Miasto położone jest na Wysoczyźnie Tureckiej, na terenie pagórkowatym (jest to obszar związany genetycznie ze zlodowaceniem środkowopolskim). Charakterystyczne dla okolic są izolowane pagóry, porozdzielane szerokimi dolinami rzecznymi o płaskim, zazwyczaj podmokłym dnie.
Obok miasta przepływa Pokrzywnica, niewielka rzeka dorzecza Warty.
Historia
Pierwotnie była to osada stanowiąca własność szlachecką. Najstarsza wzmianka zanotowana została ok. 1362 roku, kiedy Tuliszków należał do rodu Zarembów, którzy czyniąc starania uzyskali dla osady prawa miejskie w 1458 roku. W tym samym roku Tuliszków wysłał na wojnę polsko-krzyżacką 5 pieszych[6]. W XV wieku miasto stało się własnością Opalińskich.
Najsławniejszą postacią związaną z Tuliszkowem jest Janusz z Tuliszkowa, XV-wieczny kasztelan kaliski, bliski współpracownik króla Władysława Jagiełły. Za zasługi podczas Bitwy pod Grunwaldem został starostą Gdańska. Posłował w imieniu Polskiego Króla na soborze w Konstancji. Członek Zakonu Kolii, zakonu zrzeszającego elitę średniowiecznego rycerstwa. W czasie wojny trzynastoletniej Tuliszków wystawił w 1458 roku 5 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[7].
Od XVII wieku właścicielami miasta byli Konarzewscy, a następnie Mycielscy. W XVIII wieku Tuliszków stał się własnością Zamojskich. Po II rozbiorze Polski miasto, liczące wówczas 365 mieszkańców i 83 domy oraz zaledwie 13 rzemieślników, przeszło pod panowanie pruskie. W tym czasie działały także, należące do rodu Zamojskich, dwa młyny wodne i wiatrak. Od 1807 miasto leżało w granicach Księstwa Warszawskiego.
Na przestrzeni XIX wieku znacznie wzrosła w mieście liczba ludności oraz następuje ożywienie życia gospodarczego. Na początku XIX wieku w Tuliszkowie osiedlili się wyznawcy wiary mojżeszowej, w 1807 roku było ich 16 (2,6%), a w 1827 – 51 (5,5%). Jednak w 1870 roku miasto zostało pozbawione przez władze rosyjskie praw miejskich.
Na początku XX wieku Tuliszków liczył już 2 tysiące mieszkańców oraz 170 domów. Prawa miejskie zostały przywrócone po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w roku 1919. W 1920 roku opiekę duchową nad członkami Gminy Żydowskiej pełnił Rabbi Joel Fox. W roku 1921 społeczność żydowska liczyła 260 osób. W okresie przed II wojną światową miasto osiągnęło liczbę 2600 mieszkańców, którzy utrzymywali się głównie z pracy na roli, a częściowo z rzemiosła i drobnego handlu.
Po zajęciu miasta przez Niemców, w grudniu 1939 lub w styczniu 1940 roku utworzono getto dla żydowskich mieszkańców. Było jednym z pierwszych w tzw. Reichsgau Wartheland. Getto w Tuliszkowie istniało niespełna 22 miesiące. Mniej więcej w czasie Jom Kipur (1 października 1941 r.) większość Żydów z powiatu tureckiego w tym z Tuliszkowa, przesiedlono do getta w Kowalach Pańskich, a stamtąd do obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem[8].
W Tuliszkowie urodziła się Zofia Kamińska pseud. „Tola” – łączniczka Armii Krajowej, ZWZ-AK KG.
W okresie PRL-u w mieście powstało Zespołowe Gospodarstwo Rolne oraz baza maszynowa Spółdzielni Kółek Rolniczych. zakład wytwórczy ubiorów Odzieżowej Spółdzielni Pracy "Turkowianka" w Turku i wytwórnia wyrobów dziewiarskich Zakładu Przemysłu Dziewiarskiego "Polo" w Kaliszu[6].
Demografia
Piramida wieku mieszkańców Tuliszkowa w 2014 roku[2].
