Rządy księcia rozpoczęły się w 957 roku. Podczas jego kampanii wojennych władzę w kraju sprawowała jego matka Olga, która zmarła w 969 roku. W 965[1] roku spustoszył Chazarię i zdobył dwa grody – Itil i Sarkel. Walczył z zamieszkującymi KaukazJasami i Kasogami. Podporządkował sobie słowiańskichWiatyczów.
W 967 r. pozostając w sojuszu z Bizancjum, podjął wyprawę przeciw Bułgarom naddunajskim. Zajął ujścieDunaju i podjął próbę utworzenia tam państwa, ze stolicą w Presławcu. Plany te się nie powiodły ze względu na najazd Pieczyngów, którzy w 968 r. oblegli Kijów.
Druga wyprawa naddunajska Światosława przekształciła się w wojnę z Bizancjum – po stronie Rusi stanęli Bułgarzy i Węgrzy. Zwycięskie Bizancjum, rządzone wówczas przez cesarza Jana Tzimiskesa, zmusiło kniazia ruskiego do podpisania ugody w Durostolonie. Światosław zobowiązał się nie organizować wypraw na Bałkany, wypuścić wszystkich jeńców, a w razie potrzeby wesprzeć cesarza zbrojnie. W drodze powrotnej Światosław spędził zimę u ujściaDniepru, a na wiosnę 972 r. wyruszył łodziami w górę rzeki. Przed porohami na Dnieprze łodzie wyciągano na ląd i ciągnięto. Tam też Światosław wpadł w zasadzkę przygotowaną przez Pieczyngów. Światosław oraz większość jego żołnierzy i towarzyszy zginęło podczas walki. Na znak zwycięstwa Pieczyngowie z jego czaszki mieli sporządzić puchar.
Źródła o panowaniu Światosława
Podstawowym źródłem informacji na temat ówczesnej Rusi pozostaje dzieło ruskiego rocznikarza Nestora, Powieści minionych lat (około 1113 r.). Wiele informacji pochodzi także z opisów i kronik bizantyjskiego historyka Leona Diakonosa. Z powodu jego licznych interwencji i wypraw w sprawach Cesarstwa, na bieżąco opisywał on dzieje i historię księcia ruskiego.
Imię
Światosław to pierwszy znany ruski książę, noszący słowiańskie imię.
Według części badaczy imię to jest połączeniem nordyckich imion jego poprzedników przetłumaczonych na język słowiański: Olga/Helga lub Oleg/Helgi (heilagr – święty, błogosławiony) oraz Ruryk/Hrœrekr (Hrǿríkʀ – sławny król)[2].
Charakterystyka
Matka Światosława, Olga wraz ze świtą. Miniatura z kroniki Jana Skylitzesa z końca XI wieku.
Ojcem Światosława był Igor, syn Ruryka, a matką żona Igora, Olga. Igor, nie tracąc impetu działań swojego poprzednika, coraz bardziej poszerzał ziemie Rurykowiczów, organizując wyprawy na Pieczyngów i Konstantynopol (941-944). Został zabity podczas ściągania okupu z Drewlan w 945 roku. Olga, matka Światosława, organizowała reformy podatkowe nawet po zakończeniu jej regencji pomagała synowi podczas jego wypraw wojennych. Samego Światosława przedstawiano w ikonografii jako władcę zaradnego i śmiałego. Z opisów historyka Rusi Borisa Rybakowa wiadomo, że już w młodzieńczych latach Światosław otrzymał od ojca Nowogród pod zarząd.
Światosław był nieprzychylny chrześcijaństwu i nawet po tym, gdy jego matka przyjęła chrzest w Konstantynopolu w 955 roku, pozostał wierny religii swych nordyckich przodków. Odznaczał się nieprzeciętnym zmysłem taktycznym, odwagą i oddaniem, co czyniło go popularnym wśród żołnierzy. Ciągłe przebywanie władcy w wyniku wypraw wojennych poza granicami państwa pogarszało jego wizerunek w kraju. Pod nieobecność syna państwem skutecznie zarządzała Olga .
Bizantyjscy dziejopisarze sportretowali Światosława następująco:
„Z wyglądu tak oto się on przedstawiał: średniego wzrostu, ani zbyt wysoki, ani zbyt mały, o krzaczastych brwiach, błękitnych oczach, płaskim nosie, z ogoloną brodą i z gęstymi, długimi, wiszącymi na górnej wardze włosami. Głowę miał całkiem gołą; po jednej tylko stronie głowy wisiał pukiel włosów, oznaczający znakomitość rodu; szyja gruba, ramiona szerokie i cała postać dość kształtna. Wydawał się ponury i surowy. W jednym jego uchu wisiała złota zausznica, ozdobiona dwiema perłami z rubinem umieszczonym pośrodku. Odzież miał białą, niczym prócz czystości nie różniącą się od innych...”
