Na XXV Kongresie PPS w dniach 27–29 października 1990 wszystkie partie odwołujące się do tradycji PPS w kraju połączyły się ze strukturami PPS na emigracji, zachowując tym samym ciągłość istnienia partii od jej powstania w 1892.
Od reaktywacji działalności w Polsce po upadku PRL, PPS kilkukrotnie miała własnych – pojedynczych lub kilku – reprezentantów w parlamencie (w Sejmie kontraktowym oraz II, III i IX kadencji, a także w Senacie II, III, IV, V i X kadencji). W latach 1994–1997 i 2021–2023 funkcjonowało koło PPS. Ponadto w latach 1999–2000 istniało w parlamencie koło PPS-Ruch Ludzi Pracy.
PPS powstała na zjeździe założycielskim, który odbył się w dniach 17–23 listopada 1892 w Paryżu. Uczestniczyli w nim delegaci reprezentujący cztery polskie organizacje socjalistyczne. Imionami posługiwano się w czasie Zjazdu z powodów konspiracyjnych[1]:
W istocie Zjazd nie stanowił zjazdu delegatów partii, ale zebranie osób z różnych formacji politycznych, których celem było utworzenie jednolitej partii socjalistycznej, skupionej wokół socjalistycznego i niepodległościowego programu. Do zjazdu nie przyłączyły się część grupy wydającej pismo „Przegląd Socjalistyczny” oraz członkowie „grupy socjalno-demokratycznej” z Paryża (Estera Golde, Cezaryna Wojnarowska, Stanisław Grabski, Władysław Grabski, W. Kania, I. Urbach i A. Złotnicki)[a][b]. W wyniku zjazdu powstał Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich.
Program paryski
Na zjeździe w 1892 przyjęto tzw. program paryski, pierwszy dokument polityczny Polskiej Partii Socjalistycznej. Zaczynał się od słów:
Polska Partia Socjalistyczna, jako organizacja polityczna polskiej klasy robotniczej, walczącej o swe wyzwolenie z jarzma kapitalizmu, dąży przede wszystkim do obalenia dzisiejszej niewoli politycznej i zdobycia władzy dla proletariatu. W dążeniu tym celem jej jest niepodległa rzeczpospolita demokratyczna[4].
Podstawowe założenia programu zawarto w dwóch filarach: ekonomicznym i politycznym, które zostały podzielone na podpunkty. W programie paryskim zawarto następujące postulaty polityczne:
Samodzielnej Rzeczpospolitej demokratycznej, opartej na następujących [zasadach]: bezpośrednie, powszechne i tajne głosowanie; prawodawstwo ludowe; całkowite równouprawnienie narodowości wchodzących w skład Rzeczypospolitej na zasadzie dobrowolnej federacji; samorząd gminny i prowincjonalny z wybieralnością urzędników administracyjnych; równość wszystkich obywateli bez różnicy płci, rasy, narodowości i wyznania; zupełna wolność słowa, druku, zebrań stowarzyszeń; bezpłatna procedura sądowa, wybieralność sędziów i sądowa odpowiedzialność urzędników; bezpłatne, przymusowe, powszechne, całkowite nauczanie; dostarczanie uczącym się środków nauczania przez państwo; postępowy podatek do dochodu i od majątku, i taki podatek od spadków; zniesienie podatków od artykułów spożywczych oraz pierwszej potrzeby.
Prawodawstwo pracy: ośmiogodzinny dzień roboczy, stała 36-godzinna przerwa co tydzień; minimum płacy roboczej; równa płaca dla kobiet i mężczyzn przy równej pracy; zakaz pracy dzieci do lat 14, ograniczenie pracy niedorosłych (od lat 14 do 18) do sześciu godzin na dobę; zakaz pracy nocnej w zasadzie; higiena fabryczna; zabezpieczenie państwowe w razie wypadków, braku pracy, choroby i starości; inspektor fabryczny wybierany przez samych robotników; giełda pracy i sekretariat robotniczy; zupełna wolność zmów (porozumień) robotniczych. Stopniowe uspołecznienie ziemi, narzędzi produkcji i środków komunikacji[5].
Działalność w podziemiu
Po pierwszym zjeździe krajowym (Józef Piłsudski, Stanisław Wojciechowski, Aleksander Sulkiewicz, Ludwik Zajkowski, Stefan Bielak), który miał miejsce w czerwcu 1893 w Lasach Ponarskich, w sierpniu doszło do rozłamu i wydzielenia się Socjal-Demokracji Królestwa Polskiego, grupującej socjalistów o orientacji internacjonalistycznej, opozycyjnych wobec większościowej w PPS orientacji niepodległościowej. Na II Zjeździe PPS w lutym 1894 w Warszawie powołano Centralny Komitet Robotniczy w składzie: Jan Strożeckips. „Janek”, Julian Grabowski ps. „Żul”, Józef Piłsudski ps. „Wiktor”, Paulin Klimowicz ps. „Pol” oraz dwóch zastępców: Kazimierz Pietkiewicz ps. „Fakir” oraz Wacław Naake-Załęski. Uchwalono również wydawanie pisma „Robotnik”, które stało się jednym z najistotniejszych instrumentów propagandy socjalistycznej. Po aresztowaniu w sierpniu 1894 Jana Strożeckiego, Juliana Grabowskiego i Paulina Klimowicza oraz na emigracji Wacława Naake-Zalęskiego, partią kierowali Józef Piłsudski, Kazimierz Pietkiewicz i (jako zastępca członka CKR) przybyły kwietniu 1895 z Londynu Stanisław Wojciechowski. Pomimo aresztowań organizacja rozwijała się. Powstały komitety robotnicze w Warszawie, Radomiu i Zagłębiu.
