Mścisław (Białoruś)

Mścisław

Мсціслаў

Kościół Karmelitów Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Herb flaga Mścisławia↗
Państwo	Białoruś
Obwód	mohylewski
Rejon	mścisławski
Populacja (2010) • liczba ludności	10700[1]
Nr kierunkowy	+375 2240
Kod pocztowy	213470, 213472, 213452, 213453
Położenie na mapie obwodu mohylewskiego Mścisław
Położenie na mapie Białorusi Mścisław
54°01′N 31°43′E/54,016667 31,716667
Multimedia w Wikimedia Commons

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Mścisław

Mścisław (biał. Мсціслаў, Амсьціслаў, Mścisłaŭ, Amścisłaŭ, ros. Мстислав^[2], Мстиславль, Mstisław, Mstisławl) – miasto na Białorusi, stolica rejonu mścisławskiego obwodu mohylewskiego. 10,7 tys. mieszkańców (2010).

Pierwszy raz wspominany w źródłach historycznych w 1136 jako gród obronny założony przez księcia smoleńskiego Rościsława I Michała nazwany tak na cześć jego ojca Mścisława I Haralda. Od 1377 stolica udzielnego Księstwa Mścisławskiego w składzie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pierwszym litewskim księciem Mścisławia był brat Władysława Jagiełły Korygiełło. Jego następcą był w latach 1390–1430 Lingwen, który jako wódz trzech pułków smoleńskich, dowodził też chorągwią mścisławską w czasie bitwy pod Grunwaldem.

W czasie wojny litewsko-moskiewskiej 1512–1522, ostatni książę mścisławski Michał oddał swoje ziemie Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu, a po przegranej przez Rosjan bitwie pod Orszą w 1514 zbiegł do Moskwy. Jego księstwo włączone zostało ostatecznie w 1527 do Wielkiego Księstwa Litewskiego jako starostwo. W 1566 król Polski Zygmunt II August utworzył województwo mścisławskie.

W 1601 miejscowe duchowieństwo prawosławne przyjęło unię brzeską z kościołem rzymskokatolickim. W 1634 dla dyzunitów powołano prawosławne biskupstwo mścisławskie, mohylewskie i orszańskie z siedzibą w Mohylewie. Miejscowe struktury Kościoła rzymskokatolickiego podlegały od 1634 diecezji smoleńskiej. Także w 1634 roku miasto otrzymało od króla Władysława IV prawa miejskie magdeburskie oraz herb. Przed najazdem moskiewskim w połowie XVII w. miasto miało około 30 tys. mieszkańców.

W czasie wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667 wojska rosyjskie w 1654 splądrowały miasto, dokonując tzw. rzezi Trubeckiego. W 1661 roku miasto zostało odzyskane przez Rzeczpospolitą. W 1676 roku Sejm na wniosek wojewody Jana Ogińskiego zatwierdził potrzebę odbudowania twierdzy. W XVIII wieku miasto zostało przebudowane wg planów J.K.Glaubitza.

Miejsce obrad sejmików ziemskich województwa mścisławskiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku^[3][4].

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w województwie mścisławskim^[5].

W 1772 całe województwo mścisławskie zagarnęła Rosja w I rozbiorze Polski. Włączono je do guberni mohylewskiej. W 1773 roku były tu 3 kościoły katolickie i około 3 tys. mieszkańców (w tym ok. 1/3 Żydów). W 1880 roku mieszkało tu 7712 mieszkańców i było 1036 drewnianych domów i 12 murowanych. W 1897 miasto liczyło 8514 mieszkańców. W 1919 na Mścisławszczyźnie walczył korpus gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. W 1924 miasto włączono do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

Podczas okupacji hitlerowskiej, we wrześniu 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1000 osób. 15 października 1941 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali^[6].

Od 1991 na niepodległej Białorusi.

• Kościół Karmelitów Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i klasztor w stylu barokowym z 1617 roku (lub 1637–38) fundacji wojskiego mścisławskiego Karola Jakuba Madalińskiego. Przebudowany w latach 1746–50 przez Jana Krzysztofa Glaubitza. Ponownie przebudowany w 1887 roku. We wnętrzu znajdują się freski z drugiej połowy XVII wieku (lub XVIII w.) przedstawiające fundatora oraz rzeź Mścisławia dokonaną przez moskiewskie oddziały Trubeckiego w 1654 roku. Obok kościoła znajduje się budynek klasztoru, na planie prostokąta. We wnętrzach polichromia z XIX wieku. W pobliżu brama złożona z kilku łukowatych przęseł z attyką i pinaklami.
• Kościół św. Michała Archanioła i klasztor Jezuitów wzniesione w latach 1738–1757 w stylu barokowym na miejscu starszego kościoła ufundowanego na początku XVII w. przez Zygmunta III Wazę. Po powstaniu listopadowym w 1832 roku został przebudowany na prawosławną cerkiew św. Mikołaja; wówczas obniżono obie wieże, przekształcono fasadę i wzniesiono drewnianą kopułę (niezachowana)^[7]. W 1937 obiekt sakralny został zaadaptowany przez władze radzieckie na dom kultury^[8]. W zdewastowanym wnętrzu przetrwały pewne elementy pierwotnego wystroju (kolumny, pilastry, rzeźby). W pobliżu stoi parterowy budynek jezuickiej apteki z XVIII w. oraz budynek kolegium jezuickiego. Uczęszczał do niego filozof Anioł Dowgird (1776–1835)^[9].

• Zamczysko na Górze Zamkowej w miejscu dawnego zamku obronnego zniszczonego przez wojska moskiewskie w XVII w.
• Kościół i klasztor Dominikanów z XVII w. fundacji podkomorzego Włodzimierza Dadziboga Kamińskiego (zburzony)
• Kościół Bernardynów pw. Najświętszej Maryi Panny Anielskiej z 1727 r. fundacji chorążego Jana Hurko (zburzony); na jego miejscu znajduje się prawosławny sobór św. Aleksandra Newskiego z 1870
• Kościół i klasztor Karmelitanek (zburzony)
• Klasztor Mariawitek (zburzony)

• 
  Kościół św. Michała Archanioła
• 
  Gimnazjum
• 
  Mścisławskie Muzeum Historyczno-Archeologiczne
• 
  Dawna siedziba ziemstwa
• 
  Kamienica
• 
  Sobór św. Aleksandra Newskiego

• województwo mścisławskie

• Mścisław, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 774 .