Kaduceusz

	Informacje w projektach siostrzanych
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Definicje słownikowe w Wikisłowniku

☤

Kaduceusz (łac. caduceus „laska heroldów”), kerykejon (gr. κηρύκειον kērýkeion), oba od gr. κῆρυξ (kēryks „herold”)^[1] – symboliczna laska.

Symbolika

Stanowi symbol (znak) pokoju i handlu^[2]^[3]. W sztuce przedstawiana jest zwykle w formie prostego kija (pierwotnie z drewna oliwnego lub laurowego) z dwoma oplatającymi go wężami, które pochylają ku sobie łby (symbolizują mądrość, równowagę sił)^[3]^[4]^[5]. Niekiedy bywa zakończona parą skrzydeł lub ozdobiona wieńcem, przewiązana wstążkami^[2]^[6].

Czasem jest błędnie używana jako symbol medycyny, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, z powodu mylenia jej z tradycyjnym symbolem medycyny, jakim jest laska Asklepiosa^[7].

Pojawia się również w 7 scenie II aktu Wesela Stanisława Wyspiańskiego jako laska błazna, wręczona Dziennikarzowi przez Stańczyka^[8]^[9].

Kaduceusz w mitologii

W starożytnej Grecji kaduceusz był oznaką nietykalności keryksa^[6]^[10] i służyła do uśmierzania sporów. Według mitologii greckiej i rzymskiej należała do atrybutów boskich posłańców: boga Hermesa^[11]^[12] (Merkurego)^[13] i bogini Iris^[14]^[15].

Od razu się wszystko wydało i Hermes, aby przebłagać rozgniewanego brata, ofiarował mu cytrę ze skorupy żółwia. Apollo tak się ucieszył, że dał mu w zamian laseczkę z leszczyny, która miała cudowną właściwość uśmierzania sporów i godzenia nieprzyjaciół. Gdy ją Hermes rzucił między dwa walczące ze sobą węże, one natychmiast przestały się gryźć i zgodnie oplotły się dokoła laski, nachylając ku sobie głowy. Tak powstał kaduceusz, z którym Hermes nigdy się nie rozstawał [...]^[16].

Wykorzystanie w heraldyce

Kaduceusz znajduje się na herbie Ekwadoru oraz herbie wenezuelskiego stanu Bolívar. W polskiej heraldyce symbol ten użyty został w dawnym herbie Rzeszowa, herbie Marek oraz herbie gminy Nur. Jest to również symbol często używany w heraldyce ukraińskiej i rosyjskiej, m.in. w herbach Charkowa i obwodu charkowskiego, Armawiru, Ułan Ude, Nowozybkowa, Zielonodolska.

Zobacz też

laska marszałkowska
tyrs – laska Dionizosa

Przypisy

↑ Harry Thurston Peck, Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898), Caduceus [online], perseus.tufts.edu [dostęp 2021-09-29] .
↑ ^a ^b Encyklopedia Powszechna PWN. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 382.
↑ ^a ^b Władysław Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0746-3.
↑ Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 359. ISBN 83-01-03529-3.
↑ Mała encyklopedia kultury antycznej, ZdzisławZ. Piszczek, wyd. 8, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 372, ISBN 83-01-03529-3, OCLC 749301902 .
↑ ^a ^b Młodsi bogowie. W: Zygmunt Kubiak: Mitologia Greków i Rzymian. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 287–288. ISBN 83-7391-077-8.
↑ History of Medicine. The Symbol of Modern Medicine: Why One Snake Is More Than Two*. annals.org. [dostęp 2011-04-07]. (ang.).
↑ Herb Rzeszowa. rzeszow.pl. [dostęp 2011-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-28)]. (pol.).
↑ Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2003, s. 497. ISBN 83-7399-022-4.
↑ Homer: Iliada. Franciszek Ksawery Dmochowski (tłum.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1968, s. 18. Cytat: „Znakiem ich urzędu było berło heroldowskie”.
↑ Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 141. ISBN 83-04-04673-3.
↑ William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Hermes. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-04-27]. (ang.).
↑ PierreP. Grimal PierreP., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, JerzyJ. Łanowski (red.), MariaM. Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 233, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612 .
↑ Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 216. ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
↑ William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Iris. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-04-27]. (ang.).
↑ Jan Parandowski: Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 59. ISBN 83-210-0677-9.

Bibliografia

Aaron J. Atsma: (Hermes Estate). theoi.com. [dostęp 2010-10-10]. (ang.).
Henry George Liddell, Robert Scott: A Greek-English Lexicon: κηρύκ-ειον. perseus.tufts.edu. [dostęp 2011-08-06]. (ang.).
Oskar Seyffert: Dictionary of Classical Antiquities, 1894, s. 106: Caduceus. ancientlibrary.com. [dostęp 2010-11-26]. (ang.).
Oskar Seyffert: Dictionary of Classical Antiquities, 1894, s. 285: Herald´s Staff. ancientlibrary.com, 2005. [dostęp 2010-11-26]. (ang.).
William Smith: A Dictionary of Greek and Roman Antiquities: Caduceus. perseus.tufts.edu, 1890. [dostęp 2012-04-27]. (ang.).
Harry Thurston Peck: Harpers Dictionary of Classical Antiquities, 1898: Caduceus. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-04-27]. (ang.).

[1] Harry Thurston Peck, Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898), Caduceus [online], perseus.tufts.edu [dostęp 2021-09-29] .

[Encyklopedia_Powszechna-2] Encyklopedia Powszechna PWN. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 382.

[W._Kopaliński,_Sł._symboli-3] Władysław Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0746-3.

[Mała_encyklopedia-4] Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 359. ISBN 83-01-03529-3.

[Mała_encyklopedia_2-5] Mała encyklopedia kultury antycznej, ZdzisławZ. Piszczek, wyd. 8, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 372, ISBN 83-01-03529-3, OCLC 749301902 .

[Z._Kubiak-6] Młodsi bogowie. W: Zygmunt Kubiak: Mitologia Greków i Rzymian. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 287–288. ISBN 83-7391-077-8.

[annals.org-7] History of Medicine. The Symbol of Modern Medicine: Why One Snake Is More Than Two*. annals.org. [dostęp 2011-04-07]. (ang.).

[rzeszow.pl-8] Herb Rzeszowa. rzeszow.pl. [dostęp 2011-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-28)]. (pol.).

[W._Kopaliński,_Sł._mitów-9] Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2003, s. 497. ISBN 83-7399-022-4.

[Homer_Iliada-10] Homer: Iliada. Franciszek Ksawery Dmochowski (tłum.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1968, s. 18. Cytat: „Znakiem ich urzędu było berło heroldowskie”.

[P._Grimal-11] Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 141. ISBN 83-04-04673-3.

[perseus.tufts.edu_1-12] William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Hermes. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-04-27]. (ang.).

[P._Grimal_2-13] PierreP. Grimal PierreP., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, JerzyJ. Łanowski (red.), MariaM. Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 233, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612 .

[V._Zamarovský-14] Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 216. ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).

[perseus.tufts.edu_2-15] William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Iris. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-04-27]. (ang.).

[J._Parandowski-16] Jan Parandowski: Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 59. ISBN 83-210-0677-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]