W XI w. gród na pograniczu rusko-polskim z ważną komorą celną nad Bugiem, którym spławiano towary z Rusi Kijowskiej[7]. Drohiczyn mógł być pierwotnie grodem powiązanym z osadnictwem mazowieckim, zbudowanym około połowy XI stulecia lub wcześniej, który dopiero w późniejszym czasie został przejęty przez władców księstwa turowskiego[8]. W XII wieku stolica księstwa drohiczyńskiego w kręgu wpływów Kazimierza Sprawiedliwego. W 1237 Konrad I nadał gród z okolicami Pruskim Rycerzom Chrystusowym, planując prowadzenie chrystianizacji Litwinów i Jaćwingów. Zakon został usunięty przez księcia włodzimiersko-halickiego Daniela, który stworzył tu swoją bazę dla wypraw przeciw Jaćwingom (1240)[9]. Następnie przejściowo należał do Mazowsza. W końcu XIII w. opanowany przez Litwę. Następnie przechodził z rąk do rąk. W XV wieku od książąt mazowieckich gród kupili Jagiellonowie. Prawa miejskie otrzymał Drohiczyn w 1498 z rąk Aleksandra Jagiellończyka, w związku z czym na rynku miejskim miały się pojawić jatki, postrzygalnia sukna, łaźnia, topnia wosku, budynek wagi i ratusz. Od 1520 stolica województwa podlaskiego, Drohiczyn pozostał nią aż do okresu rozbiorów. W 1569 został włączony do Korony. XVI wiek to okres największego rozkwitu miasta.
Na początku XVII w. były w Drohiczynie trzy kościoły, cerkwie unickie i prawosławne oraz cztery klasztory w tym dwa katolickie (franciszkanów i benedyktynek). W mieście istniały także szpital, apteka i szkoła. Okres pomyślnego rozwoju przerwał potop szwedzki i związane z nim zniszczenie miasta w 1657 r. przez wojska siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego, a następnie moskiewskie w 1660 roku, w trakcie którego Drohiczyn utracił 68% ludności. W XVIII w. wybudowano istniejące do dzisiaj barokowe kościoły i klasztory. Pozbawiony dawnej świetności handlowej Drohiczyn zasłynął w tym okresie ze wspaniałych szkół: szkółki prowadzonej przez franciszkanów i jezuickiej szkoły, która w 1747 roku uzyskała rangę kolegium.
XIX wiek to okres upadku miasta. Dawna stolica województwa, do której zjeżdżano do szkół, na sejmiki i sądy, przekształciła się w prowincjonalne miasteczko bez perspektyw rozwoju, oddalone od nowych szlaków komunikacyjnych. W 1839 zaborcy rosyjscy zlikwidowali kościół unicki, w związku z tym drohiczyńskie świątynie unickie zamieniono w prawosławne cerkwie. W latach 1808–1842 miasto było siedzibą włączonego do Imperium Rosyjskiego powiatu w obwodzie białostockim. Liczba mieszkańców zmniejszyła się z około 2000 w 1775 do 835 w 1857 r. Całkowicie zaniknęła Ruska Strona, lewobrzeżna część Drohiczyna leżąca w Królestwie Polskim.
Na początku XX w. napływ ludności żydowskiej spowodował, że liczba ludności wzrosła ponownie do 2000. Podczas dwóch wojen światowych miasto ponownie zostało zniszczone, a potem odbudowane, jednak pozycji sprzed rozbiorów już nie odzyskało.
W okresie międzywojennym istniały trzy kościoły katolickie, cerkiew prawosławna oraz gimnazjum państwowe. Działało Żydowskie Stowarzyszenie Oświatowe „Tarbutt”, Związek Kupców, Stowarzyszenie Rzemieślników Żydowskich. W 1929 r. burmistrzem był Henryk Moniuszko, komendantem Straży Pożarnej Wilhelm Haszko[10].
Podczas okupacji hitlerowskiej, wiosną 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 4500 osób. 15 października 1942 roku Niemcy ostatecznie zlikwidowali getto. Żydów zamordowano w rejonie dworca kolejowego oraz w Bronnej Górze[11].
