Swarzędz (niem. Schwersenz ) – miasto w woj. wielkopolskim , w powiecie poznańskim , siedziba gminy miejsko-wiejskiej Swarzędz . Położone nad Jeziorem Swarzędzkim , ok. 13 km od centrum Poznania . Jest siedzibą największej i najgęściej zaludnionej gminy wchodzącej w skład aglomeracji poznańskiej [2]
Według danych GUS z 31 grudnia 2023 miasto miało 28 392 mieszkańców[3] woj. wielkopolskim i ma jedną z największych gęstości zaludnienia spośród polskich miast (3450 osób/km²[3]
Dawniej jeden z ośrodków włókienniczych Wielkopolski , obecnie miejsce prosperowania bardzo wielu warsztatów stolarskich , tapicerskich i meblowych .
Według danych GUS z 1 stycznia 2021 powierzchnia miasta wynosiła 8,23 km²[1]
Etymologia
Nazwa miasta najprawdopodobniej pochodzi od słowiańskiego boga Swaroga . Dawniej gród możliwie był jednym z ważniejszych miejsc kultu słowiańskiego[4]
Historia
Wieża ciśnień i rzeźnia z początku XX wiekuŚlady osadnictwa człowieka w okolicach Swarzędza sięgają 8–3,5 tys. lat p.n.e. Potwierdzają to liczne stanowiska archeologiczne głównie z okresu kultury łużyckiej i przeworskiej , a także z mezolitu i wczesnego średniowiecza .
Pierwsze wzmianki pisane pojawiły się w 1366 o wsi Swarancz lub Swanrancz należącej do rodziny Górków herbu Łodzia . Byli oni w jej posiadaniu do 1592, kiedy to właścicielem został Mikołaj ze Srebrnej Góry koło Nakła. Następnie Swarzędz przeszedł w ręce rodziny Czarnkowskich herbu Nałęcz . Wieś liczyła wówczas 2,5 łana, 3 zagrodników, pasterza i 30 owiec.
Wieś szlachecka, własność kasztelana międzyrzeckiego Andrzeja Górki , około 1580 leżała w powiecie poznańskim województwa poznańskiego [5]
W 1610 właścicielem Swarzędza został wojewoda inowrocławski i kaliski – Zygmunt Grudziński herbu Grzymała , by 28 sierpnia 1638 wystawić na zamku w Kórniku dokument lokacyjny na prawie magdeburskim , potwierdzony przez króla Władysława IV , nadając miastu nazwę Grzymałowo [6] Swarzędz [7] Adam Antoni Opaliński , później aż do 1792 rodzina Koźmińskich z Iwanowic, następnie poznański kupiec Jan Klug, ok. 1796 kasztelan Bojanowski, później Kasawdów, a od ok. 1830 właścicielem dóbr był rząd pruski[8]
W 1910 Swarzędz liczył 3459 mieszkańców, tym: 1927 Polaków (55,7%), 1371 Niemców (39,6%) i 161 Żydów (4,7%).
Z okazji 350-lecia nadania praw miejskich, przypadającego w 1988, społeczeństwo ufundowało dla miasta sztandar . Swarzędz został również odznaczony przez Radę Państwa Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski [9]
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego .
Dwór (obecnie przedszkole) historyczne założenie urbanistyczne, 1366 – XIX/XX w., nr rej.: 2255/A z 24.11.1992
Kościół pw. św. Marcina z 1638, wielokrotnie przebudowany, nr rej.: 1189/A z 24.07.1970zespół pałacowy przy ulicy Poznańskiej, obejmujący: pałac z XIX/XX w., 1923, park z końca XIX w., XX w. i Skansen Pszczelarski w dzielnicy Nowa Wieś , nr rej.: 2115/A z 30.03.1987
dom przy ulicy Piaski 3, szachulcowy, z XVIII/XIX w., nr rej.: 1157/A z 19.06.1970
dom przy ulicy Piaski 8 z początku XIX w., nr rej.: 1191/A z 24.04.1970
dom przy Rynku 23 z początku XIX w., nr rej.: 1190/A z 24.07.1970
dom przy ulicy Warszawskiej 5 z XVIII/XIX w., nr rej.: 1192/A z 24.07.1970 [10]
Demografia
Piramida wieku mieszkańców Swarzędza w 2014[11]
Gospodarka
W mieście i gminie istnieje kilka tysięcy podmiotów gospodarczych, w tym kilkadziesiąt z kapitałem zagranicznym. Swoje zakłady ulokowały tutaj takie firmy jak Volkswagen , British Petroleum , CLIP Logistics, Mercedes-Benz , Deceuninck , Twinings R. Twining and Company , Ever Power Systems , Herbapol, Vox, Poz-Bruk , Panopa Logistik , Radaway, Blum, Arvin Meritor , Stena Złomet . Istnieje również wiele średnich i małych przedsiębiorstw, w tym w tradycyjnych dla Swarzędza branżach: stolarskiej i tapicerskiej. W południowej części Swarzędza, przy drodze nr 92 i linii kolejowej istnieje Specjalna Strefa Ekonomiczna o powierzchni 80 ha, będąca podstrefą Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej [12]
Funkcjonuje tu centrum handlowe ETC wraz z hipermarketem budowlanym Leroy Merlin , centrum handlowe „Nowa Wieś” (dawniej centrum handlowe „Agrobex”[13] Castorama .
Transport
Dworzec kolejowy w Swarzędzu Dworzec kolejowy w Swarzędzu Przez Swarzędz przebiega droga krajowa nr 92 oraz linia kolejowa nr 3 a także bierze początek linia kolejowa nr 352 . Na stacji Swarzędz zatrzymują się pociągi Kolei Wielkopolskich oraz od 9 września 2018 również Poznańskiej Kolei Metropolitalnej . Przewoźnikiem miejskim na terenie Swarzędza jest Swarzędzkie Przedsiębiorstwo Komunalne Sp. z o.o. obsługujący 16 autobusowych linii dziennych, jedną autobusową linię nocną oraz jedną sezonową linię rowerową (autobus z przyczepką na rowery). Do Swarzędza docierają także linie 416 i 425 obsługiwane przez MPK Poznań oraz linia 489 obsługiwana przez ZK Kleszczewo .
Do 31 sierpnia 2017 na terenie miasta Swarzędza funkcjonały trzy szkoły podstawowe , trzy gimnazja , jedno samodzielne liceum ogólnokształcące oraz dwa zespoły szkół ponadgimnazjalnych:
Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stanisława Staszica w Swarzędzu
Szkoła Podstawowa nr 4 im. Jana Brzechwy w Swarzędzu
Szkoła Podstawowa nr 5 im. prof. Adama Wodziczki w Swarzędzu
Gimnazjum nr 1 w Swarzędzu (niepubliczne, Fundacji „Ekos”)
Gimnazjum nr 2 im. Królowej Jadwigi w Swarzędzu
Gimnazjum nr 3 im. Polskich Noblistów w Swarzędzu
I Liceum Ogólnokształcące w Swarzędzu (niepubliczne, Fundacji „Ekos”)
Zespół Szkół nr 1 im. Powstańców Wielkopolskich w Swarzędzu:
Technikum w Swarzędzu
Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Swarzędzu
Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna w Swarzędzu
I Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Swarzędzu
Szkoła Policealna nr 1 w Swarzędzu
Zespół Szkół nr 2 w Swarzędzu:
II Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Staniewskiego w Swarzędzu
Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Swarzędzu
II Szkoła Policealna im. Tadeusza Staniewskiego w Swarzędzu W wyniku reformy systemu oświaty z 2017 na terenie miasta Swarzędza funkcjonuje sześć szkół podstawowych , jedno samodzielne liceum oraz dwa zespoły szkół ponadpodstawowych[14] [15]
Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stanisława Staszica w Swarzędzu
Szkoła Podstawowa nr 2 im. Królowej Jadwigi w Swarzędzu
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Polskich Noblistów w Swarzędzu
Szkoła Podstawowa nr 4 im. Jana Brzechwy w Swarzędzu
Szkoła Podstawowa nr 5 im. prof. Adama Wodziczki w Swarzędzu
Szkoła Podstawowa Fundacji „Ekos” w Swarzędzu (dotychczasowe Gimnazjum nr 1 w Swarzędzu – niepubliczne, Fundacji „Ekos”)
I Liceum Ogólnokształcące w Swarzędzu (niepubliczne, Fundacji „Ekos”)
Zespół Szkół nr 1 im. Powstańców Wielkopolskich w Swarzędzu:
Technikum w Swarzędzu
Branżowa Szkoła I Stopnia w Swarzędzu
Branżowa Szkoła I Stopnia Specjalna w Swarzędzu
III Liceum Ogólnokształcące w Swarzędzu
I Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Swarzędzu
Szkoła Policealna nr 1 w Swarzędzu
Zespół Szkół nr 2 w Swarzędzu:
II Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Staniewskiego w Swarzędzu
II Szkoła Policealna im. Tadeusza Staniewskiego w Swarzędzu Sieć szkół gminy Swarzędz tworzą ponadto szkoły podstawowe w Kobylnicy, Paczkowie, Wierzonce oraz dwie w Zalasewie.
Muzeum pszczelarstwa
Kultura
Na terenie miasta działa Biblioteka Publiczna w Swarzędzu [16] Skansen i Muzeum Pszczelarstwa im. prof. Ryszarda Kosteckiego [17]
20 września 2018 w dawnej remizie strażackiej przy ulicy Bramkowej zostało otwarte Swarzędzkie Centrum Historii i Sztuki [18]
Pomniki
Stolarz Józef - cechmistrz
Stolarz Józef - petent
Stolarz Józef - wandal
Stolarz Józef - uczeń Józek z konikiem
Stolarz Józef - muzyk
Stolarz Józef - powstaniec
Harcerski Klub Turystyczny „Azymut” w Swarzędzu (Związek Harcerstwa Polskiego i Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze )[19]
28 Swarzędza Drużyna Harcerska HKT „Azymut” „WIGRY” (Związek Harcerstwa Polskiego)
9 Swarzędzka Środowiskowa Drużyna Harcerska „Dąbrowa” im. Olgi i Andrzeja Małkowskich (Związek Harcerstwa Polskiego)
Swarzędzki Szczep Harcerski „Dukt” (Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej )
Swarzędzki Związek Drużyn „CECH”
1 Swarzędzka Drużyna Harcerek „Zorza”
1 Swarzędza Drużyna Harcerzy „Wilki Północy” im. T. Kościuszki
8 Swarzędzka Drużyna Harcerek „Watra” im. Szarych Szeregów
9 Swarzędza Drużyna Harcerzy „Echo Puszczy” im. Andrzeja Małkowskiego
9 Swarzędza Drużyna Wędrowników „Puszczanie”
9 Swarzędzka Gromada Zuchów „Nieustraszone Puszczyki”
18 Swarzędzka Gromada Zuchenek „Polarne Płomyczki”
Oddział PTTK „Meblarz” w Swarzędzu (Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze)[20] Koło PTTK Łaziki w Swarzędzu (Oddział Poznań – Nowe Miasto)
Klub Żołnierzy Rezerwy „Commando” w Swarzędzu (Liga Obrony Kraju )
Stowarzyszenie Przyjaciół Dzieci Specjalnej Troski im. Leszka Grajka w Swarzędzu
Stowarzyszenie Kulturalne Orkiestra Dęta w Swarzędzu
Stowarzyszenie „Bezpieczna Gmina Swarzędz”
Polski Komitet Pomocy Społecznej Stowarzyszenie Charytatywne, Zarząd Miejsko-Gminny w Swarzędzu Swarzędzkie Centrum Sportu i Rekreacji „Wodny Raj”
Sport i turystyka
W Swarzędzu działa kilka klubów sportowych m.in. działający od 1921 piłkarski Klub Sportowy Unia Swarzędz – obecnie w trzeciej lidze , od 2013 piłkarskie Stowarzyszenie Sportowe Nad Cybiną Meblorz Swarzędz[21] I-ligowy koszykarski Klub Sportowy „Unia-Probasket”, Uczniowski Klub Sportowy „Lider” oraz klub hokeja na trawie UKS Swarek Swarzędz. W Swarzędzu znajduje się kilka boisk przeznaczonych do gry w piłkę nożną, koszykówkę, kryty basen i lodowisko .
