Herostratus

Herostratus
Herostratus
Ἡρόστρατος
	Çağdaş olmayan betimleme
Doğum	Ephesus; (günümüzde Selçuk, İzmir)
Ölüm	y. MÖ. 356
Ölüm sebebi	İdam
Tanınma nedeni	Efes'teki Artemis Tapınağı'nı yıkmak ve bununla birlikte ne pahasına olursa olsun şöhret peşinde koşmak

Herostratus (Grekçe: Ἡρόστρατος), Antik Dünyanın Yedi Harikası'ndan biri olan Efes'teki (bugünkü Selçuk'un eteklerinde) ikinci Artemis Tapınağı'nı yıkarak kundakçı olarak ün kazanmakla suçlanan MÖ 4. yüzyıl Yunanıdır. Bu eylem onun idam edilmesine ve kimsenin onun adını sözlü ya da yazılı olarak anmasını yasaklayan bir damnatio memoriae yasasının çıkarılmasına neden olmuştur. İşlediği suçla ilgili günümüze ulaşan anlatılardan da anlaşılacağı üzere, bu yasa sonuçta etkisiz kalmıştır. Böylece Herostratus, ünlü olmak için suç işleyen birinin lakabı haline gelmiştir. Şu an da ismi günümüzde Herostratus Sendromu olarak geçmektedir.

Tarihçe

Arkeolojik kanıtlar, Efes'teki Artemis Tapınağı'nın bulunduğu alanın Bronz Çağı'ndan beri kutsal olarak kullanıldığını^[1] ve orijinal yapının MÖ. 7. yüzyılda bir sel sırasında yok olduğunu göstermektedir.^[2] İkinci bir tapınak, MÖ. 560 civarında Lidya Kralı Kroisos tarafından yaptırılmış ve aralarında Chersiphron'un da bulunduğu Giritli mimarlar tarafından büyük ölçüde mermerden inşa edilmiş, 103 metre (337 ft) uzunluğunda ve 55 metre (180 ft) genişliğinde olup sütunları 12 metre (40 ft) yüksekliğindedir.^[3] Sütunların yontulmuş kaideleri gerçek boyutlu oymalar içeriyordu ve çatı bir Artemis heykeli etrafında gökyüzüne açılıyordu.^[3] İkinci tapınak, MÖ 5. yüzyılda Herodot tarafından Antik Dünyanın Yedi Harikası'nın erken bir listesine dahil edildi ve eski zamanlarda iyi biliniyordu.^[4]

Herostratus'un hayatı hakkında çok az şey bilinmektedir, ancak sosyal statüsü düşük, Efesli olmayan biri veya bir köle olabileceği düşünülmektedir.^[5] Geleneğe göre, ikinci tapınağı yok eden yangın Büyük İskender'in doğduğu gün, MÖ. 21 Temmuz 356'da çıkarılmıştır.^[3] Herostratus daha sonra yakalanmış ve askıda işkenceye tabi tutulmuş,^[5] burada adını ölümsüzleştirmek amacıyla kundaklamayı gerçekleştirdiğini itiraf etmiştir.^[6] Benzer niyetleri olanları caydırmak için Efesli yetkililer Herostratus'u idam etmekle kalmamış, ölüm cezası altında |adının anılmasını yasaklayarak onu bilinmezlik mirasına mahkûm etmeye çalışmışlardır. Ancak Efesli değil de Kiyalı olan antik tarihçi Theopompus,^[7] Philippica adlı eserinde Herostratus'un adından bahseder^[8] ve daha sonra Strabon'un eserlerinde tekrar geçer.^[9] Aslında adının yargıçlarının adlarından daha uzun ömürlü olduğu söylenir ve Sir Thomas Browne, 1658 tarihli Hydriotaphia adlı eserinde şöyle der:

Ama unutuşun adaletsizliği, gelinciğini körü körüne dağıtır ve insanların anısıyla, kalıcılığın liyakatine bakmaksızın uğraşır. Diana Tapınağı'nı yakan Herostratus yaşıyor, onu inşa eden neredeyse kayboldu [...] İnsanların en iyilerinin bilinip bilinmediğini kim bilebilir? Ya da zamanın bilinen hesabında [sic] hatırlananlardan daha dikkate değer kişiler unutulmamış mıdır?^[10]

