|
Pan (mitologia)
Pan (gr. Πάν Pán, łac. Pan, Faun, Faunus) – wywodzący się z Arkadii[1] grecki bóg opiekuńczy lasów i pól, strzegący pasterzy oraz ich trzód. W rzymskim panteonie bogów Pan utożsamiany był z Faunem (Faunusem) lub z bogiem lasów Silvanusem. Pan był przedstawiany w postaci pół człowieka, pół zwierzęcia. Miał tułów i twarz mężczyzny, był cały owłosiony, o kozich nogach, ogonie, brodzie i rogach. Wyglądem przypominał satyra, stąd zwano ich czasem panami. Ponadto był bardzo zwinny i słynął z umiejętności tanecznych. Przebywał głównie w górach i gajach, w pobliżu źródeł i zaciszu drzew. Przypisywano mu dużą aktywność seksualną, a obiektami jego zalotów były zarówno nimfy jak i młodzi chłopcy oraz zwierzęta[2]. Pan stał się bogiem popularnym w całej antycznej Grecji i wraz z upływem czasu przypisywano mu nowe funkcje, np. lekarza i wieszcza, a pod wpływem neoplatonizmu uznano go za wcielenie płodności[3]. Atrybutami Pana była syringa, kij pasterski, wieniec jodłowy lub jodła w ręce. Poświęcona była mu świątynia w Atenach. Pan w mitachPochodzeniePan był bohaterem głównie poetów aleksandryjskich, nie występował w poematach homeryckich. Opowieść o jego narodzinach spotkać można jednak w tzw. hymnie homeryckim, w którym występował jako syn Hermesa i nimfy Dryope. Według mitu po urodzeniu jego matka odrzuciła go od siebie, lecz ojciec zaniósł go na Olimp. Wszyscy bogowie zachwycali się dzieckiem, a głównie Dionizos, który chętnie przebywał później w jego towarzystwie zaś Pan, należał do jego orszaku. Bogowie też nadali mu imię Pan, co miało oznaczać wszystko, cały[4]. Istnieją jeszcze inne wersje narodzin Pana. Jedna z nich mówi, iż był synem Hermesa (lub Apolla) i Penelopy, żony Odyseusza, który za zdradę wygnał ją do Ikariosa, a następnie do Mantinei. Niektóre opowieści mówią, iż Pan był synem Zeusa i Hybris lub Zeusa i Kallisto, a także synem Eteru i nimfy Ojne, Kronosa i Rei, Uranosa i Gai lub pasterza Kratis i kozy[4]. Fletnia Pana     Najsłynniejsza legenda na temat Pana dotyczy instrumentu muzycznego, znanego jako fletnia Pana. Syrinks była piękną nimfą, córką króla Ladona, ubóstwianą przez satyrów i inne leśne duchy. Kiedy pewnego dnia wracała z polowania, przypadkiem natknęła się na Pana. Uciekła, a Pan podążył za nią i dopadł ją na brzegu rzeki. Jedyną pomoc mogła uzyskać od rzecznych nimf, więc kiedy Pan zaczął ją obłapiać, została zamieniona w rzeczną trzcinę. W tym momencie powiał wiatr i ze źdźbeł trzciny dobył się przepiękny dźwięk. Pan zerwał trzciny i zrobił z nich instrument, który nazwał syringą. EchoEcho była nimfą, posiadającą dar pięknego śpiewu oraz tańca. Jej zalety wzbudzały zachwyt w każdym mężczyźnie. To zdenerwowało lubieżnego Pana, który polecił swoim wiernym ją zabić. Echo została rozerwana na strzępy i rozrzucona po ziemi. Bogini ziemi, Gaia, zebrała szczątki Echo, z których wydobywał się głos powtarzający jej ostatnie słowa. Niektóre wersje tego mitu podają, że Pan i Echo, mieli wcześniej jedno dziecko – Iambe. PitysPan zakochał się też kiedyś w nimfie zwanej Pitys, która została zamieniona w sosnę, aby przed nim uciec. Paniczny lękMitologiczny bożek swoim krzykiem miał wywoływać wśród ludzi i zwierząt nagły popłoch, bezpodstawny lęk i przerażenie. Ten strach paniczny (θορύβου Πανικοῦ) i zamieszanie mogły doprowadzić do roszady jednostek wojskowych, które pod wpływem strachu mogły mylnie interpretować ruchy wroga.[5] Pan w wierzeniach orfikówPostać Pana przeniknęła do wierzeń orfickich. Według orfików Pan był stwórcą ziemi, którą oddzielił od morza, zaś poszczególne elementy Wszechświata były odpowiednikami części ciała Pana[2]. Śmierć PanaJedni autorzy podają, że taka powinna być interpretacja, inni że to zwykła pomyłka językowa, a chodzi tu w rzeczywistości o śmierć Tammuza utożsamianego z greckim Adonisem. Interpretacja 1. (Plutarcha):
Interpretacja 2.: Pan jako symbol erotyzmuPan jest znany ze swojej jurności i często był przedstawiany z Priapem w stanie erekcji. Wierzono, że Pan najczęściej uwodził swoimi wdziękami nadobne dziewice i nieśmiałych pasterzy, ale jego najbardziej udana miłość to orgie z siostrami Meneidami. Zaspokoił je wszystkie naraz, co często przedstawiano w sztuce, pokazując całe stado Panów spółkujących z siostrami. Pan w sztuce Postać Pana została rozpropagowana głównie przez artystów XVII-wiecznych. Jednym z pierwszych obrazów, przedstawiającym Pana, był obraz z 1492 roku: Pan, bóg życia i muzyki autorstwa Luca Signorellego. Kolejne obrazy, gdzie był jednym z bohaterów, to m.in.:
Pan był przedstawiany również w rzeźbie, m.in. w: Koncert Pana autorstwa L. Signorellego oraz Pan tłoczący wino A. Rodina (1878 r.). Pan w literaturzePan był bohaterem hymnu pt. Hymn do Pana autorstwa Percy Bysshe Shelley oraz kantaty Spór Feba z Panem powstałej w 1731 roku, a napisanej przez Johanna Sebastiana Bacha. Jako postać drugoplanowa występował u Andrew Marvella w utworze Ogród, u Norwida w Psalmach (psalm, I), w Letnich dniach Stanislava Kostki Neumanna, u Tadeusza Micińskiego w Nocy majowej oraz u Kazimierza Wierzyńskiego (Kantata o górach). Vladimir Vidrić w Poranku pisał:
Pan przewijał się w prozie Jerzego Hulewicza Raz tylko widziałem ślad ludzkiej stopy... oraz w utworze Stara kobieta i Pan autorstwa Jadwigi Żylińskiej[8]. Kilku poetów uczyniło go bohaterem swych wierszy m.in. Janusz Margański Pan[9], Galina Petrosanjak Pan[10]. Przypisy
Na tej stronie brak pełnego opisu bibliograficznego uniemożliwia zidentyfikowanie źródeł informacji.
Bibliografia
Literatura tematu
Kontrola autorytatywna (osoba): Information related to Pan (mitologia) |
||||||||||||||||||||