Współcześnie Drohiczyn pełni funkcje usługowo-handlowe dla okolicznych wsi, a ze względu na malownicze położenie jest też miejscowością letniskową. Tradycje drohiczyńskich szkół podtrzymują: Wyższe Seminarium Duchowne, szkoła podstawowa oraz liceum ogólnokształcące. Od 1991 Drohiczyn jest siedzibą diecezji drohiczyńskiej. Znajdują tu się trzy kościoły katolickie i jedna cerkiew prawosławna. 10 czerwca 1999 odbyło tu się spotkanie ekumeniczne z papieżem Janem Pawłem II. Z Drohiczynem związany jest aktor Daniel Olbrychski, na cześć którego miejscowe kino nazwane zostało Daniel. W Drohiczynie kręcono filmy Panny z Wilka, Sanatorium pod Klepsydrą i Faustyna oraz odcinki seriali Nad Niemnem i Ojciec Mateusz.
Chronologia
VII w. – najstarsze ślady archeologiczne (kurhany)
1018–1022 – południowy brzeg rzeki Bug w rejonie grodu opanowuje Bolesław Chrobry.
1182 – gród zajęty przez księcia Kazimierza Sprawiedliwego[12], który osadził w nim zależnego od siebie namiestnika[13].
1190 – władcą grodu jest prawdopodobnie Polevius
1192 – Kazimierz II Sprawiedliwy w trakcie odwetowej wyprawy przeciwko Jaćwingom pokonał pod Drohiczynem sprzymierzonych z nimi Rusinów i opanował gród[14]. Od tego czasu Drohiczyn był ponownie przyłączony do Mazowsza[13].
1237 – 8 marca Konrad I mazowiecki nadał Drohiczyn wraz z posiadłościami od Nura do granicy z Rusią zakonowi rycerskiemu braci dobrzyńskich na czele z mistrzem Hermanem[16][17][18]
1390 – Jagiełło odebrał gród Witoldowi i oddał z powrotem Januszowi Iziemię drohicką z zamkami oraz powiatami w Drohiczynie, Mielniku, Surażu, bielsku i wszystkimi wsiami w tychże powiatach[24][18]. Rok później Jagiełło potwierdził tę darowiznę na zamku w Łęczycy[25]
1392 – Jagiełło ufundował (pierwszy w Drohiczynie) drewniany kościół, zastąpiony w 1555 murowanym, spalony przez Szwedów w 1657, odbudowany w 1709 (późniejszy kościół parafialny pw. św. Trójcy)
1394 – Krzyżacy pustoszą okolice Drohiczyna uprowadzając ludzi i bydło[26]
przywilej Kazimierza Jagiellończyka – Drohiczyn (Drogicin) wpisany w poczet piętnastu znaczniejszych grodów Litwy, usunięcie namiestnika mazowieckiego Jerzego Nasuty i zastąpienie go Gasztołdem (ulubieńcem Kazimierza)
1454 – Drohiczyn otrzymał litewską organizację miejską, nastąpił rozkwit grodu
1458 – wójtem drohickim jest Andrzej, syn Stanisława Dziadka
1492 – Skarga krajczego litewskiego Mikołaja Radziwiłła do Kazimierza Jagiellończyka o to, że Drohiczyn został „najechany przez Polaków i obficie spustoszony”
1498, 4 października – Aleksander Jagiellończyk wydał kolejny przywilej na miejskie prawo magdeburskie. Wymieniono w nim Drohiczyn Lacki na pn. brzegu i Drohiczyn Ruski na pd. brzegu[12]
1570 – wzmianka Karczem piwnych, w których piwo warzą i szynkują 63, Karczem miodowych natenczas 12, ale bywa ich więcej, Karczem gorzałczanych 2[27]
1580 – miasto liczyło 320 domów i 2 tys. mieszkańców. W tym też roku doszło do tumultów przeciwko franciszkanom gdy mieszczanie protestanci spalili im klasztor i zniszczyli dzwon.
1769, 3 lipca – odbyte w mieście zgromadzenie szlachty podlaskiej pod przewodnictwem marszałka Franciszka Kossowskiego przystępuje do konfederacji barskiej
1774 – przekazanie przez Komisję Edukacji Narodowej pijarom szkoły pojezuickiej, która działała odtąd jako kolegium pijarów
1797 – franciszkanin Karol Gaudenty Żera napisał w Drohiczynie zbiór anegdot Vorago rerum, czyli Torba Śmiechu, Groch z kapustą, A każdy pies z innej wsi.
