|
Mosty Wielkie
Mosty Wielkie[1] (dawniej Augustów, Mostki, Mosty, ukr. Великі Мо́сти – Wełyki Mosty, hebr. מוסט רבתי, niem. Groß-Mosty) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie szeptyckim. 6256 mieszkańców (2020)[2], dla porównania w 2001 było ich 5924[3]. Miasto królewskie Mosty lokowane w 1549 roku położone było w XVI wieku w województwie bełskim[4]. Wchodziło w skład starostwa mostowskiego w XVIII wieku[5]. Do 1945[6] w Polsce, w województwie lwowskim, w powiecie żółkiewskim, siedziba gminy Mosty Wielkie. Do 20204 w rejonie czerwonogrodzkim. Mosty Wielkie leżą około 45 km od granicy z Polską. HistoriaMiasto należało do dóbr koronnych, dzierżawy królewskie, w powiecie i województwie bełskim tworzącym starostwo. Początkowo była to wieś założona na prawie wołoskim w 1472, położona w województwie bełskim[7]. Następnie zniszczona przez Tatarów. W 1497 przez wieś przeszedł oddział 400 zbrojnych, wielkiego mistrza Jana Tiefena wezwanego przez króla Jana Olbrachta na wyprawę wojenną. 9 lipca 1497 sekretarz wielkiego mistrza Naker, odnotował „in eyn wurste dorff genent zcur Brucke und das flies dabey Rotha”. Przywilej miejski otrzymały Mosty w dniu 23 lipca 1549. Pierwszym wójtem miasta założonym na prawie magdeburskim król Zygmunt August uczynił Andrzeja Rokickiego. Na uposażenia wójta w Mostach składało się wówczas 3 łany ziemi, rzeźnia, słodownia, browar, wyszynk gorzałki, 3 miara z młyna. Targ raz w tygodniu obowiązywał w środę, jarmarki na Boże Ciało i Wszystkich Świętych. Oprócz podatku czopowego, miasto zostało zwolnione na 10 lat od szosu, ceł, myt, podatku targowego. Przywilejami objęto również przybyłych do Mostów Żydów. Kolejne przywileje z 1550, 1553, 1566, przywileje Stefana Batorego z 1576, kolejnych królów z 1583, 1604. Do 1772 siedziba starostwa. 19 lutego 1796 dawniejsze przywileje miejskie potwierdził cesarz Franciszek I. W 1846 właściciel Mostów Józef Udrycki wybudował na terenie miasta nowe koszary wojskowe. W okolicy Mostów znajdują się liczne stanowiska archeologiczne z okresu epoki brązu. W 1880 miasto liczyło 3809 mieszkańców, parafia łacińska w miejscu, erygowana przez króla Zygmunta Augusta w 1549, należąca do dekanatu bełskiego archidiecezji lwowskiej[8]. Pod koniec XIX w. grupa domów w miejscowości nosiła nazwę Wereny (Weryny)[9]. W okresie II Rzeczypospolitej w koszarach poaustriackich w Mostach Wielkich znajdowała się Centralna Szkoła Policji Państwowej, której komendantem od 1936 był insp. Jan Schuch. Pod koniec lat 30. XX wieku właścicielem majątku Mosty Wielkie był Eustachy Horoch[10]. W 1924 w miejscowości poświęcono Dom Polski, który stał się centrum życia kulturalnego[11], a w listopadzie 1937 remizę i wspinalnię ochotniczej straży pożarnej[12]. Po ataku Niemiec i agresji ZSRR na Polskę, kadeci szkoły, wraz z ostatnim dowódcą szkoły insp. Witoldem Dunin-Wąsowiczem, zostali wymordowani przez NKWD ogniem z karabinów maszynowych po zgromadzeniu się na placu apelowym szkoły na wezwanie okupanta[13][14]. Według innych źródeł Informacja o wymordowaniu kadetów jest nieprawdziwa[15]ponieważ na początku września nastąpiła ewakuacja Szkoły Policyjnej, a