Kościół parafialnypw. św. Wita – monumentalny kościół w stylu gotyckim z 1450 roku zbudowany został na wysokim wzniesieniu, na miejscu wcześniejszej świątyni pochodzącej prawdopodobnie z XIII lub XIV wieku. Ufundował go Mikołaj Zaremba z Kalinowy, kasztelan łęczycki i starosta kruszwicki. Renowacje i liczne przebudowy w późniejszych wiekach zatarły jego pierwotną architekturę na rzecz późnego baroku. Na zewnętrznej ścianie prezbiterium wmurowana jest tablica upamiętniająca więźniów politycznych, którzy zginęli w czasie okupacji niemieckiej. W latach 1874–1877 wydłużona została nawa oraz dobudowano dwie kaplice, tworzące nawę poprzeczną. Wnętrze o skromnym wystroju ścian w postaci pilastrów, z chórem wspartym na trzech arkadach, mieści ołtarze pochodzące z XVIII wieku. Późnogotyckie rzeźby Chrystusa Zmartwychwstałego oraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem na półksiężycu są z początku XVI wieku, a krucyfiks z XVII wieku. Późnorenesansowe podwójne epitafium kamienne z klęczącymi postaciami Mikołaja Zaremby i Jana Krotowskiego z Krotoszyna, pochodzi z 1598 roku. W wielkim ołtarzu znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w srebrnej sukience rokokowej z XVIII wieku. Naczynia liturgiczne, puszka i kielich, pochodzą z połowy XVII wieku[9].
plebania – niedaleko kościoła stoi późnoklasycystyczna plebania, pochodząca z 1816 roku. Parterowy budynek, zbudowany na rzucie litery L przykryty jest dachem naczółkowym, a elewacja frontowa zdobiona jest wejściem na osi ujętym w dwie kolumny. Obecna plebania znajduje się obok starej, została wybudowana w roku 2002, przez ks. proboszcza prałata Stanisława Nowaka[9].
synagoga – przy ul. 1 Maja znajdowała się synagoga, którą Niemcy zniszczyli podczas II wojny światowej, a później została przebudowana na mieszkania.
park – w miejscowym parku krajobrazowym, mającym powierzchnię 10,3 ha, położonym we wschodniej części miasta, mieści się późnoklasycystyczny murowany dwór z 1830 roku. Na sztucznie usypanej wyspie, otoczonej fosą, wznosi się dwupiętrowy, późnoklasycystyczny spichlerz, pochodzący z tego samego okresu co dworek. Ściany spichlerza pokryte są pilastrami oraz oknami prostokątnymi i półkolistymi. Czterospadowy dach zwieńczony jest małym szczytem. Obecnie spichlerz jest zabytkiem i podlega ochronie.
popiersie Tadeusza Kościuszki – znajduje się w centrum miasta na rynku. Pierwsze, pochodzące z 1934 roku, zniszczyli hitlerowcy, zaś obecne odsłonięto w 1962 roku na miejscu poprzedniego. Obok rośnie Dąb Wolności o obwodzie 225 cm. Posadził go w 1919 roku weteran powstania styczniowego Bartłomiej Patrzykąt.
Gospodarka wodna
Gmina Tuliszków jest zwodociągowana w 98%. Głównie sieć wodociągowa ma 146 966,5 mb. Na terenie gminy znajduje się 5 ujęć wody:
Tuliszków 104 m³/h (wydajność)
Gadowskie Holendry 48 m³/h
Smaszew 41,4 m³/h
Piętno 22,5 m³/h
Imiełków 48,9 m³/h.
W roku 1997 została oddana do użytku mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków typu SBR o przepustowości 600 m³ na dobę z automatycznie sterowanym procesem technologicznym oczyszczania ścieków.
W miejscowości działa klub sportowy Tulisia Tuliszków, którego sekcja piłkarska występuje w lidze okręgowej grupy konińskiej. Największymi sukcesami klubu są: Puchar Polski na szczeblu okręgu (2007/2008) oraz sezon spędzony na boiskach IV ligi grupa wielkopolska południowa (również 2007/2008).
↑Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 182.
↑Geoffrey P.G.P.MegargeeGeoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 108.
↑Po sezonie powołano ligę międzyokręgową (później przekształconą w V ligę), przez co pomimo utrzymania się na tym samym szczeblu, Tulisia uzyskała awans z klasy okręgowej.
Bibliografia
PiotrP.MaluśkiewiczPiotrP., Ziemia konińska – przewodnik turystyczny, Konin: Apeks, 1997, ISBN 83-86139-28-5, OCLC750945451. Brak numerów stron w książce
Nowak A., Konin, Turek, Dobra, Golina, Rychwał, Tuliszków oraz okolice – przewodnik turystyczny, Poznań 1987, ISBN 83-85034-04-8.
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
_(4).jpg)