Alanda üçüncü bir tapınak üzerinde çalışmalar MÖ 323 yılında başladı ve sonuçta Sidonlu Antipater tarafından Antik Dünyanın Yedi Harikasından biri olarak dahil edilecek olan daha büyük ve daha süslü bir tapınak ortaya çıktı.^[11]^:417–418

Mirası

Herostratus'un adı klasik edebiyatta yaşamaya devam etmiş ve modern dillere şöhret kazanmak için suç işleyen biri için kullanılan bir terim olarak geçmiştir. Julia H. Fawcett'e göre, Herostratus “kendini tanımlama hakkını savunan bir figürün örneğidir; bilmediği bir tarihe karşı, ne pahasına olursa olsun kendini o tarihin içine geri sokarak saldıran bir figürdür.” “Herostratik şöhret” terimi Herostratus'a atıfta bulunur ve ‘ne pahasına olursa olsun [aranan] şöhret’ anlamına gelir.^[12]^:33

Edebiyat ve sanatta

Chaucer, The House of Fame'de Herostratus'a^[13] gönderme yapar: "I am that ylke shrewe, ywis, / That brende the temple of Ysidis / In Athenes, loo, that citee." / "And wherfor didest thou so?" quod she. / "By my thrift," quod he, "madame, / I wolde fayn han had a fame, / As other folk hadde in the toun..."^[14]
16. ve 17. yüzyıl İspanya'sından birçok yazar, ün kazanmak için her şeyi yapabilecek birini temsil etmek için Herostratus'a atıfta bulunur. Miguel de Cervantes'in Don Kişot (1615) adlı eserinin ikinci bölümünün 8. kısmında^[15] Julius Caesar ve Hernán Cortés ile birlikte ele alınmıştır. Ruiz de Alarcón'un La verdad sospechosa (Suspect Truth, Şüpheli Gerçek) adlı eserinin kahramanı Don García, kendi başarılarını antik karakterle karşılaştırır.^[16]
Colley Cibber'in Richard III (1699) adlı eserinde sık sık alıntılanan şu dize yer alır: "Efes kubbesini ateşleyen hevesli genç / Onu yükselten dindar aptalı şöhrette geride bırakır."^[12]^:33
Herman Melville'in Mardi, and a Voyage Thither (1849) adlı eserinin "Rüyalar (Dreams)" başlıklı bölümünde başkahraman şöyle der: “[W]hoso taşlar beni, tapınağa meşale koyan Erostratus gibi olacak...”^[17]
Jaroslav Hašek, son romanı Aslan Asker Şvayk'ın (The Good Soldier Švejk; 1921-1923) önsözünde, Herostratus'u kahramanı Švejk ile karşılaştırmış ve Švejk'i övmüştür.
Adolf Hitler, 6 Ekim 1939'da Berlin Reichstag'da yaptığı konuşmada Herostratus'a atıfta bulunarak çağdaş bir karşılaştırma yapmıştır: "Bana göre, çıkarlarını temsil ettiklerini iddia ettikleri insanlarla hiçbir ortak duyguya sahip olmayan, ancak eski Herostratus gibi kışkırtıcılığı hayatlarının en büyük başarısı olarak gören belirli bir Yahudi uluslararası kapitalizmi ve gazeteciliği var."^[18]
1967'de çekilen Herostratus filminin kahramanı, atlayarak intiharını bir medya gösterisine dönüştürmesi için bir pazarlama şirketi tutar.
Gore Vidal'in 1970 tarihli romanı Two Sisters'da Herostratus'un gerçek yaşam öyküsü bir alt olay örgüsü olarak yer alır.
Grigori Gorin'in 1972 tarihli Forget Herostratus! adlı oyununda, günümüzden bir "tiyatro adamı", insanlığın başına gelen felaketin kaynağını anlamak için Herostratus'un yargısını gözlemler. Oyun, Filiz Ofluoğlu tarafından "Bir Efes Masalı" olarak Türkçeye çevrilmiş, "Tiyatro ES-5"de Polat İnangül yönetmenliğinde 2012-13 sezonunda İzmir'de sahnelenmiştir.
Jean-Paul Sartre'ın kısa öyküsü Erostratus (1939) doğrudan Herostratus'un öyküsüne dayanır.
