Piastowie – pierwsza historyczna polskadynastia panująca. Za jej protoplastę uchodzi legendarny Piast, syn Chościska, rataj spod Gniezna. Według legendy syn Piasta – Siemowit został pierwszym księciem Polan. Kolejnymi byli Lestek i Siemomysł. Pierwszym władcą z dynastii Piastów, którego historyczność nie jest kwestionowana, był Mieszko I.
Piastowie zasiadali na polskim tronie przynajmniej od około 960 roku[a][potrzebny przypis] (choć faktycznie na arenie międzynarodowej jako dynastia zaistnieli po przyjęciu chrztu przez Mieszka I w 966 roku)[potrzebny przypis] do 1370 roku (z przerwą na panowanie Wacława II[b]), kiedy to zmarł Kazimierz III Wielki. Boczne linie Piastów utrzymały się na Mazowszu (do 1526 roku), na Śląsku zaś - linia senioralna (do 1675 roku).
Określenie Piastowie pochodzi od imienia domniemanego protoplasty dynastii – Piasta.
Istnieją hipotezy, że nazwa piast (lub piastun) była określeniem urzędu pełnionego, zapewne dziedzicznie, przez członków rodu – urzędu, do którego obowiązków należało opiekowanie się (piastowanie) potomstwem księcia czy też jego domem. Zwolennicy tej hipotezy wskazują na analogię frankońskich Karolingów, którzy odsunęli od władzy Merowingów, u których pełnili dziedzicznie urząd majordoma (piastuna); podobnie Piastowie w osobie Siemowita (syna, wnuka lub prawnuka Piasta), mieli odsunąć od władzy księcia Popiela, panującego plemieniu Polan.
Pojęcie Piastowie i wywodzenie całej dynastii polskiej od Piasta zawdzięczamy historiografom i genealogom na dworze legnicko-brzeskiej linii Piastów śląskich.
Pierwsi, legendarni przedstawiciele dynastii Piastów, Siemowit, Lestek i Siemomysł, władali plemieniem Polan. Za twórcę polskiej państwowości i pierwszego władcę Polski z dynastii Piastów uważa się Mieszka I. Ten władca też jako pierwszy z dynastii przyjął w 966 roku chrzest. Bolesław I Chrobry, syn i następca Mieszka I, był pierwszym władcą Polski, który dostąpił koronacji (1025). Prestiż dynastii na arenie międzynarodowej podniosło małżeństwo Mieszka II Lamberta, syna i następcy Bolesława Chrobrego, z Rychezą, po kądzieli wnuczką cesarza Ottona II.
Wprawdzie większość władców z dynastii Piastów pozostawiało kilku synów, jednak do trwałego podziału dynastii na kilka linii doszło dopiero w 1138 roku po śmierci Bolesława III Krzywoustego. Jednocześnie wydana przez tego władcę ustawa sukcesyjna zapoczątkowała w Polsce okres rozbicia dzielnicowego.
W literaturze genealogicznej do pierwszych Piastów zalicza się przedstawicieli dynastii do pokolenia dzieci Bolesława III Krzywoustego oraz (ze względów praktycznych) potomstwo jednego z jego synów – Bolesława IV Kędzierzawego.
² – koronowany na króla, jednak nie sprawował władzy w stołecznym Krakowie
³ – spoza dynastii
Linie Piastów
Piastowie śląscy
Renesansowa płaskorzeźba piastów śląskich w portalu bramy wjazdowej Zamku Piastów Śląskich w Brzegu.Rewers medalu pogrzebowego Jerzego Wilhelma legnickiego wybitego w 1675 roku w Legnicy z napisem PIASTI ET NARCHÆ POLONIÆ ULTIMUS NEPOS PRINceps („Ostatni potomek Piastów władców Polski”).
Z kolei od Mieszka Plątonogiego, drugiego syna Władysława II Wygnańca, wywodzi się linia raciborska. Podział tej linii na kolejne datuje się od pokolenia synów Władysława opolskiego. Tak więc wyodrębniły się linie:
Linia Piastów wielkopolskich wywodzi się od Mieszka III Starego (zm. 1202), księcia wielkopolskiego. Spośród jego synów jedynie Odon doczekał się męskiego potomstwa. W linii męskiej Piastowie wielkopolscy wygaśli na Przemyśle II, zamordowanym w 1296 roku, zaś w linii żeńskiej na jego siostrze stryjecznej, Jadwidze (zm. 1339).