Przy dworcu kolejowym początek ma Nowej Wsi szlak do Spławia . Na terenie miasta funkcjonuje Swarzędzki Szlak Meblowy [22]
Kościół parafialny pw. Matki Bożej MiłosierdziaNa terenie Swarzędza działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
Burmistrzowie miasta
lata
Imię i nazwisko
1918–1919
Brunon Glabisch
1919
Tadeusz Staniewski
1919–1920
Teofil Hoffmann
1920–1921
Czesław Lukserek
1922–1924
Józef Kotliński
1924–1927
Hieronim Dąbrowski
1928–1929
Walerian Olejniczak
1929–1939
Tadeusz Staniewski
1945–1946
Władysław Walczak
1946–1950
Maksymilian Rajewicz
lata
Imię i nazwisko
1950–1952
Feliks Binek
1952–1953
Wasław Pawłowski
1953–1957
Czesława Kołacka
1957–1961
Feliks Binek
1962–1965
Jerzy Kolasa
1965–1970
Andrzej Ziółek
1970–1974
Czesław Piskorek
Naczelnicy Miasta i Gminy
lata
Imię i nazwisko
1974–1978
Czesław Piskorek
1978–1982
Czesław Szymaniak
1982–1984
Ryszard Seremak
1984–1990
Halina Tempińska
Burmistrzowie Miasta i Gminy
Lata
Imię i nazwisko
informacje dodatkowe
1990–1994
Jerzy Gruszka
1994–2002
Jacek Szymczak
pełnił funkcję dwie kadencje
2002–2006
Anna Tomicka
pierwszy burmistrz wybrany w wyborach powszechnych
2006–2007
Bożena Szydłowska
zrzekła się mandatu burmistrza w związku z uzyskaniem mandatu posła na Sejm RP (wygaśnięcie mandatu nastąpiło 31 października 2007)
2007–2008
Marek Baumgart (p.o.)
2008–2014
Anna Tomicka
wybrana 16 marca 2008 w II turze, wybrana ponownie 21 listopada 2010 (łącznie pełniła dwie pełne i jedną niepełną kadencję)
2014–
Marian Szkudlarek
wybrany 30 listopada 2014 w II turze, wybrany ponownie 21 października 2018 w I turze
lata
Imię i nazwisko
1990–1994
Arkadiusz Małyszka
1994–1998
Barbara Brodowska-Właźlińska
1998–2002
Anna Tomicka
2002–2006
Bożena Szydłowska
2006–2010
Piotr Choryński
2010–2014
Marian Szkudlarek
2014–
Barbara Czachura
Miasta i gminy partnerskie:[25]
Stacje telewizyjne
Czasopisma
Tygodnik Swarzędzki (ISSN 1234-7225)[27]
Prosto z Ratusza (ISSN 1732-2480, bezpłatne pismo informacyjne)[28]
Informator Swarzędzki (ISSN 1641-036X, swarzędzki miesięcznik informacyjno-ogłoszeniowy, wydawnictwo bezpłatne)[29]
Informator Spółdzielczy Spółdzielni Mieszkaniowej w Swarzędzu (ISSN 1730-2951, bezpłatny magazyn informacyjny)[30]
Swarzędzkie Zapiski. Czasopismo regionalne (ISSN 2719-6941)[31]
Znani ludzie
Przypisy
↑ a b c d GUS , Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2021 roku. Tablice w formacie XLSX .↑ Swarzędz wczoraj i dziś. Album z okazji 380. rocznicy lokacji miasta (s. 5) ↑ a b Swarzędz (wielkopolskie) » mapy, GUS, nieruchomości, noclegi, szkoły, atrakcje, regon, kody pocztowe, bezrobocie, wypadki drogowe, wynagrodzenie, zarobki, edukacja, tabele, demografia [dostęp 2024-06-11] (pol. ) .↑ Swarzędz: Chcą się promować grodem Piasta Kołodzieja i pogańskim Bogiem ZOBACZ PLANY [dostęp 2024-06-11] (pol. ) .↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 251.
