Franz Courtens
Portret van Franz Courtens rond 1900
Persoonsgegevens
Geboren	Dendermonde, 4 februari 1854
Overleden	Sint-Joost-ten-Node, 2 januari 1943
Geboorteland	België
Beroep(en)	Schilder
Oriënterende gegevens
Stijl(en)	Impressionisme
RKD-profiel
Portaal    Kunst & Cultuur

Baron Franciscus Eduardus Maria (Franz) Courtens (Dendermonde, 4 februari 1854 – Sint-Joost-ten-Node, 2 januari 1943) was een Vlaams kunstschilder.^[1]

Courtens werd geboren in Dendermonde als zoon van een schipper die handel in oliën dreef tussen Antwerpen en Dendermonde. Van zijn vader kreeg hij maar met moeite de toelating om zich in te schrijven bij de plaatselijke Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, waar hij les kreeg van onder anderen Isidore Meyers, Jacques Rosseels en Frans Vinck. Hij studeerde daarna in 1873 aan de academie van Antwerpen en in het vrije atelier La Patte de Dindon op de Grote Markt van Brussel.

Hij trok op twintigjarige leeftijd naar Brussel. Hij vestigde zich in 1874 in Sint-Joost-ten-Node, maar was later ook vaak in Genk en de Limburgse Kempen, Ukkel, Laken, langs de Belgische kust en in Haarlem te vinden. Zijn ontmoeting met Hippolyte Boulenger en de School van Tervuren bracht hem ertoe eerder een schilder in de vrije natuur te zijn dan een academisch schilder. Courtens voegde zich bij een kring van progressieve kunstenaars zoals Henry Stacquet (1838–1906), Victor Uytterschaut (1847–1917) en Périclès Pantazis, die eveneens bewondering hadden voor de schilders van de School van Barbizon.

In het begin van jaren 1880 werkte Courtens samen met Guillaume Vogels en Isidore Verheyden.

Al van het begin had hij, als realist commercieel succes met zijn tekeningen en schilderijen van landschappen en dieren. Zijn schilderijen geven ons in een eigen stijl, met zware borsteltrekken of met een stralend palet, een beeld van Vlaanderens platteland in het verleden. Zij hebben hierdoor een historische waarde. Hij schilderde ook bloemstukken, genrestukken, marines en vissers op het strand. Hij streefde kleureffecten na en had een voorkeur voor groen en goudkleuren. Hij had een fotografisch zicht op het landschap voor hem, maar evolueerde later naar een bredere en een meer synthetische expressie van deze indrukken. Dit maakt hem in zekere zin een voorloper van de Latemse Scholen.

Zijn schilderij "Mosselboot" (1883) (nu in de Staatsgalerie in Stuttgart) was zijn eerste grote succes en werd geprezen door het tijdschrift "L'Art Moderne" (9 september 1883). Hij bleef daarna in dezelfde stijl schilderen. Hij verwierf een grote internationale faam. Hij won de gouden medaille van de Internationale Koloniale en Uitvoerhandel Tentoonstelling in Amsterdam en de Grote Prijs van de Wereldtentoonstelling van 1889 in Parijs.

Hij gaf vanaf 1903 les aan het NHISKA te Antwerpen , waar hij onder andere les gaf aan Floris Jespers en de cartoonist George van Raemdonck. Hij werd in 1904 lid van de Koninklijke Academie. Vanaf 1907 schilderde hij regelmatig in het park van Laken op invitatie van de Koninklijke Familie. In 1922 verkreeg hij de titel van baron, toegekend door koning Albert I.

Hij wordt door kunstcritici en zijn tijdgenoten beschouwd als de voornaamste proponent van de overgang van het Realisme naar het impressionisme en hij werd soms de "Rubens van de landschapschilders" genoemd. Hij wordt beschouwd als de leider van de Dendermondse School, maar zelf had hij grote bewondering voor de School van Tervuren en wilde niet beschouwd worden als leider van een of andere artistieke beweging.

In 1932 werd er in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel een grote retrospectieve tentoonstelling gehouden.