Wzrost potęgi ruskiej
Ojciec Światosława zginął w roku 945 z rąk Drewlan, podczas poboru daniny przekraczającej określone wcześniej, w ramach porozumienia, normy. Olga po śmierci męża wyprawiła się na Drewlan. Podporządkowała Kijowowi księstwo nowogrodzkie i odnowiła traktaty handlowe z Bizancjum, zawarte jeszcze przez Igora. W 955 roku przyjęła w Konstantynopolu chrzest i rozpoczęła proces chrystianizacji kraju. Polityczne życie Światosława rozpoczęło się dopiero w 957 roku, pełnię władzy uzyskał natomiast po śmierci matki w 969 roku.
Światosław kontynuował politykę ekspansji terytorialnej prowadzoną przez ojca i pracował nad zwiększeniem roli Rusi jako pośrednika w handlu między Europą a Azją. Istniały dwa główne szlaki handlowe, którymi ruscy kupcy wieźli swoje towary. Pierwszy biegł z Kijowa przez Kraków, gdzie spotykali się z polskimi kupcami, a dalej przez Pragę na ziemie środkowej Europy. Drugi natomiast, tak zwany „drogą od Greków do Waregów”, przez Połock lub Smoleńsk i Nowogród nad „Morze Wareskie” i dalej na ziemie Słowian zachodnich, Niemców i Franków. Od końca IX wieku ta wymiana handlowa zaczęła być zagrożona pojawieniem się na mapie Europy koczowniczych Węgrów i Pieczyngów.
Wyprawy z lat 965–972
Światosław spotyka się z rodziną w Kijowie po powrocie z bitwy. Obraz pędzla Iwana Akimowa z 1773 r. Galeria Trietiakowska, Moskwa.
Pierwszym celem księcia kijowskiego było państwo Chazarów. Ta wyprawa okazała się serią zwycięstw, zdobyto główne grody warowne Chazarów: Sarkel, Itil i Samender, co przyspieszyło trwający proces dezintegracji państwa Chazarów. Resztki jego położone były nad dolną Wołgą pod nazwą państwa Saksynów i nie przedstawiały sobą już żadnej siły militarno-politycznej.
Po tej kampanii Światosław skierował swoje armie, do posiadłości Chazarów na północnym Kaukazie. Tam podbił Jasów i Kasogów, a następnie założył warowny gródTmutorakań, który stanowił bazę wypadową do ataków na greckie kolonie na Krymie.
Kolejnym wielkim przedsięwzięciem Światosława była wyprawa na Bułgarię. W tym okresie państwo to pogrążone było w kryzysie dynastycznym, co chciał wykorzystać bizantyjski cesarz Nicefor Fokas poprzez skłonienie Rusi do ataku. W tym celu wysłał dyplomatę Kalokirosa do Kijowa, który miał 1500 funtów złota ruskiemu księciu i obiecać mu Bułgarię na własność. Wyprawa rozpoczęła się w 967 roku. Już na samym jej początku działania księcia kijowskiego pokrzyżowały plany Bizancjum, które zakładało długą i wyczerpującą wojnę obu stron. Światosław niespodziewanie, w pierwszych paru bitwach, rozgromił armię bułgarską i dotarł aż do centrum kraju, gdzie w Perejesławcu postanowił zatrzymać się na stałe. W tej sytuacji cesarz bizantyjski, wykorzystując tę samą taktykę użytą przeciw Bułgarom, na Rusinach, podburzył przeciw nim Pieczyngów, którzy zaatakowali Kijów. Światosław szybko wycofał się z Bułgarii, pokonał i przepędził spod stolicy oblegające wojska i zawrócił do Perejasławca. W tym czasie Bizancjum zdążyło już wmieszać się w sprawy opuszczonej przez Światosława Bułgarii, tym razem stając w jej obronie. Gdy tylko książę wiosną 969 roku znalazł się na jej ziemiach, doszło do kolejnych walk. Zdezorientowani Bułgarzy, wrogo nastawieni do Bizancjum, stanęli po stronie wojsk ruskich. W wyniku rozczarowania dwuznaczną dyplomacją Bizantyjczyków, część wrogich cesarzowi Bułgarów, Węgrów i Pieczyngów wyruszyło pod wodzą księcia Kijowa na Konstantynopol. Po bitwie pod Arkadiopolis Światosław przekroczył Bałkany, zdobył Filipopol i zbliżył się do bizantyjskiej stolicy, Konstantynopola. Po przewrocie pałacowym władzę nad krajem objął Jan I Tzimiskes. Dopiero w 972 roku, po zdławieniu wewnętrznej opozycji, wyruszył z resztą wojsk ku zachodniej granicy, na spotkanie z Rusinami, rozbijając po drodze wysunięte oddziały Bułgarów. Zdając sobie sprawę z przewagi militarnej Bizancjum, część możnych Bułgarii zerwała sojusz z Rusinami i zaczęła się wycofywać. Po długich pertraktacjach między cesarzem a księciem kijowskim, w których Jan Tzimiskes starał się odwieść Światosława od walki, powołując się na dawne traktaty z Igorem i na przewagę liczebną wojsk bizantyjskich, Rurykowicz odmówił wycofania wojsk, co rozpoczęło bitwę. Książę kijowski tak powiedzieć miał przed bitwą do swych wojów, dla pokrzepienia ich serc i dusz: „Zginie sława, towarzyszka oręża Rusów, którzy bez trudu zwyciężali ludy sąsiednie i bez krwi przelewu podbijali całe kraje, jeśli teraz haniebnie ustąpimy przed Rzymianami. A więc z męstwem przodków naszych i z tą myślą, że ruska siła była do tego czasu niezwyciężona, będziemy się bić dzielnie o życie nasze. Nie mamy zwyczaju ratować się ucieczką do ojczyzny, lecz albo żyć jako zwycięzcy, albo dokonawszy znakomitych czynów, umrzeć ze sławą...”.
