Według danych z 31 grudnia 2019 roku[2] powiat zamieszkiwało 51 220 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 51 071 osób[3].
Powiat pajęczański został powołany dnia 1 stycznia 1956 roku w województwie łódzkim, czyli 15 miesięcy po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat pajęczański złożyło się 29 gromad, które wyłączono z dwóch ościennych powiatów w tymże województwie[6]:
Na uwagę zasługuje fakt, iż w momencie utworzenia powiat pajęczański nie obejmował miast; Pajęczno, stolica powiatu, utraciła prawa miejskie w 1870 roku i odzyskała je dopiero 1 stycznia 1958 roku[8]. 1 stycznia 1959 roku z gromady Wiewiec wyłączono wieś Krzywanice i pobliskie kolonie i włączono je do gromady Lgota Wielka w powiecie radomszczańskim[9].
1 stycznia 1973 roku zniesiono gromady i osiedla, a w ich miejsce reaktywowano gminy. Powiat pajęczański podzielono na 1 miasto i 9 gmin[10]:
Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku terytorium zniesionego powiatu pajęczańskiego podzielono między trzy nowo utworzone województwa[12].
częstochowskie – miasto Pajęczno oraz gminy Nowa Brzeźnica, Pajęczno i Strzelce Wielkie
sieradzkie – gminy Działoszyn, Rusiec, Kiełczygłów i Siemkowice
1 stycznia 1992 roku miasto Pajęczno i gminę wiejską Pajęczno połączono we wspólną gminę miejsko-wiejską[13]. 31 grudnia 1993 roku prawa miejskie odzyskał Działoszyn, co sprawiło, że gminę wiejską Działoszyn przekształcono w gminę miejsko-wiejską[14].
Przyłączenie gminy Rząśnia do powiatu pajęczańskiego spotkało się z głośnym sprzeciwem ludności gminy powołującej się na względy funkcjonalno-przestrzenne i społeczne (zatrudnienie, gospodarka, komunikacja, podstawowe instytucje), przemawiające za przynależnością do powiatu bełchatowskiego[16]. Podobny wniosek (o przynależność do powiatu radomszczańskiego) złożyły także władze gminy Sulmierzyce, który jednak w przeciwieństwie do wniosku gminy Rząśnia, nie spełniał wymóg formalnych[17]. Żaden z nich nie został jednak uwzględniony.
W porównaniu z obszarem z 1956 roku jedynie obszar dawnej gromady Krzeczów leży obecnie na terenie powiatu wieluńskiego – pozostałe są ponownie w powiecie pajęczańskim.
Gospodarka, kultura, infrastruktura
Powiat ma charakter leśny i rolniczy. Tereny rolnicze zajmują 52% ogólnej powierzchni powiatu. W produkcji rolniczej dominują ziemniaki i zboże, także rzepak i buraki cukrowe. Bardzo dobrze funkcjonuje produkcja chrzanu, Obrowska zupa chrzanowa została wpisana na listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Na terenie powiatu działa 50 przetwórni owocowo-warzywnych. Ze zwierząt hoduje się trzodę chlewną i bydło mleczne. Powiat pajęczański posiada bogate złoża kamienia wapiennego, piasków i żwirów. W kraju znana jest Cementownia Warta S.A. z Trębaczewa koło Działoszyna. W powiecie pajęczańskim znajduje się również zwałowisko KWB Bełchatów oraz część odkrywki Szczerców[18]. W powiecie zarejestrowanych jest 2410 podmiotów gospodarczych. Regionem partnerskim powiatu pajęczańskiego jest powiat niemiecki Merseburg-Querfurt.
Powiat dysponuje 200 miejscami noclegowymi. Na terenie powiatu znajdują się dwa kina (w Pajęcznie i Działoszynie), 27 bibliotek, ośrodki kultury oraz Powiatowa Biblioteka Publiczna z czytelnią multimedialną.
Przez teren powiatu przebiegają krajowe drogi i linie kolejowe. Dobre połączenia zapewniają: magistrala kolejowa Śląsk-Porty i droga krajowa nr 42 oraz drogi wojewódzkie nr 486, 483, 491. Tablice rejestracyjne: EPJ (od maja 2000), wcześniej odpowiednio wojewódzkie częstochowskie, piotrkowskie, sieradzkie (wszystkie do 1998) i łódzkie (styczeń 1999 – kwiecień 2000). Powiatowy zarząd dróg znajduje się w mieście Działoszyn.
Południowo-zachodnią część powiatu obejmuje Załęczański Park Krajobrazowy, na jego obszarze znajdują się dwa rezerwaty przyrody: Węże i Dąbrowa w Niżankowicach. Na terenie Parku możemy podziwiać wiele interesujących pomników przyrody m.in. Żabi Staw czy Góra Wapiennik. W całym powiecie pajęczańskim rezerwaty przyrody mają łącznie 189 ha, a obszary chronionego krajobrazu zajmują 3640 ha.
Zabytki powiatu to głównie obiekty sakralne i architektoniczne oraz miejsca pamięci historycznej. Na terenie powiatu znajdują się 32 stanowiska archeologiczne.
Neorenesansowy Dworek w Stróży
Barokowy Kościół św. Marii i Magdaleny w Działoszynie
Renesansowy Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Leonarda w Pajęcznie
Klasycystyczny Kościół św. Rocha w Rząśni
Neogotycki Kościół św. Jana Chrzciciela w Nowej Brzeźnicy
Renesansowy Pałac Męcińskich w Działoszynia
Demografia
Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2007):
Ogółem
Kobiety
Mężczyźni
osób
%
osób
%
osób
%
Ogółem
53 140
100
26 712
50,27
26 428
49,73
Miasto
12 897
24,27
6522
12,27
6375
12,00
Wieś
40 243
75,73
20 190
37,99
20 053
37,74
▶Wieś vs ▶miasto
Ogółem (▶k, ▶m)
Miasto (▶k, ▶m)
Wieś (▶k, ▶m)
Piramida wieku mieszkańców powiatu pajęczańskiego w 2014 roku[19].
Osoby związane z ziemią pajęczańską
Marcin Bielski – żołnierz, historyk i renesansowy poeta satyryczny.
Jan Długosz – historyk, kronikarz, duchowny, geograf, dyplomata
↑l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019. Brak numerów stron w książce
↑GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020. Brak numerów stron w książce