1799 – spis ludności wykazał, że w mieście zamieszkiwały 984 osoby, w tym 37 Żydów.
1805, 27 maja – pożar miasta, w którym spłonęło 175 domów, ratusz i kościół bazylianów
1807 – po traktacie w Tylży część prawobrzeżna włączona z Prus do Cesarstwa Rosyjskiego[12]
1999, 10 czerwca – wizyta ekumeniczna papieża Jana Pawła II
Panorama Drohiczyna – widok od strony południowej
Demografia
1580 rok – 2000 osób (około)
1662 rok – 680 osób
1775 rok – 2000 osób (około)
1799 rok – 984 osób
1857 rok – 835 osób
1921 – 1972 osób
1935 rok – 2454 osób
2008 rok – 2075 osób
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku wieś zamieszkiwało 1972 osób, wśród których 950 było wyznania rzymskokatolickiego, 207 prawosławnego, 1 ewangelickiego, a 814 mojżeszowego. Jednocześnie 1165 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 114 białoruską, 687 żydowską, 1 fińską,1 rosyjską, 1 rusińską, a 3 określiło się jako internacjonaliści. Było tu 289 budynków mieszkalnych[29].
Według danych z 30 czerwca 2012 miasto miało 2129 mieszkańców[21].
Piramida wieku mieszkańców Drohiczyna w 2014 roku[30].
Zabytki
zachowane:
Dawne grodzisko Góra Zamkowa – wzniesienie będące dawniej elementem militarnej siły włodarzy drohickiego grodu, gdzie do czasu „potopu szwedzkiego” wznosił się zamek obronny. Na dzisiaj punkt widokowy na malowniczą dolinę rzeki Bug.
Katedra Trójcy Przenajświętszej z lat 1696–1709 w stylu barokowym. Pierwotny kościół ufundował król Władysław Jagiełło w 1392. W 1555 roku zbudowano murowany kościół renesansowy. Po zniszczeniu kościoła w 1657 przekazano parafię zakonowi jezuitów, którzy w 1709 roku ukończyli budowę istniejącego dziś kościoła. Po kasacie jezuitów parafię przekazano zakonowi pijarów. Kościół zniszczono w czasie I wojny światowej w latach 1914–1918. Odbudowany w 1919. Zdewastowany w latach 1939–1940 (szczególnie wnętrze). Zachował się późnogotycki krucyfiks, barokowa rzeźba Chrystusa Frasobliwego, chrzcielnica późnorenesansowa z pocz. XVII w., rokokowa monstrancja z 1786 r., obraz św. Trójcy z XVII w., tabernakulum z XVIII w. We wnętrzu odrestaurowane freski z XVIII w., w renesansowych podziemiach świątyni spoczywają zasłużeni Kościołowi i Polsce.
Klasztor jezuitów z lat 1729–1744 w stylu barokowym na planie podkowy pod kierunkiem jezuity Jakuba Ruoffa/Rouffa (obecnie Wyższe Seminarium Duchowne w Drohiczynie).
Kolegium jezuitów (budowa: 1746–1751) według projektu Wincentego lub Wojciecha Rachetti i fundacji superiora klasztoru o. Stefana Kuczyńskiego (1704–1773). W XVIII wieku Collegium Nobilium. Spalone w czasie I wojny światowej. Obecnie Kuria Diecezjalna.
Kościół pw. Wniebowzięcia NMP (budowa: 1682–1715) z ołtarzem głównym z 1762, według tradycji zbudowany w miejscu drewnianego kościoła z 1400 fundacji wojewody Mikołaja Nasuty. Pierwsza potwierdzona wzmianka w źródłach o kościele pojawiła się w 1470 r. Budowa obecnego barokowego kościoła rozpoczęła się w 1682 r. ze składek miejscowej szlachty. Zakrystia od północy z 1682 r. i skarbczyk od południa wybudowany w 1734 r. jako drohickie archiwum ksiąg ziemskich. We wnętrzu Kaplica Loretańska z 1695 r. z ołtarzem rokokowym z 1774 r. oraz stiukowy rokokowy ołtarz główny z 1762–1764. Ołtarze przy filarach tęczowych z lat 1770–1774. Lewy z obrazem Wizja św. Antoniego z 1775 r., prawy z obrazem św. Franciszka z 1774 r. Na filarze tęczowym od południa ołtarz klasycystyczny z 1780 r. W zamknięciu nawy północnej relikty murowanego ołtarza barokowego z XVIII w. Kościół poważnie zniszczony w czasie II wojny światowej, do kultu przywrócony w 1949.