Zijn zoon Alfred Courtens (1889-1967), een beeldhouwer, vervaardigde in 1950 een bronzen buste van zijn vader die nu (2004), na een paar omzwervingen, in Dendermonde in de vroegere Scheldestraat, herdoopt in Franz Courtensstraat, is te zien. Zijn andere zoon Hermann Courtens (1884-1956) werd eveneens kunstschilder. Hij is de grootvader van de kunstschilders Pierre Courtens (1921-2004) en Jacques Courtens (1926-1988).

De kunstschilders Floris Jespers, Firmin Verhevick (1874-1962), Julien Célos (1884-1953), en Franz Callebaut (1856-1930) zijn enkelen van zijn bekendste leerlingen.^[2]

Er is veel werk van hem terug te vinden in musea:

• België: Antwerpen (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten), Brussel (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten en Charliermuseum, Dendermonde, Doornik, Gent, Luik, Tienen, koninklijk paleis te Brussel
• Duitsland: Berlijn, Maagdenburg, München, Saksen-Anhalt
• Hongarije: Boedapest
• Tsjechië: Praag
• Australië: Melbourne

• 
  Kudde in de Kempen, ca. 1901
• 
  Rust in het duin, laatste schilderij van de kunstenaar 1935
• 
  Landschap met molen
• 
  Le jeune étudiant

• Foto met toelichting van Courtens schilderij De Dreef. Het is een van meerdere schilderijen met dezelfde naam en thema die Courtens gemaakt heeft.
• Vlaamse Kunstcollectie: Franz Courtens
• Karel van de Woestijne over Franz Courtens in Verzameld journalistiek werk. Deel 11: Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1921 - december 1922
• (fr) Biografie van Franz Courtens^{[dode link]}

• Camille Lemonnier: L' école belge de peinture (1830 - 1905). Libraine Nationale d' Art et d' Histoire G. Van Oest & Cie (1906)
• Alfred Ruhemann: Franz Courtens. Librairie Nationale d' Art et d' Histoire G. Van Oest & Cie (1909)
• Georges Eekhoud: Les peintres animaliers belges. Libraine Nationale d' Art et d' Histoire G. Van Oest & Cie (1911)
• Vanzype Gustave, Franz Courtens, Nouvelle Société d'Editions, Brussel, 1933
• Marguerite Devigne: Baron Franz Courtens (1854 - 1943). MRBAB (1943)
• J.-A. Ruttiens en Alf. Lambrecht, (1949), Franz Courtens: de levensgeschiedenis van een groot kunstenaar (met een inleiding van Baron Isidoor Opsomer); uitgever Die Poorte, 1949
• Robert Hozee, Monique Tahon - Vanroose: Het landschap in de Belgische kunst (1830 - 1914). MSK Gent (1980)
• Norbert Hostyn, Colette Delvoye: Van de os op de ezel. Belgische dierenschilders in de 19de eeuw. Georges Thone, Luik - Gemeentekrediet (1982)
• Serge Goyens de Heusch: L' impressionnisme et le fauvisme en Belgique. Het impressionisme et het fauvisme in België. Ludion / Musée d' Ixelles (1990)
• Veerle Van Doorne: Retrospectieve tentoonstelling Franz Courtens (1854 - 1943). Museum van Deinze en de Leiestreek (16-10-1993 - 06-12-1993)
• Claire Van Damme (1999), Les Courtens (Franz, Hermann, Alfred & Antoine Courtens). 2 Générations d'artistes, Mouscron, asbl Conseil des Beaux-Arts de Mouscron (éd.); Imprimerie Callens, 1999, p. 11-34; De kunst van Franz Courtens. Een virtuele natuurervaring met psychische resonantie.
• J.P. De Bruyn, A. Stroobants (red.) : De Dendermondse School doorheen twee eeuwen Kunstacademie, Dendermonde 2000
• Danny Lannoy, Frieda Devinck, Thérèse Thomas : Impressionisten in Knocke & Heyst (1870-1914), catalogus van de tentoonstelling, ISBN 978-90-5856-247-0, Stichting Kunstboek 2007
• Herman de Vilder: De school van Tervuren in de bedding van de tijd. VZW De Vrienden van de School van Tervuren (2008)
• (en) Richard Kerremans and Anne van Loo. "Courtens." Grove Art Online. Oxford Art Online. Oxford University Press.

Zie de categorie Franz Courtens van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.