Upamiętnienie Jana Kellera na grobowcu GuzikówUpamiętnienie na Mauzoleum w SanokuDom Kellerów przy ul. Jana Matejki 28 w Sanoku
Życiorys
Jan Keller urodził się 8 stycznia 1876[1][2][3][4][5]. Był synem Jana i Honoraty z domu Dąbrowskiej (1845-1931)[1][3][4]. Z pochodzenia był potomkiem kolonistów narodowości niemieckiej, którzy osiedli nieopodal Dobromila[4].
W Sanoku uczęszczał do szkoły ludowej oraz do C. K. Gimnazjum w Sanoku, w którym w 1888 ukończył I klasę[6], w 1889 ukończył II klasę[7], a w 1890 ukończył III klasę[8][4][9]. W trakcie nauki w gimnazjum w Sanoku pozostawał pod opieką matki Honoraty, żyjącej wówczas pod nazwiskiem Guzik[6] (około 1883 została ona żoną Jana Guzika, szewca pochodzącego z Brzozowa, zm. 1918[10][11]). Był bratem przyrodnim Michała Guzika (1883-1933, urzędnik, policjant)[12].
W okresie zaboru austriackiego w ramach autonomii galicyjskiej służył w c. i k. armii przez dwa lata, 11 miesięcy i 21 dni[2]. Służbę wojskową odbywał w twierdzy Przemyśl[4]. Następnie wstąpił do c. k. służby cywilnej z dniem 11 grudnia 1900[2]. Od tego roku był praktykantem w głównym urzędzie podatkowym przy starostwie c. k. powiatu przemyskiego[13]. Następnie został przeniesiony do urzędu podatkowego przy starostwie c. k. powiatu sanockiego, gdzie od około 1901 był praktykantem[14][15][16][17][18], a od około 1906 adiunktem[19]. Od około 1907 był asystentem w urzędzie podatkowym w Niemirowie przy starostwie c. k. powiatu rawskiego[20], od około 1908 był asystentem w urzędzie podatkowym przy starostwie c. k. powiatu bóbreckiego[21], a od około 1909 pracował jako asystent ponownie w urzędzie podatkowym przy starostwie c. k. powiatu sanockiego[22][23][24][25]. Od około 1913 był w tym urzędzie oficjałem podatkowym[26][2].
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w okresie II Rzeczypospolitej był urzędnikiem Inspektoratu Skarbowego w Sanoku[35]. Pracował w sanockiej skarbowości aż do przejścia na emeryturę[4]. Od 2 stycznia 1914 był członkiem wydziału Towarzystwa Kredytowego Urzędników i Sług Państwowych dla Budowy Członkom Domów Mieszkalnych i Dostarczanie Tymże Członkom Artykułów Spożywczych w Sanoku[36], a od 1922 był członkiem zarządu tegoż[37]. Zasiadał w zarządzie Towarzystwa Polskiej Ochronki Dzieci Chrześcijańskich w Sanoku, pełniąc funkcję skarbnika[38][4]. Działał także w Czytelni Mieszczańskiej, był skarbnikiem w Kółku Rolniczym[4]. Był jednym z założycieli Komitetu Pomocy Zimowej w Sanoku, na przełomie lat 20./30.[4]. W połowie 1939 został wybrany radnym Rady Miejskiej w Sanoku[39].
Po wybuchu II wojny światowej i nastaniu okupacji niemieckiej został członkiem zarządu założonego przez Niemców Polskiego Komitetu Pomocy (Polnisches Hilfskomitee)[40][41], określanego także jako Komitet Pomocy Zimowej[42][4], bądź Miejska Rada Opiekuńcza[41]. Członkowie tej organizacji w konspiracji wspierali także polskich uchodźców zmierzających przez Sanok na Zachód, ułatwiając im przekroczenie zielonej granicy z Węgrami[42]. Wskutek przeprowadzonej prowokacji (podający się za uchodźcę dokonał denuncjacji Niemcom) członkowie zarządu zostali aresztowani: 23 lutego 1940 (sześciu, w tym Jan Keller)[3] oraz 24 lutego (dwóch)[40][42][43][4][44][45]. Oficjalnym zarzutem postawionym zatrzymanym było uchwalenie na posiedzeniu Komitetu pomocy pieniężnej celem przeznaczenia osobom pochodzącym z ziemi poznańskiej, udającym się przez Sanok na Węgry[41]. Według wersji podanej przez Zygmunta Kellera denuncjacja była dokonana przez ludzi z Poznańskiego, którzy otrzymawszy pomoc od Komitetu roztrwonili uzyskane wsparcie, a wobec nie otrzymania kolejnej pomocy w akcie zemsty donieśli na gestapo[41].
Początkowo aresztowani byli osadzeni w sanockim więzieniu[3][4]. Wyrokiem Sądu Specjalnego w Krakowie, wydanym na sesji wyjazdowej w Sanoku, zostali skazani na karę odosobnienia w obozach koncentracyjnych za pomoc udzielaną partyzantom[4][41]. W dniu 22 czerwca 1940 zostali wydani do gestapo[3], po czym przetransportowani do więzienia w Tarnowie (bądź w Krakowie), a później do niemieckich obozów koncentracyjnych[41]: według jednej wersji do Auschwitz-Birkenau[40], a według innej do Sachsenhausen (KL)[42][4], gdzie prawie wszyscy ponieśli śmierć[40][46]. Po osadzeniu w obozie Sachsenhausen Jan Keller otrzymał numer obozowy 29137[4][41]. Pod koniec wojny, wobec nadejścia frontu wschodniego, został przeniesiony przez Niemców do obozu Buchenwald, gdzie otrzymał numer obozowy 29363[4][41]. Dożył w nim oswobodzenia przez aliantów (11 kwietnia 1945) i zmarł tamże 28 kwietnia 1945 po spożyciu konserwy amerykańskiej[41][4]. Został pochowany w tym miejscu przy tzw. Drodze Narodów[4].
