|
Polacy na Litwie Polacy na Litwie – najliczniejsza mniejszość narodowa na Litwie, według statystyk oficjalnych liczy 183 421 osoby, czyli 6,52% ludności tego kraju (2021)[1]. Mieszkają głównie w Wilnie i w zwartym osadnictwie w rejonach wileńskim, solecznickim, święciańskim i trockim (w rejonach solecznickim i wileńskim stanowią większość mieszkańców). Zamieszkują też w rozproszeniu resztę kraju, w przeszłości na Kowieńszczyźnie stanowili większość ludności. Zrzesza ich Związek Polaków na Litwie. StatystykiW Republice Litewskiej mieszka 183 421 osób (według spisu ludności z 2021 r.) narodowości polskiej. Według oficjalnego spisu ludności Polacy stanowią na Litwie ok. 6,52% wszystkich mieszkańców, więc stanowią oni największą mniejszość narodową Republiki. Drugą mniejszością narodową pod względem liczebności jest mniejszość rosyjska.
W latach 1959–1989 mimo wzrostu liczebności Polaków na Litwie, liczba bezwzględna tych z nich, którzy uważają polski za swój język ojczysty, utrzymywała się na poziomie ok. 220 000, ale już pierwszy spis na niepodległej Litwie (2001 r.) zanotował spadek do 188 000[6], spis 2011 odnotował dalszy spadek do poziomu 154 000[7]. Głównym skupiskiem Polaków na Litwie jest okręg wileński, gdzie Polacy stanowią 23%. W samym Wilnie mieszka 88 408 osób (ok. 16,5%) narodowości polskiej. Najwięcej procentowo Polaków mieszka w rejonie solecznickim (78% ludności), w tym najwięcej w gminach Ejszyszki i Miedniki (odpowiednio 93,5% i 93,2% ludności[potrzebny przypis]), rejonie wileńskim (52% ludności), w rejonie trockim (30% ludności) i rejonie święciańskim (26%). Polacy zamieszkują także rejon elektreński (7%), a także w rozproszeniu w okręgu kowieńskim. Zamieszkują ściśle, choć w niewielkiej ilości też okręg olicki (2%) oraz okręg uciański (4%).
HistoriaSzkolnictwo polskie na LitwieJuż w latach 40. XX wieku, a więc wkrótce po aneksji Wileńszczyzny przez ZSRR, Polacy uzyskali prawo do własnego szkolnictwa, tworzenia organizacji społecznych i kulturalnych, a nawet własnej gazety Czerwony Sztandar. W chwili obecnej Litwa jest jedynym poza Polską krajem, w którym istnieje pełny system oświaty w języku polskim. Polskie szkoły w liczbie blisko 100 istnieją w rejonach solecznickim, wileńskim, święciańskim, trockim i orańskim. Działa tu również kilkadziesiąt polskich przedszkoli. W 2007 roku uruchomiono polskojęzyczną filię Uniwersytetu w Białymstoku w Wilnie (Wydział Informatyki i Ekonomii). Ponadto wyższe wykształcenie w języku polskim można zdobyć na wydziałach polonistyki uniwersytetów Wileńskiego oraz Edukacyjnego. W roku szkolnym 2009–2010 na Litwie było 14 170 uczniów z językiem nauczania polskim, w 2010–2011 – 13 393, w 2011–2012 – 12 895 co stanowiło 3,3% od ogółu uczniów Litwy[10], choć jeszcze w latach 90. XX wieku do polskich szkół uczęszczało ponad 20 tys. uczniów. Spis narodowy Litwy podaje skład ludności według wieku w poszczególnych narodowościach, tak Polacy stanowią 5,2% ogółu ludności Litwy w wieku do 9 lat oraz 5,6% w wieku 10–19 lat[7]. Z tego wynika, że ok. 40% Polaków w wieku szkolnym nie otrzymuje nauki w języku polskim. Dostęp do polskich nabożeństw i mszyW okręgu wileńskim msze i nabożeństwa są odprawiane w języku polskim w większości kościołów wileńskich, rejonu solecznickiego, trockiego oraz po części święciańskiego i szyrwinckiego. Msze polskie są odprawiane w okręgu kowieńskim w Wędziagole oraz Kownie w kościele pw. Krzyża Świętego, a w okręgu uciańskim m.in. w Turmoncie i Wisagini. W okręgu olickim tylko w Druskiennikach. W języku polskim odbywają się również spotkania religijne innych wyznań (m.in. Świadków Jehowy w Wilnie[11]). Media W okresie międzywojennym Polacy