|
Wolna
  .jpg) Wolna (biał. Вольна; ros. Вольно, hist. również Wolnaje, Wolno) – agromiasteczko[1] na Białorusi, w rejonie baranowickim obwodu brzeskiego, około 24 km na północny wschód od Baranowicz. Siedziba sielsowietu oraz parafii prawosławnej pw. Świętej Trójcy[2]. Wieś szlachecka położona była w końcu XVIII wieku w powiecie nowogródzkim województwa nowogródzkiego[3]. Odmiana nazwy wsiZarówno w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego jak i Dziejach rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej autorzy zastosowali przymiotnikową odmianę nazwy wsi: dopełniacz i miejscownik w postaci: „Wolnej”. Jednak zarówno oficjalna odmiana nazwy wsi w okresie międzywojennym[4], jak i dzisiejsza, oficjalna białoruska odmiana nazwy białoruskiej[5] mają formę rzeczownikową: dopełniacz i miejscownik brzmią: „Wolny” i „Wolnie”. Jest to uzasadnione również tym, że m.in. historyczne nazwy wsi brzmiały również: „Wolnaje”, „Wolno”. Rosyjska nazwa wsi to też Wolno (ros. Вольно). HistoriaNajstarsze znane dziś wzmianki o Wolnie pochodzą z połowy XVI wieku[6]. Dobra te były wtedy własnością Chodkiewiczów. Po śmierci Jerzego Chodkiewicza w 1569 roku odziedziczyła je jego żona Zofia Olelkowicz-Słucka (1536–1571), a po niej dziedziczył je mąż jej wnuczki Zofii (córki Hieronima), Paweł Wołłowicz (1584–1630), któremu Zofia wniosła ten majątek we wianie. Po nich dziedziczył ich syn Kazimierz Eustachy. W 1632 roku właścicielem wsi był już Krzysztof Kamieński, podstoli nowogródzki, który, wraz z żoną, Heleną Drucką-Horską, ufundował tu murowaną cerkiew unicką. Zapisali też monastyrowi 10 poddanych z nadziałem włócznym i 12 włók gruntów i łąk w uroczyskach Brzeżne i Markowszczyzna, oraz prawo użytkowania z lasu w puszczy Mołodowskiej[7]. Po Krzysztofie i Helenie dziedziczył ich syn Samuel. XVIII-wieczne losy własności wsi przedstawiane są dwojako:
Po śmierci Jana w 1860 roku Wolna przypadła jego synowi Rafałowi (1803–1881), znanemu rzeźbiarzowi, po którym z kolei Wolna przypadła jego synowi Henrykowi (zm. w 1910 roku). Po śmierci Henryka Wolnę i Bartniki odziedziczył bratanek Henryka, Waldemar Ślizień (zm. w 1915 roku), po którego śmierci Wolnę odziedziczyła jego (i żony Jadwigi Obuchowicz) jedyna córka Iza Ślizień (ur. w 1915 roku), która była ostatnią właścicielką Wolny[9]. Wielkość majątku Śliźniów topniała: w 1876 roku wynosiła 2025 dziesięcin, w 1911 – 1360, a w 1939 roku – jedynie 400[6]. Przed rozbiorami Wolna leżała w województwie nowogródzkim Rzeczypospolitej. Po II rozbiorze Polski znalazła się na terenie ujezdu nowogródzkiego, należącego do guberni słonimskiej (1796), litewskiej (1797–1801), a później grodzieńskiej i mińskiej Imperium Rosyjskiego[7][10]. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Wolna wróciła do Polski, w 1926 roku stała się siedzibą gminy Wolna, w powiecie baranowickim województwa nowogródzkiego[10]. Od 1945 roku wieś znajdowała się na terenie ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[11]. W 1886 roku Wolna liczyła 470 mieszkańców, w 2009 roku – 678[12]. Przy drodze stoi mała kapliczka, odrestaurowana w drugiej dekadzie XXI wieku[13][11]. Monaster i cerkiewDawny dwórOd co najmniej XVII wieku w Wolnie stał modrzewiowy dwór. W pierwszej połowie XIX wieku został przedłużony, poszerzony i podwyższony. Śliźniowie nadali mu charakter neogotycki, dobudowując sześcioboczne wieżyczki przykryte stożkowymi daszkami. Od strony frontowej zbudowano dwie wyższe, potężne wieże wpuszczone do połowy swej średnicy w głąb domu. Całość, poza wieżyczkami, przykrywał płaski dach gontowy, dwu- lub trzyspadowy. W wyniku przebudowy dwutraktowe wnętrze domu zyskało korytarz[9]. Od tyłu domu, na całej długości zamkniętej ramami skrzydeł, urządzono taras ze stopniami wiodącymi do ogrodu, na który nie było wyjścia: rząd okien umieszczonych w elewacji ogrodowej, posiadających kształt portfenetr, służył wyłącznie do oświetlenia wnętrz i jako dekoracja[9]. We dworze często bywał Adam Mickiewicz, w latach 40. XIX wieku mieszkał tu Jan Czeczot[6]. W latach 30. XX wieku na ścianach salonów wisiały obrazy takich mistrzów, jak: Juliusz Kossak (płótno batalistyczne), Henryk Siemiradzki (Pochodnie Nerona), Julian Fałat (Zima w lesie) czy Ilja Riepin (malutkich rozmiarów Iwan Groźny z synem). Stała tu również rzeźba dziewczynki w słomianym kapeluszu z rozwianymi włosami Antonia Canovy[9]. Dom był otoczony przez rozległy park krajobrazowy o powierzchni kilkunastu hektarów[9]. Resztki parku zostały przeprojektowane w 1983 roku w związku z budową w nim obelisku upamiętniającego żołnierzy poległych w czasie II wojny światowej[6]. Dwór został spalony w czasie II wojny światowej, resztki rozebrano po wojnie[14]. Do dziś przetrwała oficyna (kamienny prostokątny budynek o wymiarach 26 m × 13 m, całkowicie przebudowany po wojnie, dobudowano I piętro) i browar (z 1830 roku, możliwe, że najstarszy z zachowanych na Białorusi[11]). Majątek w Wolnie jest opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[9]. Przypisy
|
||||||||||||||||||||||||||
