Leopoldo Nobili
Leopoldo Nobili (ur. 5 lipca 1784[1][2] w Trassilico, prowincja Lukka, zm. 5[1] lub 22 sierpnia[2] 1835 we Florencji) – włoski fizyk, pionier w dziedzinie elektromagnetyzmu i termoelektryczności, wynalazca m.in. „termostosu” (baterii termopar) oraz kilku typów galwanometrów o wysokiej czułości, wykorzystywanych np. w czasie pionierskich badań właściwości promieniowania cieplnego, magnetyzmu ziemskiego, „prądów bioelektrycznych” (wniósł wkład w powstanie neurofizjologii). ŻyciorysUrodził się w pobliżu miejscowości Lukka (Toskania); jego rodzicami byli Pellegrino i Irene Amorotti. Uczył się początkowo w Modenie, w nowej szkole inżynierii wojskowej i artylerii (wł. Accademia militare di Modena), a następnie w paryskiej École Polytechnique – był uczniem Ampère’a, matematyka i jednego z twórców nauki o elektryczności i magnetyzmie (zob. prawo Ampère’a). Studiował w latach 1799–1804[3] – w czasach, gdy Napoleon Bonaparte pełnił urząd pierwszego Konsula Francji (od przewrotu 18 brumaire’a do uchwalenia I Cesarstwa Francuskiego). Po skończeniu studiów początkowo służył w artylerii[4]. W latach 1807–1811 był kierownikiem, w randze kapitana, w fabryce broni w Gardone Val Trompia (prowincja Brescia)[3][1]. W roku 1812 zgłosił się ochotniczo do służby czynnej i brał udział w rosyjskiej kampanii Napoleona jako adiutant gen. Eugeniusza de Beauharnais (syna cesarzowej Józefiny), dowodzącego m.in. w bitwie pod Borodino. Został odznaczony Legią Honorową[3]. W roku abdykacji Napoleona i rozpoczęcia kongresu wiedeńskiego (1814–1815)[a] Leopoldo Nobili porzucił służbę wojskową. Zajął się badaniami naukowymi oraz działalnością polityczną, występując jako przeciwnik absolutyzmu i zwolennik zjednoczenia licznych księstw Italii (zob. też powstanie karbonaryzmu)[3]. Starając się o możliwość powrotu do ojczystego kraju i połączenia się z rodziną, zwrócił się z prośbą o pomoc do dyrektora Muzeum Księstwa Modeny i Reggio we Florencji. Dyrektor – Vincenzo Antinori[5] – poparł jego prośbę o azyl. Nobili został wezwany przez Leopolda II do Florencji, gdzie zamierzano wznowić w Museo di Fisica e Storia Naturale działalność edukacyjną (zawieszoną po upadku Napoleona i powrocie do Toskanii Ferdynanda III, ojca Leopolda II). Otrzymał stanowisko profesora fizyki i rozpoczął akademickie wykłady elektromagnetyzmu[3][6]. Prowadził również badania naukowe.
Zakres badańLeopoldo Nobili kontynuował badania Ampère’a (swojego nauczyciela), Coulomba (zob. prawo Coulomba) i Poissona (profesora École Polytechnique w latach 1806–1809)[1]. Interesował się przede wszystkim naturą prądu elektrycznego. Starał się wyjaśnić, dlaczego dwa różne rodzaje prądu – „prąd termoelektryczny”, wywoływany różnicą temperatur, oraz „prąd hydroelektryczny”, występujący w roztworach, np. w ogniwie Alessandro Volty – wywierają takie samo oddziaływanie elektromagnetyczne (zob. indukcja magnetyczna). Doszedł do fałszywego wniosku, że prąd płynący w ogniwach galwanicznych nie jest efektem chemicznych reakcji na elektrodach (anodowe utlenianie i katodowa redukcja), lecz jest z reakcją związany tylko pośrednio – przyczyną bezpośrednią jest wystąpienie różnicy temperatur, spowodowanej wydzielaniem się ciepła reakcji. W obu przypadkach (ogniwa „termoelektrycznego” i „hydroelektrycznego”) przepływa „prąd termoelektryczny”[1]. Leopoldo Nobili wniósł istotny wkład w rozwój fizyki, projektując i konstruując aparaty pomiarowe, m.in. baterię termopar („termostos”[7]) lub kilka modeli galwanometrów. Ich wysoka czułość umożliwiła prowadzenie badań „prądów bioelektrycznych”, np. reakcji mięśni zwierząt pobudzanych napięciem elektrycznym[3][6] (zob. Luigi Galvani). Uważa się, że skonstruowanie czułych galwanometrów umożliwiło narodziny nowoczesnej neurofizjologii[3][6][8] (w pracy pt. From Galvani to patch clamp: the development of electrophysiology, opublikowanej w roku 2006[9], jest cytowany artykuł Nobiliego z roku 1828, pt. Comparaison entre les deux galvanometres les plus sensibles, la grenouille et le moltiplicateur a deux aiguilles, suivie de quelques resultats noveaux). Aparaty, które konstruował Nobili, były również wykorzystywane w czasie pionierskich badań promieniowania cieplnego i magnetyzmu ziemskiego, wykonywanych wspólnie z innym włoskim fizykiem, Macedonio Mellonim[4] (obaj naukowcy wspólnie opracowali m.in. nowe modele aparatów pomiarowych, np. Nobili-Melloni radiant-heat thermopile)[6]. PublikacjeNobili opublikował m.in. (wybór według Google Books)[11]:
J.Z. Buchwald w Complete Dictionary of Scientific Biography wyróżnił[1]:
Pośmiertnie ukazały się m.in.[11]:
UpamiętnienieDorobek Leopolda Nobiliego jest wymieniany w przeglądowych opracowaniach, dotyczących historii fizyki, oraz publikacjach poświęconych jego roli w rozwoju tej dziedziny, takich jak L’eredità scientifica di Leopoldo Nobili. Dibattito teorico e ruolo degli strumenti nella fisica del primo Ottocento (1984)[14]. Rekonstrukcje wielu aparatów pomiarowych, które skonstruował, są eksponowane w Museo Galileo we Florencji (Istituto e Museo di Storia della Scienza)[6]. Wciąż ukazują się w druku wznowienia jego publikacji, np.[11]: Memoria Su L'Andamento E Gli Effetti (2010), Nuovi Trattati Sopra Il Calorico, L'Elettricit E Il… (2012). Imię Nobili nadano jednemu z kraterów księżycowych (średnica: 42 km, 0,2°N, 75,9°E)[13]. Nazwę Via Leopoldo Nobili nosi jedna z ulic Modeny[15]. Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Information related to Leopoldo Nobili |