Andrei Tarkovsky'nin 1979 yapımı Stalker filmi Herostratus'a gönderme yapar.
Herostratus'un hikâyesi, If These Trees Could Talk albümündeki Above the Earth, Below the Sky (2009) adlı iki şarkıda doğrudan referans gösterilmektedir.
Sam Levinson'ın 2018 yapımı filmi Assassination Nation'da “Er0str4tus” takma adlı bir bilgisayar korsanı, Salem kasabasının kişisel bilgilerinin yarısını “eğlence olsun diye” sızdırır ve kasabayı bir şiddet çılgınlığına sürükler.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Bammer, Anton (1990). "A Peripteros of the Geometric Period in the Artemision of Ephesus". Anatolian Studies. 40: 142. doi:10.2307/3642799. JSTOR 3642799.
^ Pausanias, Description of Greece 7.7 - 8.
^ ^a ^b ^c Wurtz, Robert II (2015). Love in Crisis: Modern Parallels to the Church at Ephesus. Creation House. ISBN 978-1-62998-477-3. ^{[sayfa belirt]}
^ Rawlinson, George (1859). The History of Herodotus. 1. New York: D. Appleton and Company. ^{[sayfa belirt]}
^ ^a ^b Kidder, David S.; Oppenheim, Noah D. (2010). The Intellectual Devotional Biographies. Rodale. s. 46. ISBN 978-1-59486-513-8.
^ Valerius Maximus, Memorable Deeds and Sayings, 8. 14. 5: "A man was found to plan the burning of the temple of Ephesian Diana so that through the destruction of this most beautiful building his name might be spread through the whole world." Valerius Maximus, VIII.14.ext.5
^ Flower, Michael Attyah (1997). Theopompus of Chios: History and Rhetoric in the Fourth Century BC. Oxford: Clarendon Press. s. 78. ISBN 978-0-19-815243-9.
^ Borowitz, Albert (2005). Terrorism for Self-glorification: The Herostratos Syndrome. Kent State University Press. ss. 6ff. ISBN 978-0-87338-818-4.
^ Strabo of Amaseia (13 Şubat 2016). Delphi Complete Works of Strabo - Geography (Illustrated). Delphi Classics. ss. 4279ff. ISBN 978-1-78656-368-2.
^ Browne, Thomas (1907). Sayle, Charles (Ed.). The Works of Sir Thomas Browne. 3. Edinburgh: John Grant. s. 139.
^ Price, J. R., & House, H. W., Zondervan Handbook of Biblical Archaeology (Grand Rapids: Zondervan, 2017), pp. 417–418.
^ ^a ^b Fawcett, J. H., Spectacular Disappearances: Celebrity and Privacy, 1696-1801 (Ann Arbor: University of Michigan Press, 2016), p. 33. 978-0-472-11980-6
^ Bowman, James (18 Nisan 2001). "From Heroes to Herostratus". JamesBowman.net. 12 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2020.
^ Chaucer, Geoffrey (1379–1380). "The House of Fame". The Works of Geoffrey Chaucer. Georgetown University. 10 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2011.
^ Cervantes Saavedra, Miguel de (2009). Don Quixote. Montgomery, James H. tarafından çevrildi. Indianapolis: Hackett Publishing. s. 451. ISBN 978-1-60384-115-3.
^ de Armas, Frederick A. (1996). Tibits, Mercedes Vidal (Ed.). "The Burning at Ephesus: Cervantes and Alarcón's La verdad sospechosa". Studies in Honor of Gilberto Paolini. Newark, Del.: Juan de la Cuesta: 41-55. ISBN 0-936388-78-1. OCLC 36714819.
^ Melville (1855). Mardi, and a Voyage Thither. 2. New York: Harper & Brothers. s. 61.
^ Skene, Gordon (6 Ekim 2014). "Adolf Hitler Addresses The Reichstag – October 6, 1939 – Past Daily Reference Room". Past Daily. 18 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2020.

