Ambroży urodził się około 340 roku w Trewirze, w rzymskiej rodzinie arystokratycznej[3]. Jego ród miał pochodzenie greckie, lecz od dawna mieszkał na terenie Cesarstwa, a ojciec przyszłego biskupa był pracownikiem administracji w Trewirze, który był wówczas siedzibą cesarza[3]. Ambroży miał dwoje starszego rodzeństwa: Marcelinę i Satyra[4]. Po śmierci ojca, krótko po urodzeniu Ambrożego, rodzina przeniosła się do Rzymu, gdzie otrzymał wykształcenie[4]. Przez całe życie pozostawał w bliskich relacjach ze swoim rodzeństwem, zwłaszcza z Marceliną[5]. Dopiero po wyborze na biskupa przyjął chrzest[6]. Formację religijną odebrał w domu, natomiast wykształcenie z dziedzin retoryki, filozofii i prawa otrzymał w państwowych szkołach, które wówczas w większości były pogańskie[7]. Zainteresował się wówczas Wergiliuszem, Seneką i Platonem[7]. Pracował jako urzędnik cesarski w prefekturze Syrmii, a następnie został zarządcą Ligurii-Emilii (370-373)[8][9].
W momencie wyboru nowego biskupaMediolanu Ambroży przybył do miasta[10]. Ponieważ panowała w nim napięta atmosfera ze względu na konflikt z arianami, skłoniono się do jego kandydatury, jako kompromisowej[10]. Sakrament święceń przyjął 24 listopada 373 roku, a sakrę biskupią – 7 grudnia[8]. Po wyborze został doradcą cesarza[11]. Był obrońcą Walentyniana, pomimo że jego matka Justyna była arianką[12]. Podjął też nauki teologiczne, pod kierunkiem Symplicjana[13]. Jako duchowny skupił się na badaniu Pisma Świętego i nauczał o nim wiernych[14]. Podejmując decyzje kierował się Biblią i do tego samego zachęcał cesarza Gracjana[15]. Skupiał się na właściwej formacji mediolańskich duchownych, a także poświęcał dużo czasu ubogim i chorym[16]. Wziął udział w synodzie w Akwilei, a także prowadził liczną korespondencję z innymi duchownymi[17]. Był mentorem Augustyna z Hippony i Paulina z Noli, których nakłonił do konwersji na chrześcijaństwo[18]. Uregulował stosunki Państwo–Kościół i doprowadził do uznania chrześcijaństwa jako religii państwowej[19]. Wprowadził specjalny ryt, który jest stosowany współcześnie w archidiecezji mediolańskiej[20]. Po dokonanej wiosną 390 roku przez Teodozjusza Wielkiego masakrze mieszkańców Tessalonik Ambroży odmówił władcy prawa uczestnictwa we mszy; cesarz uzyskał przebaczenie dopiero w dniu Bożego Narodzenia, po uprzednim upokorzeniu się i odbyciu pokuty[21].
Był zaciekłym wrogiem wierzeń pogańskich[22]. Doprowadził do wstrzymania dotacji państwowych na cele kultu pogańskiego[23]. Przyczynił się do wydania przez Teodozjusza Wielkiego zakazu kultu pogańskiego w 392 roku[24]. Zwalczał judaizm, a grożąc Teodozjuszowi ekskomuniką uzyskał amnestię dla chrześcijan, którzy z podburzenia swojego biskupa spalili w 388 roku synagogę w mieście Kallinikum nad Eufratem[25].
Ambroży zmarł 4 kwietnia 397 w Mediolanie i tam został pochowany[8].
W ikonografii przedstawiany jest w stroju biskupim. Jego atrybuty to dyscyplina o trzech rzemieniach, dziecko w kołysce, gołąb, kości, krzyż, księga, model świątyni, napis: Dobra mowa jest jak plaster miodu, pszczoły, ptasie pióro, ul pszczeli[26].
Dyscyplina o trzech rzemieniach symbolizuje pokutę jaka święty nałożył na Teodozjusza, który przez trzy miesiące nie mógł uczestniczyć we mszy Świętej. Dziecko w kołysce, ul, pszczoły nawiązują do legendy z godnie z którą Ambrożemu, gdy był niemowlęciem, pszczoły złożyły miód w ustach. Dziecko może też nawiązywać do dziecka, które zgodnie z podaniem, podczas sporu nad kandydatami do objęcia biskupstwa krzyknęło w tłumie Ambroży biskupem, a tłum ten okrzyk pochwycił. Symbolika związana z pszczołami, według innych przekazów hagiograficznych, może nawiązywać do zdolności kaznodziejskich Ambrożego, do których nawiązują również słowa Dobra mowa jest jak plaster miodu. Krzyż nawiązuje do głębiej wiary świętego i symbolizuje zmagania z przeciwnościami życiowymi. Gołąb i ptasie pióro są oznakami bożej inspiracji, księga to symbol mądrości. Kości mogą nawiązywać do złożenia w IX wieku zwłok Ambrożego do grobu męczenników Gerwazego i Protazego w katedrze mediolańskiej. Model świątyni nawiązuje starań świętego o budowanie kościołów i kaplic oraz założenia w pobliżu Mediolanu szkoły kształcącej duchownych przypominającej współczesne seminaria[26].
Listy. O. Polikarp Nowak OFM (Przekład i przypisy), Ks. Józef Naumowicz (Wstęp i opracowanie), Wydawnictwo "M" BOK 10, Kraków 1997, s. 305.
Hexaemeron. Władysław Wojciech Szołdrski CSsR (przekład), Andrzej Mateusz Bogucki OP (wstęp), ks. Wincenty Myszor (Opracowanie). ATK PSP 4, Warszawa 1969, s. 247.
Wybór pism. O pokucie. O ucieczce od świata. O dobrach przynoszonych przez śmierć. Władysław Wojciech Szołdrski (przekład), Cyryl Andrzej Guryn OFMConv, Emil Stanula CSsR (wstęp i oprac.)ATK PSP 7, Warszawa 1971, s. 194.
Wyjaśnienie symbolu. O tajemnicach. O sakramentach. ks. Ludwik Gładyszewski (Przekład, wstęp i opracowanie), WAM Źródła Myśli Teologicznej 31, Kraków 2004, s. 111.
Wykład Ewangelii według św. Łukasza. Władysław Wojciech Szołdrski (przekład), Andrzej Mateusz Bogucki OP (oprac. i wstęp), ATK PSP 16, Warszawa 1977, s. 504.
Obowiązki duchownych. Kazimierz Abgarowicz (tł.), Jan Sajdak, Jan Wikarjak (przejrzeli tł.). Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1967.
Michał Horoszewicz: Przez dwa millenia do rzymskiej synagogi. Szkice o ewolucji postawy Kościoła katolickiego wobec Żydów i judaizmu. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Wyszyńskiego, 2005. ISBN 83-7072-172-9. (pol.).
