Tadeusz Bartoszek

Tadeusz Bartoszek

„Cegielski”

kapitan rezerwy lekarz
Data urodzenia	3 sierpnia 1896
Data i miejsce śmierci	wrzesień 1944 Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	do 1944
Siły zbrojne	Armia Krajowa
Jednostki	Okręg Warszawa AK, VII Zgrupowanie 2 Rejonu Obwodu I Śródmieście, Podobwód Śródmieście Południe, Batalion Ruczaj
Stanowiska	dowódca 2 Kompanii
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa: powstanie warszawskie †

Tadeusz Bartoszek ps. „Cegielski” (ur. 3 sierpnia 1896 w Porębie Dzierwinie^[a], zm. 28 września^[b] 1944 w Warszawie) – polski lekarz–internista, uczestnik tajnego nauczania na poziomie uniwersyteckim^[c], żołnierz AK (kpt. rez. lek.), w czasie powstania warszawskiego – dowódca 2 Kompanii Batalionu Ruczaj.

Urodził się 3 sierpnia 1896 roku w miejscowości Poręba Dzierwina^[1][2]. Przed wybuchem II wojny światowej ukończył studia medyczne i uzyskał stopień doktora medycyny (specjalność: choroby wewnętrzne)^[1][4].

W czasie okupacji niemieckiej pracował w Szpitalu Praskim pw. Przemienienia Pańskiego. Budynek szpitala, mieszczący się przed wojną przy placu Weteranów 1863 Roku, został zbombardowany w czasie obrony Warszawy (wrzesień 1939). Szpital przeniesiono do dawnego Żydowskiego Domu Akademickiego przy ul. Sierakowskiego 7^[5] (w roku 1941 odbudowany gmach szpitala przy pl. Weteranów przejął Wehrmacht)^[6]. Oddział wewnętrzny ulokowano w budynku przy ul. Szerokiej 5^[d].

Przy ul. Sierakowskiego i przy ul. Szerokiej realizowano część zajęć tajnego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Były powiązane z działalnością „Szkoły Zaorskiego”, prowadzoną w budynkach Uniwersytetu (ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, gmach chemii fizjologicznej i zakładu fizjologii) pod oficjalnym szyldem Prywatna Szkoła Zawodowa dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego w Warszawie, niem. Private Fachschule für Sanitares Hilfspersonal Dr. Jan Zaorski^[4][8].

Tadeusz Bartoszek był ordynatorem oddziału wewnętrznego^[4]. Prowadził wykłady, zajęcia kliniczne z interny i praktyki^[e]. Jedna z ówczesnych studentek medycyny, Irena Ćwiertnia-Sitowska (po wojnie – lekarz pediatra^[10]), regularnie sporządzała notatki z wydarzeń kolejnych dni, wydane od wojnie w formie „Dziennika z lat 1942–1945”. Jej wielokrotne wzmianki o doktorze Bartoszku naświetlają obszar jego dydaktycznej aktywności i zewnętrzne warunki jej prowadzenia^[8], np.:

Dr T.Bartoszek służył w VII Zgrupowaniu 2 Rejonu Obwodu I Śródmieście AK w randze kapitana (kpt.rez.lek.). W powstaniu warszawskim dowodził kompanią 2 w Batalionu Ruczaj^[2], w skład której wchodziły:

• pluton 125 – ppor. Sławomir Malczewski „Sławek”^[11]
• pluton 126 – ppor. Konstanty Jabłoński „Jasieńczyk”^[12]
• pluton 127 – plut. pchor. „Siwy” NN.

O godzinie „W” (1 sierpnia 1944, godz. 17:00) batalion Ruczaj miał opanować obiekty w niemieckiej dzielnicy policyjnej, przy Alei Szucha i Alejach Ujazdowskich. W tym rejonie przed wojną znajdowały się budynki GISZ i Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a w czasie okupacji siedziby Urzędu Bezpieczeństwa i Policji Bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei), potocznie nazywane Gestapo. Były one pilnie strzeżone (rejon Nur für Deutsche); obok dawnych budynków GISZ znajdowały się bunkry z ciężkimi karabinami maszynowymi^[13]. Zadanie batalionu Ruczaj uznaje się za niewykonalne^[14].