↑ Swarzędz wczoraj i dziś. Album z okazji 380. rocznicy lokacji miasta (s. 8) ↑ Roman R. Pawlak Roman R. , Polska – zabytkowe ratusze , wyd. 1, Warszawa: Sport i Turystyka - MUZA SA, 2003, s. 313, ISBN 83-7200-991-0 , OCLC 52450161 [dostęp 2022-10-26] .↑ Swarzędz Słownik geograficzny Królestwa Polskiego .↑ (M.P. z 1988 r. nr 21, poz. 190
↑ Rejestr zabytków województwa wielkopolskiego , Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa 2014-11-16↑ Swarzędz w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.↑ http://swarzedz.pl/index.php?id=84 Oficjalna Strona UMiG Swarzędz↑ Centrum handlowe AGROBEX . [w:] Strona Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego i Handlowego „Agrobex” spółka z o.o. [on-line]. agrobex.pl. [dostęp 2015-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-15)].↑ Uchwała nr XXXIII/331/2017 Rady Miejskiej w Swarzędzu z dnia 28 lutego 2017 r. w sprawie: dostosowania sieci szkół podstawowych i gimnazjów do nowego ustroju szkolnego . [dostęp 2017-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-26)]. (pol. ) .↑ Uchwała nr XXVI/366/V/2017 Rady Powiatu w Poznaniu z dnia 29 marca 2017 r. w sprawie: dostosowania sieci szkół ponadgimnazjalnych i specjalnych do nowego ustroju szkolnego oraz ustalenia sieci szkół ponadpodstawowych i specjalnych . [dostęp 2017-09-01]. (pol. ) .↑ Bibilioteka [dostęp 2022-09-16] .↑ Skansen Pszczelarski w Swarzędzu [dostęp 2022-09-16] (pol. ) .↑ Swarzędzkie Centrum Historii i Sztuki już zaprasza do zwiedzania! [dostęp 2019-04-16] .↑ Strona Harcerski Klub Turystyczny „Azymut” w Swarzędzuu ↑ Strona Oddział PTTK „Meblarz” w Swarzędzu ↑ Oficjalna strona SSNC Meblorz Swarzędz ↑ Swarzędzki Szlak Meblowy [dostęp 2022-09-16] (pol. ) .↑ Strona Kościoła Zielonoświątkowego w RP – Baza adresowa zborów . [dostęp 2015-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-06)].↑ Dane według wyszukiwarki zborów jw.org [dostęp 2018-10-18] .
↑ Współpraca międzynarodowa . Urząd Miasta i Gminy Swarzędz. [dostęp 2013-10-05].↑ Telewizja T. STK Telewizja T. , Telewizja STK [dostęp 2022-02-19] (pol. ) .strona główna serwisu ↑ Portal Swarzędzki – o Swarzędzu wiemy najwięcej – wiadomości, informacje, wydarzenia [dostęp 2022-02-19] (pol. ) .strona główna serwisu ↑ Prosto z Ratusza [dostęp 2022-02-19] (pol. ) .↑ Informator Swarzędzki [dostęp 2022-02-19] (pol. ) .strona główna serwisu ↑ Informator Spółdzielczy [dostęp 2022-02-19] (pol. ) .↑ Swarzędzkie Zapiski [dostęp 2024-04-26] (pol. ) .
Bibliografia
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne
Części miasta wg TERYT
Inne