wydawali na Litwie Chatę Rodzinną i Dzień Kowieński. W Wilnie znajdują się redakcje takich gazet jak: Nasz Czas, Kurier Wileński, Znad Wilii,[12] Tygodnik Wileńszczyzny czy Magazyn Wileński oraz katolickie „Spotkania”, które wydawane są w języku polskim. W każdą sobotę w Telewizji Litewskiej (LRT) na kanale LTV 2 nadawany jest piętnastominutowy program dla mniejszości polskiej Album Wileński (litewskim „Vilniaus albumas”). Codziennie w Litewskim Radiu jest nadawana 30-minutowa audycja w języku polskim. Od 1992 roku swoją siedzibę w stolicy ma Radio „Znad Wilii”, które codzienne audycje nadaje w języku polskim. Od 2016 roku działa też Radio Wilno[13]. W latach 2007–2017 istniało w Wilnie Polskie Centrum Prasowe i Konferencyjne – wydawca jedynego na Litwie niezależnego serwisu informacyjnego w języku polskim INFOPOL.LT[14]. Dużym polskim portalem na Litwie jest Wilnoteka, a także L24.lt. Swoją stronę internetową posiadają również Radio „Znad Wilii”, Nasz Czas, Tygodnik Wileńszczyzny i Magazyn Wileński, od 2002 roku działa witryna internetowa polskiego dziennika „Kurier Wileński”. Polskie serwisy informacyjne w internecie mają też Dom Kultury Polskiej w Wilnie oraz Instytut Polski w Wilnie. Od marca 2012 roku działa także polska wersja językowa największego litewskiego portalu informacyjnego DELFI. Od 17 września 2019 na Litwie działa TVP Wilno, nadawane w języku polskim. 10 września 2021 roku kanał zaczął nadawać w HD w multipleksie regionalnym naziemnej telewizji cyfrowej na Litwie[15]. Język polski na LitwieDialekt północnokresowyJak wynika z artykułu polskiego profesora Jana Otrębskiego opublikowanego w 1931 r., gwara polska na Wileńszczyźnie i w ogóle na terenach północno-wschodnich stanowi bardzo interesującą odmianę polszczyzny, gdyż rozwinęła się ona na obcym terytorium, zamieszkanym w większości przez Litwinów którzy byli białoruscy (w większości) lub spolonizowani, a na dowód tego Otrębski podał przykłady litwinizmów w języku Tutejszego.[16] W dwudziestoleciu międzywojennym dialekt północnokresowy mieszkańców Wileńszczyzny badała m.in. Halina Turska[17][18]. Po 1945 badania prowadziła m.in. Barbara Dwilewicz, która w 1997 opisała dialekt północnokresowy mieszkańców wsi Bujwidze[19]. W 2008 pracę poświęconą językowi wileńskich internautów wydała Kinga Geben[20]. Gwarę polskiej młodzieży w Wilnie omówił doc. dr Mirosław Dawlewicz w „Magazynie Wileńskim”[21]. W 2015 roku polski językoznawca Mirosław Jankowiak zaświadczył, że wielu mieszkańców Wileńszczyzny deklarujących narodowość polską posługuje się dialektem białoruskim, który nazywają „mową prosta”.[22] Język polski jako język mniejszościPolacy zarzucają władzom litewskim naruszanie konwencji ramowej EU w związku z żądaniem usunięcia polskich nazw ulic[23]. Akcją kieruje przedstawiciel rządu na okręg wileński Jurgis Jurkevičius. Sąd Administracyjny Litwy nakazał usunięcie tabliczek do 14 października 2009, jednak w kilku miejscowościach nie wykonano tego nakazu[24]. Michalas Klečkovskis żąda, aby władze litewskie pozwoliły mu zmienić nazwisko na Kleczkowski. Przegrał w Europejskim Trybunale Praw Człowieka i zwrócił się do Komisji Praw Człowieka ONZ[25], która odrzuciła wniosek ze względów formalnych[26]. SportPolacy są aktywni także na polu sportowym. Od sezonu 2012 w piłkarskiej I lidze litewskiej (II poziom ligowy) gra Polonia Wilno. Przed wojną na Litwie kowieńskiej działał Polski Klub Sportowy Sparta Kowno. Piłkarska Sparta kilka sezonów grała w najwyższej klasie rozgrywkowej. Sławni Polacy na LitwiePrzed wojną
Obecnie
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne
Bibliografia
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