Linia Piastów małopolskich wywodzi się od Kazimierza II Sprawiedliwego (1138–1194), księcia krakowskiego, a później także mazowieckiego. Spośród jego synów dwóch doczekało się potomstwa – Leszek Biały (kontynuator linii małopolskiej) i Konrad I mazowiecki (założyciel linii mazowieckiej). W linii męskiej Piastowie małopolscy wygaśli na Bolesławie Wstydliwym, zmarłym w 1279 roku. Ostatnią Piastówną małopolską była Salomea (późniejsza błogosławiona), zmarła w 1268 roku.
Z tej linii Piastów w dzielnicy senioralnej, a później krakowskiej panowali Kazimierz II Sprawiedliwy, Leszek Biały i Bolesław V Wstydliwy. Należy zaznaczyć, że dzielnica senioralna była dzielnicą dziedziczną Piastów małopolskich.
Młodsza linia Piastów mazowieckich wywodzi się od Konrada (zm. 1247), księcia mazowieckiego, syna Kazimierza II Sprawiedliwego. Spośród jego synów męskiego potomstwa doczekali się Kazimierz I kujawski (założyciel linii Piastów kujawskich) oraz Siemowit I, który kontynuował linię mazowiecką.
Linia Piastów kujawskich wywodzi się od Kazimierza I (zm. 1267), księcia kujawskiego. Z tej linii Piastów dzielnicę krakowską opanował najpierw Leszek Czarny w 1279 roku po śmierci Bolesława Wstydliwego, a później po śmierci Wacława III jego przyrodni brat Władysław I Łokietek w 1306 roku, który w 1320 roku został koronowany na króla Polski. Po śmierci Łokietka w 1333 roku kolejnym królem Polskim został jego syn Kazimierz III Wielki. Ten jednak zmarł w 1370 roku, nie pozostawiając legalnego męskiego potomka, a polską koronę odziedziczył jego siostrzeniec Ludwik, król Węgier z dynastii Andegawenów (boczna linia Kapetyngów).
Linia Piastów kujawskich wymarła w linii męskiej na Władysławie Białym w 1388 roku.
Ostatni Piastowie
Za ostatniego męskiego przedstawiciela dynastii Piastów uchodzi Jerzy Wilhelm, książę brzesko-legnicki zmarły 21 listopada 1675 w Brzegu. Ostatnią Piastówną była Karolina (zm. 1707), księżniczka legnicka.
W Monumentum Piasteum, legnickiejnekropolii (ukończonej w 1679 i znajdującej się przy kościele św. Jana) ostatnich książąt piastowskich znajduje się panteon całej tej dynastii. Wewnętrzna kompozycja skupia się wokół centralnej kopuły jej kompozycji malarskiej, wokół której rozmieszczono sceny z najstarszych dziejów Polski i Śląska. Dopełnieniem całości jest łaciński napis, przepełniony dynastyczną dumą historyczną, który brzmi:
Bogu, Opiekunowi szczątków i pobożnym cieniom Domu Piastowskiego ten pomnik poświęcono, który wziął początek z Piasta w roku 775 ery Chrystusowej, dał Sarmacji 24 królów i licznych panujących Śląskowi 123 książąt, kościołowi 6 arcybiskupów i biskupów, Północy religię, naukę, urządzenia państwowe, świątynie, szkoły, miasta, zamki i mury obronne, dzięki władcom pobożnym, szlachetnym, świętym, dzielnym i łaskawym. Germanię ocalił od nawały tatarskiej, który na Chrystianie najlepszym i jego synu Jerzym Wilhelmie ostatnim, lecz w zasługach najpierwszym dnia 21 listopada 1675 roku przy wielkim żalu Ojczyzny, Europy i cesarza równo po dziewięciu stuleciach skończył się i zasłużył, aby Ludwika, księżna anhalcka, ostatnia matka Piastów pomnik ten zbudowała przodkom i pradziadom, jako też potomnym, małżonkowi, synowi, sobie i pozostałej córce Karolinie księżnej holsztyńskiej roku Chrystusowego 1679, płacząc nad urnami tych, z których każdy mając cnotę za herolda, a świat Północy za pomnik niczego by nie potrzebował, gdyby wcześniej od głazów nie milkło zapomnienie i niewdzięczność śmiertelnych.
