Sanktuarium (od łac. sanctuarium z sanctus „święty”)^[1] – miejsce uznawane za święte, często identyfikowane ze świątynią, budowlą wzniesioną na miejscu uznawanym za święte.

Występuje w wielu religiach. Za jedno z najstarszych sanktuariów w Europie uznawana jest monumentalna budowla w Stonehenge. U dawnych Słowian na sanktuaria obierane były zazwyczaj miejsca szczególne pod względem geograficznym i przyrodniczym, wyróżniające się z najbliższego otoczenia – szczyty gór i większych wzniesień, zakola rzek, wyspy i półwyspy. Takie święte miejsca zwane były kapiszczami lub trzebiszczami^[2]. W trakcie chrystianizacji powszechne było ich niszczenie lub budowanie na ich miejscu świątyń chrześcijańskich.

W Kościele katolickim sanktuarium stanowi przestrzeń uznaną za miejsce święte, w której w sposób szczególny Bóg udziela swojej łaski. Zazwyczaj sanktuarium to kościół lub jego część. W Kościele katolickim istnieją sanktuaria:

• erygowane, tzn. takie, których istnienie usankcjonowała kompetentna władza kościelna;
• takie, które nie posiadają takiego statusu, np. parafialne, lokalne, regionalne^[3].

Erygowane sanktuarium katolickie musi posiadać własnego rektora lub innego przełożonego, którego zadaniem jest troska o pielgrzymów, zapewnienie im swobodnego dostępu do form kultu w formie liturgicznej (sakramentów), jak też do praktykowania pobożności ludowej. Do przełożonego sanktuarium należy również gromadzenie i strzeżenie dokumentacji sanktuarium oraz wotów.

Kodeks Prawa Kanonicznego dzieli sanktuaria erygowane ze względu na władzę, która je ustanowiła^[4]:

• diecezjalne (erygowane przez biskupa diecezjalnego)
• narodowe (przez Konferencję Episkopatu)
• międzynarodowe (przez Stolicę Apostolską).

Erygujący sanktuarium ustanawia dla niego przełożonego oraz wyznacza mu zadania, określa prawo własności i majątek oraz określa przywileje dla sanktuarium lub dla jego pielgrzymów.

Współczesna katolicka teologia moralna stosuje powszechnie definicję sumienia określoną przez Sobór watykański II, w której ma zastosowanie metaforyczne odwołanie do sanktuarium:

Zobacz multimedia związane z tematem: Sanktuaria w Polsce

Zobacz hasło sanktuarium w Wikisłowniku

• ABC chrześcijanina. Mały słownik, Sylwester Zalewski (red.), Warszawa 1999. ISBN 83-85762-95-7
• Codex Iuris canonici auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus, Kodeks prawa kanonicznego.Przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu. tekst dwujęzyczny, Edward Sztafrowski (tłumaczenie) i komisja naukowa pod redakcją Kazimierza Dynarskiego. Poznań: Pallottinum, 1984. Brak numerów stron w książce
• Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski. Julian Groblicki, Eugeniusz Florkowski (redaktorzy naukowi). Wyd. 3. Poznań: Pallottinum. Brak numerów stron w książce