Nazwanie topograficzne z przyrostkiem -no wywodzi się od słowa Pająk, pierwotnie oznaczającego również owada nawodnego żyjącego w podmokłym terenie. Według ludowych przekazów miasto miał ongiś terroryzować olbrzymi pająk, którego mieszkańcy musieli żywić, a zabity został przez miejscowego bohatera[4].
Położenie
Pajęczno z trzech stron otoczone jest lasami. W północnej części miasta znajduje się Park Tysiąclecia z jeziorem Ług. Znajduje się tam amfiteatr oraz tzw. „boisko zapasowe”, gdzie odbywają się imprezy miejskie. Najwyższym wzniesieniem położonym w okolicy jest Miodowa Góra (245 m n.p.m.).
Według danych z 20 sierpnia 2010 powierzchnia miasta wynosi 20,23 km²[7].
Historia
Badania archeologiczne przeprowadzone w latach trzydziestych w pobliskim lesie dowodzą o istnieniu tu wczesnego osadnictwa w 1 okresie żelaza. Pierwsze wzmianki o osadzie Pagenchno (łac. Paginensi) położonej na szlaku handlowym między Śląskiem a Rusią pochodzą z 1140 r. Nazwa miejscowości zmieniała się z biegiem lat: Paginensi (lat.), Pagenchno, Pageczno, Pajęczno. W 1265 r. miejscowość otrzymuje przywilej lokacyjny, czyli zostaje oficjalnie zapisana w dokumentach. W tym czasie wraz z Ziemią Łęczycką należy do księcia Leszka Czarnego. Już w 1276 r. w Kronice Ortlieba Pajęczno zostaje wymieniane jako miasto, co czyni je jednym z najstarszych miast w Polsce.
Kościół wzmiankowany jest już w 1277 r. Był najprawdopodobniej drewniany. Mimo iż miasto jest bardzo stare, nie ma w nim zbyt dużo zabytków – głównie przez wielokrotne pożary, które pochłonęły większość budynków, dokumentów i kościół (największe pożary miały miejsce w latach 1524, 1564, 1793 i 1810). W roku 1575 w podziemiach kościoła pochowany został Marcin Bielski – jeden z najwybitniejszych polskich kronikarzy (Kronika wszytkiego świata). W 1748 wybudowano kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, który stoi do dziś. Utrzymany jest w konwencji barokowej. W ołtarzu umieszczony jest cudowny obraz Matki Bożej Pajęczańskiej. W czasie II wojny światowej Niemcy uczynili ze świątyni więzienie, a następnie stolarnię. Stanowiło to – wraz z nasilającą się grabieżą dzieł sztuki – ogromne zagrożenie dla obrazu. Parafianin Antoni Durys nocą 24 lipca 1942 r. wyniósł obraz i mimo zagrożenia własnego życia w związku z poszukiwaniem dzieła przez Gestapo, przechował go najpierw we własnym domu, a później starannie zabezpieczył i razem z Wacławem Popielem ukrył na cmentarzu. 4 marca 1945 r. podczas uroczystej procesji obraz ponownie wrócił do głównego ołtarza[8]. 28 maja 2005 r. obraz Pajęczańskiej Matki Kościoła został ukoronowany papieskimi koronami przez kardynała Stanisława Nagyego[9][10].
Na mocy ukazu carskiego z 1870 r. Pajęczno utraciło prawa miejskie. Na początku I wojny światowej osada przeżywała zmienne koleje losu, mimo iż nie toczono tu większych bitew. We wrześniu 1914 stacjonowały tu pułki dragonów rosyjskich, w październiku przechodziły przez miasto oddziały niemieckie, w listopadzie ponownie pojawili się Rosjanie, ale zostali wyparci przez austriackich huzarów. 4. korpus austriacki wraz ze sztabem stacjonował długi czas na plebanii, dowodził nim generał Karl Tersztyánszky von Nádas, dzięki temu Pajęczno zostało zachowane od rabunku.