Wewnętrzne przesłanie artystyczne Monumentum Piasteum odzwierciedlają słowa polskiego historyka sztuki Michała Rożka:
Legnickie mauzoleum, któremu już w roku 1679 przydano pompatyczne miano Monumentum Piasteum, jest nie tylko nekropolią ostatnich Piastów z linii brzesko-legnickiej, lecz przede wszystkim pomnikiem dynastycznym całej piastowskiej familii. Wystrój artystyczny został bez reszty podporządkowany tej idei. Zatem stanowi on panteon rodziny Piastów, będąc także znakomitym przykładem nieustannych związków Śląska z macierzą[3].
Orzeł piastowski – herbdynastyczny kilku linii Piastów. Początkowo funkcjonował jako herb śląskiej linii Piastów. Po raz pierwszy jako godło książęce pojawia się na pieczęci konnej Kazimierza opolsko-raciborskiego w 1222[4]. Później stopniowo był przejmowany jako herb przez kolejne linie Piastowskie, najpóźniej pojawił się na pieczęciach książąt mazowieckich, bo dopiero po 1271[4] W XIII w. Przemysł II przyjmuje srebrnego orła ukoronowanego jako godło swego państwa, funkcjonuje on od tamtej pory obok herbów osobistych królów[4].
↑Przypuszczalna data objęcia rządów przez Mieszka I, uchodzącego za faktycznego twórcę polskiej państwowości.
↑Wacław II najpierw w 1291 roku został księciem krakowskim (a zatem przypadła mu ówczesna dzielnica senioralna). Jednak w 1295 roku na króla Polski koronował się Przemysł II, książę wielkopolski. Po śmierci Przemysła II (1296) Wacław II koronował się na króla Polski w 1300 roku. Wacław II zmarł w 1305 roku. Jego syn i następca Wacław III przybrał tytuł króla Polski, ale został zamordowany w 1306 roku.
↑Dane te mogą różnić się o kilka osób w zależności od opracowania. Tutaj na podstawie ustaleń Kazimierza Jasińskiego i Oswalda Balzera.
↑W przypadku 20 kobiet i 16 mężczyzn imiona nie są znane.
↑W 21 przypadkach nie znamy pochodzenia małżonka, lub małżonki
↑Małżeństw jest w rzeczywistości mniej, gdyż Piastowie, żenili się też między sobą.
↑W związku z częstymi przypadkami, iż nie znamy dokładnych dat urodzin, czy nawet śmierci Piastów i Piastówien, lata życia są bardzo często orientacyjne. W opracowaniach historycznych można spotkać się w przypadku niektórych członków rodu z innymi propozycjami.
↑Było piętnaście królowych, jeżeli nieznana z imienia córka Mieszka II Lamberta dożyła koronacji swojego męża Beli I w 1061 r. na króla Węgier.
↑Kryterium znalezienia się na powyższych listach był fakt wspomnienia o nienaturalnym zgonie przez jakiekolwiek źródło z epoki. Obecnie historycy często odrzucają te przekazy.
↑Według części historyków do potomstwa naturalnego należy również zaliczyć najstarszego syna Władysława Hermana i nieznanej kobiety – Zbigniewa.
Przypisy
↑Wyjątkiem jest tu potomstwo Bolesława IV Kędzierzawego; jednak jego obydwaj synowie zmarli bezpotomnie, dlatego w opracowaniach genealogicznych omawia się ich łącznie z pierwszymi Piastami; por. O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895; K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, Wrocław – Warszawa 1992.
↑M.in. J. E. Morby, Dynastie świata, Kraków 1995, s. 262; Encyklopedia popularna PWN, wyd. 27, Warszawa 1997, s. 659. Bolesław panował w księstwie krakowskim od kwietnia do lipca 1241 r. (10 lipca 1241 r. jako panował¹ wystawia dokument Konrad mazowiecki). Zob. A. Jureczko, Henryk III Biały książę wrocławski (1247–1266), Kraków 2007, s. 17; St. Szczur, Historia Polski: Średniowiecze, Kraków 2002, s. 296; B. Zientara, Bolesław Łysy (Rogatka), [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1987, s. 173.
↑Michał Rożek, Nekropolie królów i książąt polskich, Warszawa 1988, s. 23.
_COA.svg)