dzwonnica z ok. 1770, w stylu późnobarokowym według proj. Kazimierza Kamieńskiego
klasztor franciszkanów (budowa 1737–1751) zbudowany z funduszy chorążego ziemi bielskiej Marcina Kuczyńskiego (1663–1751). Po kasacie po powstaniu listopadowym w 1832 mieściły się w nim koszary. W 1889 przebudowany na szkołę. Obecnie pozbawiony cech stylowych, mieści Muzeum Diecezjalne, Zgromadzenie Zakonne Sióstr MB Loretańskiej i Dom Księży Emerytów.
stróżówka z XVIII w.
oficyna z XVIII w., ob. dom, ul. Kraszewskiego 4
Zespół klasztorny Mniszek Benedyktynek
Kościół Mniszek Benedyktynek pw. Wszystkich Świętych z lat 1734–1738 w stylu późnobarokowym, projekt: Jakub Fontana, fundacja Wiktoryna Kuczyńskiego (1668–1737) i Marcina Kuczyńskiego. Pierwszy drewniany kościół ufundował w 1623 roku wojewoda Wojciech Niemira. Został zniszczony przez Szwedów w 1657 roku i odbudowany w 1659. Obecny kościół konsekrowano w 1744 roku. W 1854 roku władze rosyjskie zamknęły kościół. Odzyskano go w 1918 roku i od 1930 służył jako kościół szkolny. Podczas okupacji rosyjskiej w latach 1939–1941 służył jako szalet dla wojsk sowieckich. W latach okupacji niemieckiej 1941–1944 funkcjonował jako parafialny. W 1957 roku objęły go benedyktynki wypędzone z Nieświeża. Wewnątrz kościoła znajdują się dwie rzeźby barokowe: Św. Scholastyki i Św. Wojciecha, obraz Św. Benedykta z pocz. XVII w. i krucyfiks z 1 poł. XVIII w. z niezachowanego barokowego ołtarza głównego.
Klasztor Mniszek Benedyktynek – W drewnianym budynku poprzedzającym obecny w 1709 i 1714 roku funkcjonował szpital dla ofiar zarazy. Murowany klasztor w stylu barokowym wybudowano w latach 1734–1738. W 1856 roku zaborcze władze rosyjskie zamknęły klasztor i wywiozły zakonnice do Wilna. W następnych latach zakonnice wróciły do klasztoru i prowadziły polską szkołę, opiekując się też powstańcami w czasie Powstania styczniowego. Po upadku powstania władze carskie w 1864 roku ponownie zamknęły klasztor przeznaczając zabudowania na koszary, a zakonnice uwięziono w Bielsku Podlaskim. Po 1885 roku Rosjanie nakazali zburzenie klasztoru. Odbudowano go bez cech stylowych w latach 1958–1960 bez skrzydła wschodniego uzupełnionego w 1992. Obecnie bez cech stylowych.
Klasztor Bazylianów z 1798, znajdujący się koło cerkwi św. Mikołaja Cudotwórcy, skierowany piętrowym frontem do rynku i dłuższym parterowym od ul. Mazowieckiej.
Dworek Sądów Marszałkowskich z XVIII w. pomiędzy ul.Dmochowskiego i Biskupią. Drewniany, kryty czterospadowym dachem pokrytym gontem, z gankiem. Zburzony przez Rosjan prawdopodobnie w 1940.
Muzeum Diecezjalne w Drohiczynie przy ul. Kraszewskiego 4 (w danym klasztorze franciszkanów). W zbiorach znajdują się dokumenty królów Władysława IV, Jana Kazimierza, Augusta II Mocnego, kielichy, relikwiarze, monstrancje Jabłonowskich, Sapiehów, Radziwiłłów, pasy słuckie, pacyfikały, tace, lichtarze, ornaty, pastorały: biskupa Zygmunta Łozińskiego i papieża Piusa XII, oraz krzesło papieża Jana Pawła II z wizyty ekumenicznej z 1999 roku, naczynia z cyny.
