Zerwa (roślina)

Zerwa
	; Morfologia (Phyteuma humilis)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	dzwonkowate
Rodzaj	zerwa
	Nazwa systematyczna
	Phyteuma L.; Sp. Pl. 170. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Phyteuma spicatum L.
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Zerwa (Phyteuma) – rodzaj roślin należący do rodziny dzwonkowatych. Należą do niego 22 gatunki rosnące w Europie i w Maroku^[4]^[5]^[6]. Centrum zróżnicowania jest w rejonie Alp^[5]. W polskiej florze rodzaj reprezentują trzy gatunki: zerwa kulista P. orbiculare, zerwa kłosowa P. spicatum^[7] i zerwa ciemna P. vagneri (odkryta w kraju w roku 2023)^[8]. Kilka gatunków z tego rodzaju uprawianych jest jako rośliny ozdobne. Korzenie niektórych gatunków są jadalne^[5].

Morfologia

Pokrój: Byliny osiągające wysokość 10–75 cm^[9] o mięsistej szyi korzeniowej i korzeniu^[6].
Liście: Pojedyncze; odziomkowe przeważnie sercowate, liście łodygowe jajowate do lancetowatych, u niektórych gatunków ostro ząbkowane^[9].
Kwiaty: Niewielkie, siedzące lub krótkoszypułkowe, zebrane w szczytowe kwiatostany kłosopodobne lub główkowate. Kielich zrosłodziałkowy z 4 lub 5 łatkami na szczycie^[6]. Korona kwiatu rurkowata, przeważnie niebieska, purpurowa, liliowa, rzadziej żółtawa^[6]^[9]. Wolne końce płatków w liczbie 4 lub 5, znacznie dłuższe od rurki, stykają się na szczycie, a w środku swej długości są łukowato wygięte^[6]. Zalążnia jest dwu- lub trójkomorowa^[6]. W czasie kwitnienia rosnąca szyjka słupka wypycha z rurki korony na zewnątrz pyłek, skąd zbierany jest przez owady. Wydłużająca się szyjka może też rozdzielić płatki korony, a po jakimś czasie rozpościera dwie lub trzy łatki na szczycie, odsłaniając gotowe na zapłodnienie znamię^[5].

Systematyka

Synonimy taksonomiczne^[10]

Rapunculus P. Miller

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj z podrodziny Campanuloideae, rodziny dzwonkowatych (Campanulaceae), rzędu astrowców (Asterales), wchodzącego w skład kladu astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych^[2].

Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa astrowe (Asteridae Takht.), nadrząd Campanulananae Takht. ex Reveal, rząd dzwonkowce (Campanulales Rchb.f.), podrząd Campanilineae Raf., rodzina dzwonkowate (Campanulaceae Juss.), plemię Phyteumeae Dumort., podplemię Phyteuminae Caruel, rodzaj zerwa (Phyteuma L.)^[11].

Wykaz gatunków^[4]^[12]

Phyteuma × adulterinum Wallr.
Phyteuma betonicifolium Vill.
Phyteuma charmelii Vill.
Phyteuma confusum A.Kern.
Phyteuma cordatum Balb.
Phyteuma gallicum Rich.Schulz
Phyteuma globulariifolium Sternb. & Hoppe
Phyteuma hedraianthifolium Rich.Schulz
Phyteuma hemisphaericum L.
Phyteuma humile Schleich. ex Gaudin – zerwa drobna
Phyteuma × huteri Murr
Phyteuma michelii All.
Phyteuma nigrum F.W.Schmidt – zerwa czarna
Phyteuma × obornyanum Hayek
Phyteuma orbiculare L. – zerwa kulista, z. główkowata
Phyteuma × orbiculariforme Domin
Phyteuma ovatum Honck. – zerwa owalna
Phyteuma persicifolium Hoppe
Phyteuma × pyrenaeum Sennen
Phyteuma rupicola Braun-Blanq.
Phyteuma scheuchzeri All. – zerwa Scheuchzera
Phyteuma scorzonerifolium Vill.
Phyteuma serratum Viv.
Phyteuma sieberi Spreng. – zerwa Siebera
Phyteuma spicatum L. – zerwa kłosowa
Phyteuma tetramerum Schur
Phyteuma vagneri A.Kern. – zerwa ciemna

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
↑ ^a ^b Phyteuma L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-14].
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 713, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f K.K. Kubitzki K.K. (red.), The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. VIII. Flowering Plants. Eudicots: Asterales, Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 45, ISBN 978-3-540-31050-1 .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 130, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ JózefJ. Mitka JózefJ. i inni, Zerwa ciemna Phyteuma vagneri A.Kern. (Campanulaceae) − nowy gatunek dla Polski, „Roczniki Bieszczadzkie”, 31, 2023, s. 299–305 [dostęp 2024-01-31] .
↑ ^a ^b ^c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-07-20].
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Phyteuma. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-22]. (ang.).
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 141. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].

[powo-4] Phyteuma L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-14].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 713, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[kubitzki-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f K.K. Kubitzki K.K. (red.), The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. VIII. Flowering Plants. Eudicots: Asterales, Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 45, ISBN 978-3-540-31050-1 .

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 130, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[mitka-8] JózefJ. Mitka JózefJ. i inni, Zerwa ciemna Phyteuma vagneri A.Kern. (Campanulaceae) − nowy gatunek dla Polski, „Roczniki Bieszczadzkie”, 31, 2023, s. 299–305 [dostęp 2024-01-31] .

[E-9] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[grin-10] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-07-20].

[11] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Phyteuma. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-22]. (ang.).

[gawrys-12] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 141. ISBN 978-83-925110-5-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Zerwa (roślina)

Morfologia

Systematyka

Przypisy

Portal di Ensiklopedia Dunia