Życie prywatne
26 września 1908 Jan Keller ożenił się z Seweryną Henryką Konieczko (1883-1951, córka Wincentego Konieczki i Teodozji z domu Chinalskiej)[47][1][4]. Ślubu udzielił im proboszcz Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku ks. Władysław Sarna, a świadkami na ich ślubie byli inspektor policji przy magistracie w Sanoku Wiktor Dręgiewicz oraz sekretarz sanockiego magistratu Ludwik Świerczyński[1]. Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 1927 Jan Keller został uznany przynależnym do gminy Sanok[48]. W latach lat 30. Kellerowie zamieszkiwali w Sanoku w domu przy ulicy Jana Matejki 28 (pierwotnie budynek figurował pod numerem konskrypcyjnym 630)[49].
Dziećmi Jana i Seweryny Kellerów byli: Maria Janina (ur. 1909)[50][4], Tadeusz (1913-1914)[51][52], Zygmunt Hipolit (1916-2008, inspektor Banku Rolnego, także działacz sanockiego „Sokoła”[53][54][55][56][57][58][59], działacz PTTK, przewodnik turystyczny[60][61][62], Zofia (1920-1924)[63]. Seweryna Keller została pochowana w grobowcu rodziny Konieczków na cmentarzu przy ul. Jana Matejki w Sanoku.
Upamiętnienie
Podczas „Jubileuszowego Zjazdu Koleżeńskiego b. Wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej Matury” 21 czerwca 1958 nazwisko Jana Kellera zostało wymienione w apelu poległych w gronie ofiar umęczonych w obozie oświęcimskim i innych obozach na ziemi niemieckiej[64] oraz na ustanowionej w budynku gimnazjum tablicy pamiątkowej poświęconej poległym i pomordowanym osobom związanych z sanockim gimnazjum[65].
W 1962 został upamiętniony wśród innych osób wymienionych na jednej z tablic Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na obecnym Cmentarzu Centralnym w Sanoku. Nieopodal tego pomnika istnieje grobowiec Jana i Honoraty Guzików, gdzie Jan Keller został symbolicznie upamiętniony.
Nagrobek Tadeusza i Zofii Kellerów, nagrobek Jana i Honoraty Guzików oraz nagrobek rodziny Konieczków, które istnieją na obecnym Cmentarzu Centralnym w Sanoku, zostały uznane za obiekty zabytkowe i podlegają ochronie prawnej[66].
Syn Jana Kellera, Zygmunt Hipolit Keller, przekazał dom rodzinny położony przy ulicy Jana Matejki 28 wraz z 7-arową działką na rzecz Stowarzyszenia Pomoc Rodzinie im. św. ks. Zygmunta Gorazdowskiego w Sanoku z przeznaczeniem na powstanie tam Domu Samotnej Matki im. Jana Kellera w Sanoku[67][61][62][68][69][70][71][72][73][74][75].
Odznaczenia
Krzyż 10-lecia Małopolskiej Straży Obywatelskiej „Za Zasługi” (przed 1928)[76]
↑Według tego źródła urodził się 5 stycznia 1876. CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1887/1888 (zespół 7, sygn. 6). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 14.
↑ abCK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1887/1888 (zespół 7, sygn. 6). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 14.
↑Paweł Sebastiański, Bronisław Kielar: Wykazy członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. W: 125 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2014. Sanok: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku, 2014, s. 145, 151, 153. ISBN 978-83-939031-1-5.
↑Maria Łapiszczak, Borys Łapiszczak: Sanok i dawne województwo rzeszowskie na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. VI. Sanok: Poligrafia, 2003, s. 108. ISBN 83-915388-3-4.
↑Edward Zając: Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939. Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 603. ISBN 83-86077-57-3.
↑Marek Drwięga. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990, s. 46, 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN1731-870X.
↑Franciszek Oberc. Okupacyjna administracja Sanoka 1939–1944. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990, s. 104, 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN1731-870X.
↑Aresztowani zostali: Stanisław Barański (23), Stanisław Chytła (23), Stanisław Dąbrowski (23), Franciszek Grzyb (24), Jan Keller (24), Stanisław Sieradzki (24), Stanisław Stepek (24), Kazimierz Szczęsny (24). Prócz członków zarządu Komitetu Pomocy zatrzymani zostali także miejscowi nauczyciele. Według Zygmunta Kellera aresztowano dziewięciu młodych ludzi, z których trzech zwolniono.
↑Mieczysław Przystasz. Powiat sanocki w latach 1939–1947. „Rocznik Sanocki”. Tom II, s. 268, 1967. Według Mieczysława Przystasza tam ponieśli śmierć S. Dąbrowski, F. Grzyb, J. Keller, S. Sieradzki, S. Stepek. Według Edwarda Zająca i Zygmunta Kellera z obozu ocaleli jedynie najmłodsi z ośmiu skazanych: S. Chytła i K. Szczęsny, którzy powrócili po wojnie do Sanoka.
b.jpg)
.jpg)
