Jerzy Radziwiłł (kardynał)

Jerzy Radziwiłł

Kardynał prezbiter
Data i miejsce urodzenia	31 maja 1556 Łukiszki k. Wilna
Data i miejsce śmierci	21 stycznia 1600 Rzym
Miejsce pochówku	Kościół Najświętszego Imienia Jezus w Rzymie
Biskup diecezjalny krakowski
Okres sprawowania	1591–1600
Biskup diecezjalny wileński
Okres sprawowania	1579–1591
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	10 kwietnia 1583
Nominacja biskupia	18 grudnia 1574 koadiutor wileński 31 grudnia 1579 biskup wileński
Sakra biskupia	26 grudnia 1583
Kreacja kardynalska	12 grudnia 1583 Grzegorz XIII
Kościół tytularny	bazylika św. Sykstusa w Rzymie
Multimedia w Wikimedia Commons

Jerzy Radziwiłł herbu Trąby (ur. 31 maja 1556 w Łukiszkach koło Wilna, zm. 21 stycznia 1600 w Rzymie) – polski duchowny rzymskokatolicki, biskup koadiutor wileński w latach 1574–1579, biskup diecezjalny wileński w latach 1579–1591, biskup diecezjalny krakowski w latach 1591–1600, kardynał prezbiter od 1583, pamiętnikarz, kanclerz Akademii i Uniwersytetu Wileńskiego Towarzystwa Jezusowego w latach 1581-1590^[1].

Był synem Mikołaja Radziwiłła Czarnego wojewody wileńskiego. Uczył się w szkołach kalwińskich w Wilnie i Nieświeżu. Był dworzaninem króla Zygmunta Augusta. W 1571 wyjechał na studia do Lipska. Studiował tam do roku 1573. Następnie udał się z bratem Mikołajem Krzysztofem Radziwiłłem Sierotką, jako dworzanin, do Francji w poselstwie po wybranego w wolnej elekcji króla Henryka Valois. W 1574 w obecności księdza Piotra Skargi przyjął katolicyzm. Na dalsze studia wyjechał do Rzymu, gdzie uczył się prywatnie zaś potem w papieskiej uczelni Gregorianie. Na przełomie 1577 i 1578 odbył pielgrzymkę do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela. W latach 1575–1581 przebywał we Włoszech i w Hiszpanii.

W 1581 już jako biskup został ostro potępiony przez króla Stefana Batorego za incydent z konfiskowaniem i paleniem ksiąg protestanckich w Wilnie^[2].

12 stycznia 1582 r. założył Seminarium Diecezjalne w Wilnie^[3].

W 1583 przyjął: 10 kwietnia święcenia kapłańskie, 26 grudnia sakrę biskupią, a 12 grudnia otrzymał kapelusz kardynalski. W 1586 już jako biskup wileński (wcześniej koadiutor wileński od 18 grudnia 1574, biskup od 31 grudnia 1579). W latach 1583–1586 reprezentował króla Stefana Batorego w Inflantach. W 1586 roku pojechał ponownie do Rzymu aby odebrać z rąk papieża Sykstusa V kapelusz kardynalski. W 1587 roku podpisał elekcję Maksymiliana III Habsburga^[4]. W 1589 jako ambasador^[5] wraz z wojewodą krakowskim Mikołajem Firlejem odbył poselstwo do cesarza Rudolfa II Habsburga, w celu zaprzysiężenia pokoju zawartego z I Rzecząpospolitą. Jako dyplomata zasłynął także poselstwem do Rzymu w 1591 roku, zaś w drodze powrotnej reprezentował Stolicę Apostolską jako legat Klemensa VIII na ślubie Zygmunta III z Anną styryjską. Jako kardynał wziął udział dwukrotnie w konklawe (1591 wybór Innocentego IX i rok później Klemensa VIII). Miał tytuł kardynał prezbiter kościoła San Sisto Vecchio.

9 sierpnia 1591 otrzymał przeniesienie na stolicę biskupią do Krakowa, gdzie Zygmunt III Waza mianował go biskupem krakowskim^[6]. W kościele krakowskim wprowadzał reformy Soboru Trydenckiego, w 1592 zwołał synod diecezjalny. Najbardziej zasłynął, zakrojoną na szeroką skalę, akcją wizytacyjną na terenie diecezji krakowskiej^[7]. Uczestniczył w przygotowaniu unii brzeskiej. Obiecał przekazać znaczne fundusze na budowę kościoła św. Piotra i Pawła w Krakowie dla zakonu jezuitów. Zaproszony do Rzymu na obchody roku jubileuszowego 1600 zmarł w trakcie ich trwania. Pochowany został w rzymskim kościele Il Gesù, gdzie w prawej nawie znajduje się poświęcona mu marmurowa tablica w posadzce, przy kaplicy Serca Jezusowego. Dopiero w 1900 rodzina ufundowała pomnik kardynała Radziwiłła w bazylice wawelskiej. Autorem rzeźby jest Pius Weloński, znajduje się ona w kaplicy Ofiarowania NMP, zwanej inaczej kaplicą Szafrańców. W polityce występował jako stronnik Habsburgów, zasłynął dziełami pobożności i miłosierdzia.