w koszarach pozostała tylko służba wartownicza. Gdy około 16 września 1939 r. Niemcy wkroczyli do Mostów Wielkich szkoła była opuszczona. Na mocy porozumienia niemiecko-rosyjskiego o przebiegu granicy, Niemcy opuścili Mosty Wielkie około 23 września. Rosjanie zjawili się w Mostach Wielkich około 25 lub 26 września w nocy. Plotka o rozstrzelaniu kadetów mogła być związana z faktem rozstrzelania kilku dezerterów rosyjskich. Szczegółowe dochodzenie nie potwierdziło rozstrzelania kadetów szkoły policyjnej. Jeżeli chodzi o kadrę szkoły, to część wykładowców ewakuowała się przez Zaleszczyki do Rumunii. Ci, którym to się nie udało, zostali zamordowani przez Sowietów w ramach Zbrodni Katyńskiej. Wiele rodzin policjantów zostało deportowanych na Syberię lub do Kazachstanu[11]. 27 czerwca 1941 zajęte przez Wehrmacht. W dniach 6–8 lipca 1941 w mieście odbyły się pogromy, 19 Żydów spalono w synagodze. 22 lipca 1941 Niemcy przy udziale ukraińskich policjantów rozstrzelali 100 przedstawicieli żydowskiej inteligencji. Utworzono otwarte getto, z którego w październiku i listopadzie 1942 przesiedlono dużą część Żydów do Sokala i Żółkwi. W Mostach Wielkich pozostało niespełna 4 tys. Żydów, funkcjonował obóz pracy. Likwidacja getta nastąpiła 10 lutego 1943, gdy niemieccy i ukraińscy policjanci rozstrzelali 1150–2000 Żydów w lesie w pobliżu miasta. Obóz pracy zlikwidowano w maju 1943 rozstrzeliwując większość więźniów a 300-400 osób przenosząc do Rawy Ruskiej (gdzie miesiąc później zostali poddani eksterminacji)[16][17]. Zagładę Żydów w Mostach Wielkich opisał Jerzy Czarnecki (wł. Izaak Steger) w swoich wspomnieniach Moje życie jako "Aryjczyka". Od Mostów Wielkich przez Żółkiew do Stralsundu[18]. W latach 1940–1941 i 1944–1962 siedziba rejonu wielkomostowskiego.  W nocy z 27 na 28 stycznia 1944 Ukraińcy zabili w Mostach Wielkich 17 Polaków (leśniczych z rodzinami)[19]. Łącznie w latach 1943–1944 z rąk ukraińskich nacjonalistów zginęło 73 mieszkańców miejscowości[20]. W 1996 na cmentarzu w Mostach Wielkich odsłonięto pomnik ofiar[21][22]. Pomnik powstał dzięki działalności Społecznego Komitetu Budowy Pomnika, któremu przewodniczył mgr inż. Czesław Filipowski, urodzony w Wolicy, gmina Mosty Wielkie. Uroczystego odsłonięcia dokonał dnia 12 października 1996 r. konsul generalny ze Lwowa, Marek Tomasz Leoniuk, natomiast uroczystego poświęcenia dokonał ksiądz kanonik Władysław Szeremet, urodzony w Stanisłówce w parafii Mosty Wielkie. Na pomniku zamontowano siedem tablic inskrypcyjnych z imionami i nazwiskami 252 ofiar mordów banderowskich w tej parafii. Część mieszkańców była przeciwna postawieniu tego pomnika, dlatego warto wspomnieć, że pierwsze kwiaty przy pomniku postawiła Ukrainka, mieszkanka Mostów Wielkich Luba Seniuk z domu Rogowska. Konserwatorem i opiekunem pomnika od chwili wzniesienia jest Polak mieszkający w Mostach Wielkich – Marian Franciszek Kładny. W Mostach Wielkich działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej[23]. Zabytki
Ludzie związani z miastem
Przypisy
Bibliografia
Kontrola autorytatywna (miasto na Ukrainie): Information related to Mosty Wielkie |
||||||||||||||||||||||||