Bibliyografya

Smith, William, (Ed.) (1867). "Herostratus". Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. II. Boston: Little, Brown and Company. s. 439.

Dış bağlantılar

Chapter of Strabo's Geography that mentions Herostratus

Vikisözlük'te herostratic fame ile ilgili tanım bulabilirsiniz.
Wikimedia Commons'ta Herostratos ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
YouTube'da Tarihteki En GERİZEKALI İnsan !

[1] Bammer, Anton (1990). "A Peripteros of the Geometric Period in the Artemision of Ephesus". Anatolian Studies. 40: 142. doi:10.2307/3642799. JSTOR 3642799.

[2] Pausanias, Description of Greece 7.7 - 8.

[Wurtz-3] Wurtz, Robert II (2015). Love in Crisis: Modern Parallels to the Church at Ephesus. Creation House. ISBN 978-1-62998-477-3. ^{[sayfa belirt]}

[4] Rawlinson, George (1859). The History of Herodotus. 1. New York: D. Appleton and Company. ^{[sayfa belirt]}

[kidder-5] Kidder, David S.; Oppenheim, Noah D. (2010). The Intellectual Devotional Biographies. Rodale. s. 46. ISBN 978-1-59486-513-8.

[6] Valerius Maximus, Memorable Deeds and Sayings, 8. 14. 5: "A man was found to plan the burning of the temple of Ephesian Diana so that through the destruction of this most beautiful building his name might be spread through the whole world." Valerius Maximus, VIII.14.ext.5

[7] Flower, Michael Attyah (1997). Theopompus of Chios: History and Rhetoric in the Fourth Century BC. Oxford: Clarendon Press. s. 78. ISBN 978-0-19-815243-9.

[Borowitz2005-8] Borowitz, Albert (2005). Terrorism for Self-glorification: The Herostratos Syndrome. Kent State University Press. ss. 6ff. ISBN 978-0-87338-818-4.

[Amaseia2016-9] Strabo of Amaseia (13 Şubat 2016). Delphi Complete Works of Strabo - Geography (Illustrated). Delphi Classics. ss. 4279ff. ISBN 978-1-78656-368-2.

[10] Browne, Thomas (1907). Sayle, Charles (Ed.). The Works of Sir Thomas Browne. 3. Edinburgh: John Grant. s. 139.

[11] Price, J. R., & House, H. W., Zondervan Handbook of Biblical Archaeology (Grand Rapids: Zondervan, 2017), pp. 417–418.

[JHF-12] Fawcett, J. H., Spectacular Disappearances: Celebrity and Privacy, 1696-1801 (Ann Arbor: University of Michigan Press, 2016), p. 33. 978-0-472-11980-6

[13] Bowman, James (18 Nisan 2001). "From Heroes to Herostratus". JamesBowman.net. 12 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2020.

[14] Chaucer, Geoffrey (1379–1380). "The House of Fame". The Works of Geoffrey Chaucer. Georgetown University. 10 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2011.

[15] Cervantes Saavedra, Miguel de (2009). Don Quixote. Montgomery, James H. tarafından çevrildi. Indianapolis: Hackett Publishing. s. 451. ISBN 978-1-60384-115-3.

[16] Armas, Frederick A. (1996). Tibits, Mercedes Vidal (Ed.). "The Burning at Ephesus: Cervantes and Alarcón's La verdad sospechosa". Studies in Honor of Gilberto Paolini. Newark, Del.: Juan de la Cuesta: 41-55. ISBN 0-936388-78-1. OCLC 36714819.

[17] Melville (1855). Mardi, and a Voyage Thither. 2. New York: Harper & Brothers. s. 61.

[18] Skene, Gordon (6 Ekim 2014). "Adolf Hitler Addresses The Reichstag – October 6, 1939 – Past Daily Reference Room". Past Daily. 18 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]