Share to: share facebook share twitter share wa share telegram print page

Gleichschaltung

Jeden Naród, jedna Rzesza, jeden Wódz!
Pozdrowienie hitlerowskie w Niemczech (1933)

Gleichschaltung (także glajchszaltung) – określenie pochodzące z nazistowskiej ideologii III Rzeszy, będące synonimem ujednolicenia realizowanego na obszarze życia społecznego, politycznego i instytucjonalnego.

Historia

Natychmiast po przejęciu władzy w styczniu 1933 roku, kierownictwo Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (NSDAP) zaczęło eliminować te organizacje, które groziły przeciwstawieniem się jego roszczeniom do totalności. Dostosowanie wszystkich instytucji państwowych i społecznych do politycznych i ideologicznych celów NSDAP miało zastąpić pluralistyczne zróżnicowanie Republiki Weimarskiej. Przenikając państwo, sądownictwo i społeczeństwo oraz ustanawiając swój system rządów, naziści używali przede wszystkim systemu glajchszaltowania. Po krótkim czasie w III Rzeszy prawie nie było klubu czy stowarzyszenia, którego herb i pieczęć nie zawierałyby swastyki[1].

Termin ukuty przez ministra sprawiedliwości Rzeszy Franza Gürtnera pojawił się po raz pierwszy w dwóch jednobrzmiących ustawach o zglajchszaltowaniu niemieckich krajów związkowych (landów) w marcu i kwietniu 1933 roku. Pod pretekstem ujednolicenia państwa rząd pod przywództwem Adolfa Hitlera wymusił utworzenie narodowosocjalistycznych rządów krajów związkowych. Skutki „Ustawy o przywróceniu zawodowej służby cywilnej” z 7 kwietnia 1933 roku sięgały najniższych szczebli administracyjnych gmin. Wbrew wszelkim przepisom konstytucyjnym zezwalała na zwalnianie krytycznych wobec reżimu urzędników państwowych. Oprócz demokratów i liberałów pracę stracili przede wszystkim pracownicy państwowi wyznania mojżeszowego w wyniku wprowadzonych po raz pierwszy w ustawie paragrafów aryjskich. Prawie wszystkie organizacje, aż do najmniejszych klubów sportowych czy śpiewaczych, chętnie przyjęły paragrafy aryjskie bez potrzeby państwowego przymusu[1].

Glajchszaltowanie obejmowało środki administracyjne oraz brutalny terror uliczny. Dzięki dekretowi „O ochronie narodu i państwa” który wszedł w życie po pożarze Reichstagu w lutym 1933 roku, reżim nazistowski miał wolną rękę w ściganiu członków opozycji. Głównymi ofiarami porwań i uwięzień byli członkowie Komunistycznej Partii Niemiec (KPD) i Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD). Z powodu przytłaczającej przewagi i terroru NSDAP, wszystkie partie polityczne rozwiązały się na początku lipca 1933 roku, po zdelegalizowaniu SPD 22 czerwca. Powstanie systemu jednopartyjnego i połączenie urzędów kanclerza i prezydenta po śmierci Paula von Hindenburga 2 sierpnia 1934 roku w osobie Hitlera dopełniło „jedności partii i państwa”. Ze skutkiem natychmiastowym Reichswehra złożyła przysięgę wojskową „Führerowi i kanclerzowi Rzeszy” Hitlerowi. Latem 1934 roku proces glajchszaltowania był już mocno zaawansowany poprzez przejmowanie najważniejszych stowarzyszeń w strukturze organizacyjnej NSDAP. Przymusowe i dobrowolne dostosowanie umożliwiło partii niemal całkowitą kontrolę nad wszystkimi obszarami życia społecznego. Oprócz klubów i organizacji dostosowano prasę, film i radio, które były wykorzystywane jako środki propagandy do wywierania wpływu[1].

Swastyka była zewnętrznym symbolem glajchszaltowania, będąc po 30 stycznia 1933 roku nieodłącznym elementem wyglądu ulic i życia codziennego Niemców. W 1935 roku została ogłoszona godłem państwowym III Rzeszy. Rozszerzono również uniformizację, tak aby obejmowała wszystkie grupy wiekowe. Umundurowana i zorganizowana militarnie była także Hitlerjugend (HJ), która po wprowadzeniu przymusowego członkostwa w 1936 roku miała gwarantować szkolenie ideologiczne i integrację całej młodzieży z nazistowskim państwem[1].

Przypisy

  1. a b c d Arnulf Scriba: Die Gleichschaltung 1933. LeMO. [dostęp 2023-02-27]. (niem.).
Kembali kehalaman sebelumnya