Kompania „Cegielskiego” dysponowała trzycalowym ciężkim moździerzem (ze zrzutów angielskich), który do godziny „W” był przechowywany w garażu willi Juliana Szymańskiego przy ul. Parkowej 31 (przyległej do Parku Łazienkowskiego). Była tam również baza kompanii i szpital^[13]. O godzinie 16:30 pluton 126 zamontował moździerz w Ogrodzie Botanicznym, obok Pomarańczarni (na skarpie). Miał być ochraniany przez żołnierzy plutonu 125, rozlokowanych w zaroślach przy Alejach Ujazdowskich (obok budynku GISZ)^[13].

Punktualnie o godz. 17 w siedzibę pobliskiego gmachu Gestapo trafiło 49 ciężkich pocisków moździerzowych. Ten atak odwrócił uwagę Niemców od ataku Dywizjonu Jeleń (również kompania batalionu Ruczaj), nacierającego dachami od strony ul. Litewskiej oraz od natarcia trzeciej kompanii od ul. Nowowiejskiej^[13]. Niemiecki kontratak, z użyciem karabinów maszynowych i czołgów, zmusił Kompanię 2 do wycofania się. Dowódca, Tadeusz Bartoszek, został ciężko ranny w głowę. W czasie przedzierania się jego żołnierzy w kierunku Czerniakowa zginęło spośród nich (ocalał Jan Kulma)^[13]. Olbrzymie straty poniosły również inne oddziały Batalionu Ruczaj^[14]. W dalszych dniach walki zdobyto m.in. budynek Poselstwa Czechosłowackiego przy Koszykowej, część Doliny Szwajcarskiej, budynek kasyna przy al. Szucha 29, gmach byłego Departamentu Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych przy Marszałkowskiej^[14] oraz 23 sierpnia 1944 – budynek małej PAST-y przy ul. Piusa XI (po wojnie ul. Piękna).

A

B

C

A Szlaban z zasiekami i bunkrem, zamykający Aleję Szucha (lipiec 1944); B – Siedziba Sicherheitspolizei (Aleja Szucha 25); C – ul. Piusa XI (po wojnie ul. Piękna) w czasie walki Batalionu Ruczaj o małą PAST-ę (22 sierpnia 1944)

„Cegielski”, postrzelony w głowę w czasie próby przejścia Alei Ujazdowskich, został przeniesiony na ul. Chocimską (przy tej ulicy działał punkt sanitarny^[15] i szpital polowy^[16]), gdzie nie mógł być operowany (brakowało neurochirurga). Szpital polowy Chocimska 5/7^[16] został 11–14 września ewakuowany na Okęcie. Tadeusza Bartoszka ewakuowano z objawami zaburzeń umysłowych. Zmarł 27^[10] lub 28 września^[1].

Na Skwerze Batalionu AK „Ruczaj”, usytuowanym przy ul. Mokotowskiej (między Chopina a Piękną), umieszczono w roku 1993 pamiątkowy głaz z tablicą: „Poległym żołnierzom VII Zgrupowania Ruczaj Armii Krajowej”^[14]. Nazwisko Tadeusza Bartoszka znajduje się na Wirtualnym Murze Pamięci^[17] (Muzeum Powstania Warszawskiego).

Wspomnienia opublikowali:

• Irena Ćwiertnia-Sitowska, „Studia medyczne w latach 1941–1949 (cz. 3); Nasi nauczyciele”^[8][10],
• Jan Kulma, „Dykteryjki przedśmiertne”, rozdz. „Ciężki moździerz w Ogrodzie Botanicznym”^[13].

Irena Ćwiertnia-Sitowska napisała m.in. „28 czerwca 1945 r. brałam udział w ekshumacji ciała cenionego i lubianego przez młodzież nauczyciela”^[10].

Jan Kulma, żołnierz plutonu 125, zwrócił uwagę, że po wojnie opublikowano wiele opracowań historii powstania^[f], jednak o ataku kompanii „Cegielskiego” na pilnie strzeżony budynek warszawskiego Gestapo nie wspomniano. Autor Dykteryjek przedśmiertnych zabiegał o to, przekazując zgromadzone notatki sześciu żyjących uczestników akcji. Brak reakcji skomentował z goryczą: „Historycy wyraźnie czują antypatię do tego fragmentu polskiej historii. Widocznie coś im nie pasuje”^[13].