Śmierć
Tę sekcję należy dopracować:
→ poprawić błędy językowe lub stylistyczne (pomoc: powszechne błędy językowe). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
Zabójstwo Światosława. Ilustracja Borisa Czorikowa do książki Artysta Karamazin lub historia Rosji w obrazach (Petersburg, 1836).
Przewaga sił bizantyjskich przed bitwą była znaczna, a wyczerpane kampanią i poranione wojska ruskie nie były w stanie stawić czoła żołnierzom cesarza. Bitwa trwała wiele godzin ze znacznymi stratami po obu stronach. Pomimo przegranej, Światosław był w stanie wynegocjować dobre warunki, m.in. zastrzegł sobie prawo odprowadzenia całego wojska wraz z uzbrojeniem do Rusi i zaopatrzenie w prowiant na całą tę drogę. Historyk bizantyjski Leon Diakonos pisał o bitwie: ”... zwyciężeni Tauroscytowie (tak nazywał Rusinów) nigdy żywi się nie poddają... i że naród ten odważny jest do szaleństwa, dzielny i potężny...”[3].
Po bitwie, Światosław wysłał wojewodę Swenelda z wojskiem do Kijowa, a sam został na zimę w Białobrzeżu nad Dunajem, co mogło o jego dalszych planach militarnych związanych z Bułgarią. Tam właśnie zastali ich Pieczyngowie, powiadomieni przez Greków. Światosław został zabity w 973 roku, w wieku trzydziestu jeden lat. Według legendy[4] władca Pieczyngów kazał zrobić sobie z czaszki Światosława puchar oprawiony w złoto. Po śmierci Światosława doszło do walk o władzę między jego synami, z której jako jedyny cało wyszedł Włodzimierz I Wielki, który rządził od 978 do 1015 roku, a za czasów którego nastało wiele zmian w państwie ruskim.
Podsumowanie panowania
Światosław I pozostawił po sobie państwo kilkukrotnie większe niż otrzymał w spadku po ojcu. Jego działania militarne jak i polityczne świadczą o wysokich umiejętnościach zarządzania Rusią. Lata jego panowania to nieustanne kampanie militarne, poważne zabiegi dyplomatyczne, kontrakty i ugody handlowe i wykształcenie spójnej państwowości ruskiej, co przyczyniło się do umocnienia pozycji Państwa Kijowskiego.
↑MaciejM.SalamonMaciejM. (red.), Wielka Historia Świata, t. 4. Kształtowanie średniowiecza, Kraków: Oficyna Wydawnicza FOGRA, 2005, s. 507, ISBN 83-85719-85-7.
↑Paul R. Magocsi (2010) A History of Ukraine: The Land and Its Peoples, University of Toronto Press, s. 68, ISBN 1442610212.
↑W.W.PastuszkaW.W., Ł.Ł.RogalskiŁ.Ł., Nowa Sławia, Nowa Sławiańszczyzna - Novoslavja, 2013, s. 122(pol.).
↑Praca zbiorowa: Oxford – Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Cesarstwo Niemieckie – Arabowie na półwyspie pirenejskim. T. 17. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 227. ISBN 978-83-7425-697-1.
Bibliografia
Святослав Ігорович w: Енциклопедія історії України: Т. 9. Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. – Київ 2012, Wyd. «Наукова думка». ISBN 966-00-0632-2 s. 487