Muzeum Regionalne w Drohiczynie przy ul. Kopernika 9. W zbiorach znajdują się eksponaty pochodzące z wykopalisk archeologicznych, m.in. szklane paciorki, enkolpion z brązu, grzebienie z poroża jeleni i łosiów, gliniana kostka, bransolety z brązu, ołowiane plomby z XII, XIII, XIV w. W zbiorach są także narzędzia rolnicze i przedmioty codziennego użytku z XIX i pocz. XX w. oraz kolekcja rzeźb ludowych. Na ekspozycji wystawa dawnych motocykli.
Muzeum Kajakarstwa w Drohiczynie ul. Kopernika 9,jedyne tego typu w Polsce, gromadzi i eksponuje dawne kajaki, wiosła, osprzęt kajakowy, publikacje związane z historią kajakarstwa.
Pomniki i tablice pamiątkowe
Pomnik ustawiony na rynku w dniu 3 maja 1919 roku na pamiątkę Konstytucji 3-go Maja
Grób Nieznanego Żołnierza
Obelisk z 1928 roku na Górze Zamkowej ustawiony z okazji 10 lecia odzyskania Niepodległości
Pomnik lotników polskich poległych we wrześniu 1939 roku i pochowanych na cmentarzu parafialnym
Tablica pamiątkowa z okazji 90 rocznicy walk stoczonych 19 sierpnia 1920 roku z bolszewikami przez 8 kompanię 1. Pułku Piechoty Legionów.
↑Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 28–29.
↑Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
↑Karol de Perthées, Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795.
↑Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648–1772), Kraków 1889, s. 6.
↑KrystynaK.MusianowiczKrystynaK., Drohiczyn., Od VI do XIII wieku. Dzieje i kultura., 1982, s. 66-67.
↑J. Tyszkiewicz: Ziemie podlaskie w średniowieczu i nowożytności (do połowy XVII w.. W: Z nieznanej przeszłości Białej i Podlasia. Biała Podlaska: Podlaskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, 1990, s. 22. [dostęp 2022-10-19]. (pol.).
↑Piotr Bunar, Stanisław A.Sroka „Słownik Wojen, Bitew i Potyczek w Średniowiecznej Polsce”, wyd. Uniwersitas, Kraków 2004, s. 42.
↑K. Kwiatkowski, Drohiczyn n. Bugiem jako miejsce stykania się wpływów rusko-bałtyjsko-polskich (XII-XIV w.),[w:] Zeszyty Naukowe Studenckiego Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu w Białymstoku, red. R. Poniat, Białystok 2003, s. 71.
↑Stanisław Szczur „Historia Polski”, Wyd.Literackie, Kraków 2002, s. 243.
↑J.K. Kochanowski, Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis, Warszawa 1919, s. 421–422.
↑Nowy Kodeks Dyplomatyczny Mazowsza, t. II, dokumenty z lat 1248–1355, opr. S. Kuraś i I. Sułkowska-Kurasiowa, Wrocław 1989, s. 252.
↑[Kronika Janka z Czarnkowa „70. O zdobyciu zamku Drohiczyna”].
↑M. Radoch, W sprawie daty nadania przez Władysława Jagiełłę ziemi drohickiej księciu mazowieckiemu Januszowi I, [w:] Szkice z dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI wieku, Olsztyn 2002, s. 11–20.
↑T.J. Lubomirski, Kodeks Dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego, Warszawa 1863, s. 111–113; Biblioteka PAN Kórnik, rkp. 203, k. 178–178v.
↑Kronika Wiganda z Marburga, wyd. E. Raczyński, Poznań 1842, s. 353.
↑Lustracje województwa podlaskiego 1570 i 1576, Wrocław 1959, s. 4.
↑Rachuba A., Konfederacja Kmicicowska i Związek Braterski wojska litewskiego w latach 1660–1663, Warszawa 1989.
↑Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 19.
↑Drohiczyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑Marek Jedziniak: Piękno Polski. www.kzp.pl. [dostęp 2023-05-21]. (pol.).