Berberys, kwaśnica (Berberis L.) – rodzajkrzewów z rodziny berberysowatych (Berberidaceae Juss.). Należy do niego ok. 450–500 gatunków, przy czym ich klasyfikacja i relacja względem rodzaju mahoniaMahonia pozostaje od dawna przedmiotem debaty naukowej. Rośliny te występują głównie w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej, a poza tym w Ameryce Południowej. W Polsce rośnie dziko tylko berberys zwyczajny. Rośliny te zasiedlają zróżnicowane siedliska – od lasów deszczowych po półpustynie[4].
Liczne gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne ze względu na kwiaty i owoce, są też cenione ze względu na silnie cierniste pędy, dzięki czemu mogą tworzyć żywopłoty stanowiące barierę, która skutecznie zniechęca do jej sforsowania. Owoce są jadalne i nadają się na przetwory[4]. Są też roślinami miododajnymi[5].
Przedstawiciele rodzaju spotykani są głównie na półkuli północnej, a poza tym w Ameryce Południowej. Obszarami o największym bogactwie gatunków jest rejon Himalajów oraz południowe Chile i Argentyna[4]. W samych Chinach występuje 215 gatunków, z czego 197 jest endemitami[6]. Berberysy rosną na pozostałych obszarach Azji, w Europie (w zależności od ujęcia 4 lub 6 gatunków[7]), w północnej Afryce i w górach afrykańskich[5] oraz w Ameryce Północnej (22 gatunki)[8]. W Polsce rośnie w stanie dzikim tylko berberys zwyczajnyBerberis vulgaris[9]. Berberys ThunbergaB. thunbergii lokalnie rośnie zdziczały z upraw i już zadomowiony (np. w rejonie Poznania i Wrocławia)[10].
Morfologia
Pokrój
Cierniste krzewy osiągające zwykle do 5 m wysokości[4], do najwyższych należy B. turcomanica osiągający 9 m i mający pokrój małych drzew. Niektóre gatunki (np. B. aetnensis) nie przekraczają 1 m wysokości[9]. Pędy pokryte są cierniami pochodzenia liściowego, pojedynczymi na wierzchołkach pędów, zwykle trójdzielnymi. Osiągają one u niektórych gatunków (B. potaninii, B. veitchii) do 4 cm długości. Pędy zróżnicowane są na długo- i krótkopędy[9]. Drewno i kora od wewnątrz są żółte[9][4]. Korzenie są zwykle gęste i cienkie[9]. Niektóre gatunki tworzą kłącza[8].
Skrętoległe[8], zmodyfikowane liście długopędów to ciernie, w ich kątach wyrastają liście asymilacyjne na krótkopędach skupione w pęczki. Liście u różnych gatunków są zimozielone i opadające na zimę. Blaszka liściowa niepodzielona, zwykle ząbkowana lub z brzegiem szczecinkowatym, czasem całobrzega. Liście mają różne kształty od okrągławych czy sercowatych, poprzez lancetowate, eliptyczne, odwrotnie jajowate po łopatkowate i równowąskie. Liście zimozielone są z reguły sztywniejsze, skórzaste[9]. Osiągają od ok. 1 do ponad 7 cm długości[8].
Obupłciowe, drobne (zazwyczaj ok. 0,5 cm średnicy, rzadko do 2 cm – B. hookeri), wyrastają z krótkopędów i zebrane są w grona, rzadziej wiechy, zwykle zwisające, rzadko wzniesione, bardzo rzadko kwiaty są pojedyncze (B. candidula, B. dictyophylla). Działek kielicha i płatków korony jest po 6, przy czym wyrastają one w okółkach po trzy. Korona zwykle jest miseczkowata, a jej płatki żółte do pomarańczowych[4], rzadko czerwone od zewnątrz lub białe[9]. U nasady płatków znajdują się po dwa miodniki[9]. Pręcików naprzeciwległych płatkom jest 6[4][6] (reagują na dotyk stulając się do wnętrza kwiatu[4]). Zalążnia pojedyncza z długą lub krótką szyjką[4], często bardzo krótką[6].
Podłużne, rzadko kulistawe jagody, zwykle czerwone, rzadziej granatowe do czarnych[9]. Zawierają od jednego do 10 nasion[6].
Systematyka
Ujęcie taksonomiczne rodzaju i jego relacja w stosunku do rodzaju mahoniaMahonia pozostaje od początku XIX wieku przedmiotem debaty naukowej[11]. Różni autorzy wyodrębniali oba rodzaje lub łączyli je w jeden (Berberissensu lato), przy czym zwłaszcza w miarę publikowania kolejnych dowodów molekularnych przewagę zyskiwać zaczął pogląd drugi[12][13], w efekcie w bazach taksonomicznych często rodzaje te są łączone jako Berberis[14][15]. Mimo dowodów na parafiletyczny charakter rodzaju Mahonia wciąż nie ma ustalonego rozwiązania w zakresie taksonomii tych roślin[11]. Tradycyjny podział roślin między tymi dwoma rodzajami opiera się na kryteriach morfologicznych[16], przy czym kluczową cechą diagnostyczną są liście podzielone w rodzaju Mahonia i pojedyncze w rodzaju Berberis[16]. Znaczenie taksonomiczne tego kryterium zostało podważone po analizach różnic we wzorach użyłkowania pojedynczych liści świadczące o bliższych związkach filogenetycznych niektórych roślin z roślinami o liściach złożonych (typowych dla starszych przedstawicieli tej grupy) niż z innymi roślinami o liściach pojedynczych. W efekcie wyodrębnianie rodzaju Berberis w oparciu o to kryterium morfologiczne tworzyło sztuczną grupę obejmującą gatunki o różnym pochodzeniu[12]. W 2017 opublikowana została propozycja, bazująca na analizie molekularnej szerokiej grupy gatunków, z której wynika, że celowe jest wyodrębnienie w grupie Berberis-Mahonia czterech rodzajów obejmujących odpowiednio cztery główne linie rozwojowe zachowujące okrojone (wąsko ujmowane) rodzaje Berberis (≡ Berberis s.str.) i Mahonia oraz Alloberberis (≡ Mahonia sect. Horridae) i Moranothamnus (≡ Berberis claireae)[11].
Niezależnie od problemów z klasyfikacją gatunków tu zaliczanych rodzaj należy do podplemienia Berberidinae (wspólnie z ×Mahoberberis C. K. Schneid., Mahonia Nutt., Ranzania T.Ito) i plemienia Berberideae z podrodziny Berberidoideae w rodzinie berberysowatych (Berberidaceae) zaliczanej do jaskrowców (Ranunculales)[15][2].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdBerberis Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-13].
↑ abcdefghiWłodzimierzW.SenetaWłodzimierzW., Drzewa i krzewy liściaste. T. 1, Abelia-Buxus, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1991, s. 250-253, ISBN 83-01-10135-0.
↑ZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 41, ISBN 978-83-62975-45-7.