Jest autorem „Diariusza podróży do Włoch w 1575 roku”. Pamiętnik łaciński wydał Wierzbowski w 1899.

• Pamiętnik… z 1556–1575, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1899^[8], Biblioteka Zapomnianych Poetów i Prozaików Polskich XVI–XVIII w., zeszyt 12 (opis w jęz. łacińskim przyłączenia Inflant do Polski)
• Dziennik podróży do Włoch… w 1575 r. (w jęz. łacińskim), wyd. H. Barycz, Kwartalnik Historyczny 1935; rękopis-kopia: Biblioteka Czartoryskich nr 2242, s. 369–379

• Listy do papieża, nuncjusza (Possewina?) i Sekretariatu Stanu z lat 1575–1591, rękopisy Archiwum Watykańskie (wiadomość podał P. Savio „De actis Nuntiaturae Poloniae quae partem Archivi Secretariatus Status constituunt”, Watykan 1947, Studia Teologiczne XIII, s. 104–106, 121
• Pojedyncze listy z lat 1582–1583 do A. Bolognettiego i A. Possewina, wyd. E. Kuntze i C. Nanke, Monumenta Poloniae Vaticana, t. 5 (1923/1933); E. Kuntze Monumenta Poloniae Vaticana, t. 6 (1938)
• Do S. Sokołowskiego, dat. 2 sierpnia 1583 z Rygi, wyd. F. Bracha „Nauka S. Sokołowskiego o znamionach prawdziwego Kościoła”, Nasza Przeszłość 1947, t. 2, s. 133
• Listy z lat 1587–1597 do księcia Mantui, rękopisy Archivio di Stato w Mantui (wiadomość podał E. Czapski „Documents polonais dans les archives des Gonzagues à Mantoue”, Antemurale (Rzym), t. 3 (1956)
• Pojedyncze listy z lat: 1578, 1581–1583 od: Stefana Batorego, A. Bolognettiego, Grzegorza XIII, wyd.: L. Boratyński Monumenta Poloniae Vaticana, t. 4 (1915); E. Kuntze i C. Nanke, Monumenta Poloniae Vaticana, t. 5 (1923/1933); E. Kuntze Monumenta Poloniae Vaticana, t. 6 (1938)
• Kilkanaście listów z lat 1578–1585 od J. Zamoyskiego, ogł. W. Nehring „Listy Jana Zamoyskiego do Radziwiłłów od roku 1574–1602”, Kwartalnik Historyczny 1890
• Od P. Skargi, dat. 13 stycznia 1588 z Krakowa, wyd. W.A. Maciejowski Piśmiennictwo polskie, t. 3 dod., Warszawa 1852, s. 181–183
• Od Zygmunta III, dat. 18 lipca z Krakowa, 14 grudnia 1588 z Janowca, wyd. J. U. Niemcewicz Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze, t. 2, Warszawa 1822, s. 466–469
• Od Zygmunta III, dat. 11 marca 1592 z Krakowa, wyd. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 1, Warszawa 1900, s. 301–302
• List od Garsias Alabianusa, dat. w Krakowie 4 czerwca 1595 oraz 3 dokumenty dot. wizytacji biskupich z lat 1594–1599, ogł. F. Machay Działalność duszpasterska kardynała Radziwiłła, biskupa krakowskiego (1591–1600), Kraków 1936 dod.
• wiadomości o listach i materiałach zob.: F. Machay Działalność duszpasterska kardynała Radziwiłła, biskupa krakowskiego (1591–1600), Kraków 1936 dod.; O. Halecki „From florence to Brest (1439–1596)”, Sacrum Poloniae Millennium, t. 5 (1958)

• Jerzy Radziwiłł [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2018-07-31]  (ang.).
• Pamiętnik kardynała Jerzego księcia Radziwiłła z lat 1556–1575, 1899. wbc.poznan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-30)].
• Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 3 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 151-153

• Jerzy Radziwiłł w bibliotece Polona