W roku 1938 rozpoczęto budowę szkoły podstawowej, która jest obecnie częścią składową gmachu liceum (Zespół Szkół im. Henryka Sienkiewicza). Okupacja niemiecka nie pozwoliła na dokończenie obiektu, który niszczał przez okres wojny. W 1953 w obiekcie powołano liceum, a w 1959 rozpoczęto dobudowę zachodniego skrzydła (sali gimnastycznej, pracowni zajęć technicznych i pracowni biologicznej), którą kontynuowano w r. 1976. W 1978 rozpoczęto budowę krytego basenu kąpielowego, którą ukończono w styczniu 1981. 11 marca 1981 odbyło się uroczyste otwarcie obiektu, który zmodernizowano w roku 1992 i następnie od lipca 2003 do stycznia 2005. W 2003 w starej części budynku wymieniono stropy, a od lipca 2009 do lutego 2010 przebudowano salę gimnastyczną[11].
Podczas II wojny światowej w okolicy Pajęczna nie toczono walk, w związku z czym nie zostało ono zniszczone (w przeciwieństwie do pobliskiego Działoszyna oraz Wielunia). Nazwę włączonej w granice Rzeszy Niemieckiej miejscowości niemiecka administracja zniemczała na różne sposoby: Peinstett (1940), Pfeilstett (1940-43), Pfeilstädt (1943-45). Niemcy zamknęli pajęczańskich Żydów w getcie. W 1942 getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańcy wymordowani.
W 1956 Pajęczno zostało zelektryfikowane. Dwa lata później, w 1958 r. odzyskano prawa miejskie. W 1960 r. powstał budynek Powiatowej Rady Narodowej (obecnie szpital). W 1975 r. Pajęczno zostało przyłączone do województwa częstochowskiego. W 1999 r. Pajęczno odzyskało status powiatu i od tamtej pory należy do województwa łódzkiego.
22 stycznia 2010 roku nastąpiło trzęsienie ziemi spowodowane zmianami geologicznymi wywołanymi przez prace w kopalni Bełchatów. Siła trzęsienia dochodziła do 4,42 stopni w skali Richtera[12].
Honorowymi obywatelami Pajęczna są papież Jan Paweł II oraz Stanisław Harciarek (założyciel pierwszej szkoły średniej w Pajęcznie).
Liczba mieszkańców
Rok
1793
1820
1850
1880
1900
1908
1921
1935
1971
2000
2005
2010
2019
2020
2021
2022
Liczba mieszkańców
643
1077
1253
2057
2895
1756
2609
3500
4000
6731
6682
6723
6662
6651
6473
6410
Demografia
Piramida wieku mieszkańców Pajęczna w 2014 roku[13].
barokowe Sanktuarium Maryjne pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Leonarda z XVI w. z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem z ok. XIII w. Koronacja obrazu (Korony papieskie), odbyła się 28 maja 2005 r.
rynek starego miasta, kamienice od XIX-wieczne, stara karczma
ponad 700. letnia lipa drobnolistna – pomnik przyrody
zbór Pajęczno (w tym grupa rosyjskojęzyczna) (Sala Królestwa ul. Zielona 6)[18].
Przemysł
Przemysł spożywczy (Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Pajęcznie, zakłady mięsne Liwa, przetwórnie owocowo-warzywne – m.in. Korkus, Frubex), jedna z największych w województwie Gminna Spółdzielnia Samopomocy Chłopskiej, która zajmuje się produkcją przetworów owocowo-warzywnych na bazie staropolskich przepisów bez konserwantów; przemysł włókienniczy, meblowy, fabryka rowerów Brat-Pol.
Podział administracyjny
Obszar miasta Pajęczna podzielony jest na 4 jednostki pomocnicze gminy, nazwane przez Radę Gminy Pajęczno osiedlami. Wyróżnione są one numerami od 1 do 4[19]. W rejestrze TERYT wyróżnione są 2 integralne części miasta. Są to[20]:
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
