznaczało to, iż rywalem zielonogórzan w ćwierćfinale tak jak w roku poprzednim będzie zespół Energi Czarnych Słupsk[71]. Podobnie jak rok wcześniej potrzeba było pięciu spotkań, by z tej pary wyłonić półfinalistę[72].
W półfinale biało-zieloni trafili na drużynę AZS Koszalin, która sensacyjnie wyeliminowała z walki o medale ubiegłorocznego wicemistrza – Trefl Sopot[73]. Zielonogórzanie nie pozwolili rywalom na ani jedno zwycięstwo. Po trzecim meczu w Koszalinie wraz z licznie przybyłymi kibicami cieszyli się z historycznego awansu do finału Mistrzostw Polski[74].
W finale Stelmet czekał na zwycięzcę pary PGE Turów Zgorzelec – Anwil Włocławek. Zgorzelczanie okazali się lepsi[75]. Finał – rozgrywany do czterech zwycięstw – należał do drużyny z Zielonej Góry. Biało-zieloni nie pozwolili rywalom na wygranie ani jednego spotkania[76]. Stelmet Zielona Góra – zespół, który powrócił do ekstraklasy zaledwie trzy sezony temu – zdobył złoty medal[77].
Widownia podczas tegorocznych rozgrywek po raz trzeci z rzędu najliczniej spośród kibiców ekstraligowych zespołów dopingowała zawodnikom w Zielonej Górze – mecze w hali CRS oglądało średnio 3868 kibiców[78].
Mistrzostwo Polski zagwarantowało Stelmetowi Zielona Góra udział bez eliminacji w najbardziej prestiżowej lidze w Europie – w Eurolidze[79].
Sukcesy
Maskotki Stelmetu i Tauron Basket Ligi (czerwiec 2014)
W latach 60. XX wieku Zastal swoje mecze domowe rozgrywał w hali sportowej położonej przy ulicy Chopina w Zielonej Górze[82], wybudowanej w 1930 roku[83]. Następnie klub przeniósł się do hali sportowej Novity[82], położonej przy ulicy Wyspiańskiego 10 w Zielonej Górze[84]. Obiekt ten mieścił niespełna 300 osób. Zastal grał w nim do momentu uzyskania awansu do najwyższej klasy rozgrywkowej[85], rozgrywając w tym miejscu między innymi decydujące o awansie spotkanie ze Spójnią Stargard Szczeciński[8].
Po uzyskaniu promocji do ekstraklasy Zastal zaczął domowe spotkania rozgrywać w hali sportowej w Drzonkowie, która mogła pomieścić maksymalnie około 1500 widzów[86]. Zielonogórski klub występował w Drzonkowie do marca 1992 roku. Wówczas to otwarto w Zielonej Górze nową halę sportową położoną przy ulicy Szafrana[87], także mogącą pomieścić maksymalnie około 1500 osób[82]. Swój pierwszy mecz w tym obiekcie Zastal rozegrał 7 marca 1992 przeciwko Stali Bobrek Bytom[88]. W hali przy ulicy Szafrana występował do końca sezonu 2009/2010[82], który zakończył się awansem do PLK. Następnie klub przeniósł się do świeżo wybudowanej hali przy ulicy Sulechowskiej, o pojemności 5000 miejsc.
Uwzględniono tylko zawodników, którzy w barwach Zastalu wystąpili w przynajmniej jednym meczu ligowym (także tych, którzy w trakcie sezonu odeszli z klubu).
Poniższe zestawienie uwzględnia wszystkich zawodników zagranicznych, którzy wystąpili w przynajmniej jednym spotkaniu ligi polskiej w barwach Zastalu Zielona Góra. Liczba meczów oznacza liczbę spotkań ligowych, w jakich zagrał dany zawodnik, niezależnie od poziomu ligowego, na którym w danym sezonie występował Zastal Zielona Góra. Lista nie uwzględnia koszykarzy posiadających również obywatelstwo innego kraju, a występujących w Polsce w rozgrywkach ligowych na polskiej licencji.
Maciej Noskowicz: Droga do złota. Zielonogórska koszykówka w ekstraklasie. Zielona Góra: Pro Libris – wydawnictwo WiMBP im. C. Norwida w Zielonej Górze, 2013. ISBN 978-83-64393-01-3.