W lutym 1900 policja zdekonspirowała w Łodzi drukarnię „Robotnika” oraz aresztowała Józefa Piłsudskiego, członka CKR i redaktora gazety.
Natychmiast w Londynie Stanisław Wojciechowski wydał kolejny numer pisma, a w kraju Aleksander Sulkiewicz ps. „Michał” utworzył nowy CKR, dokooptowując Kazimierza Rożnowskiego ps. „Karol”, Henryka Sarcewicza ps. „Gaudenty” (z Białegostoku) i Feliksa Sachsa ps. „Anglik”.
Podczas rewolucji w 1905 PPS rozrywana była przez dwa rywalizujące ze sobą środowiska: tzw. „starych” z Józefem Piłsudskim, którzy wzywali do samodzielnych akcji zbrojnych, i „młodych” liczących na obalenie caratu przy współpracy ze zrewoltowanymi masami rosyjskimi. W latach 1905–1907 zdominowana przez „starych” Organizacja Bojowa PPS przeprowadziła setki akcji bojowych i terrorystycznych (zamachy, odbijanie więźniów, ekspropriacje).
Konflikt „starych” i „młodych” w łonie partii doprowadził ostatecznie w 1906 do jej rozłamu na PPS – Frakcję Rewolucyjną („starych”) i PPS-Lewicę („młodych”).
Od 1909 PPS-Frakcja Rewolucyjna wróciła do dawnej nazwy, PPS-Lewica zaś zatraciła znaczenie – resztki jej członków wstąpiły później do Socjal-Demokracji Królestwa Polskiego i Litwy, tworząc Komunistyczną Partię Robotniczą Polski, zaś niepodległościowa część „opozycji robotniczej PPS-Lewicy” weszła do PPS. Przez kilka lat (od 1912 do 1914) działała również niezależna PPS-Opozycja powstała na skutek sporu o miejsce koncepcji niepodległościowej w programie partii.
PPS w II Rzeczypospolitej
Kamień upamiętniający manifestację PPS z 13 listopada 1904, na placu Grzybowskim w Warszawie
W listopadzie 1918 PPS stanowiła podstawę pierwszego rządu polskiego – Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, na którego czele stanął Ignacy Daszyński. Jego kontynuacją był rząd Jędrzeja Moraczewskiego. Rząd ludowy Jędrzeja Moraczewskiego wprowadził dekret o czasie pracy wprowadzający normę 8-godzinnego dnia i 46-godzinnego tygodnia pracy. Wprowadził również dekrety o inspekcji pracy, o związkach zawodowych, oraz dekret o obowiązkowym ubezpieczeniu robotników na wypadek choroby. Wprowadzono również moratorium mieszkaniowe dla bezrobotnych, zakaz podwyżki komornego dla mieszkań 1–2-pokojowych ponad poziom z czerwca 1914 oraz ograniczenie prawa do eksmisji.
Biura Werbunkowe PPS od połowy lipca do końca sierpnia 1920 zwerbowały ogółem 1643 osoby. W poszczególnych okręgach zwerbowano:
okręg
zwerbowano osób
Warszawa
311
Warszawa podmiejska
78
Lwów
430
Zagłębie Dąbrowskie
304
Częstochowa
263
Lublin
74
Radomsko
33
Pabianice
75
Drohobycz-Glinik Mariampolski
56
inne miejscowości
19
Przeważająca większość zwerbowanych ochotników (1101 osób) została skierowana do 201 Pułku Piechoty (pułk POW w Jabłonnie), którym dowodził Adam Koc. Pozostałych zaś skierowano do batalionów zapasowych: 1 Pułku Piechoty Legionów w Jabłonnie, 3 Pułku Piechoty Legionów w Warszawie i 6 Pułku Piechoty Legionów w Płocku. Zwerbowani ochotnicy stawali na komisjach przeglądowych nie w miejscu zamieszkania, lecz bezpośrednio w pułkach.
W związku z tworzonymi przez PPS osobnymi oddziałami wojskowymi „Kurier Warszawski” pisał: PPS zaprowadza w pułkach przez siebie zwerbowanych i organizowanych regulamin socjalistyczny, zalecając żołnierzom przemawiać do przełożonych słowami «Towarzyszu komendancie»[7].
Obok akcji werbunku ochotników do wojska Wydział Wojskowy prowadził również tzw. akcję specjalną. Pod tym terminem rozumiano organizację grup wywiadowczych, oddziałów dywersyjnych i partyzanckich, działających na tyłach Armii Czerwonej, oraz tworzenie tzw. rezerw robotniczych.
Niektórzy szeregowi członkowie partii, mimo zakazu kierownictwa, wzięli udział w organizowaniu komitetów rewolucyjnych. Członkowie PPS brali udział w pracach następujących 11 komitetów rewolucyjnych: Białystok, Ciechanów, Grajewo, Lipno, Łomża, Łuków, Ostrołęka, Radzyń, Siedlce, Sobienice i Wysokie Mazowieckie. Dane te są niepełne, ponieważ członkowie PPS pracowali poza tym w organizacjach terenowych Związku Zawodowego Robotników Rolnych RP, które wzięły czynny udział w pracach komitetów rewolucyjnych, szczególnie folwarcznych[8].
Organizacje terenowe PPS, mimo czasem daleko posuniętego radykalizmu, były w poważnej mierze uprzedzone do Armii Czerwonej i władzy radzieckiej. Likwidacji tych uprzedzeń nie sprzyjał fakt, że komuniści rosyjscy, pracownicy wydziałów politycznych Armii Czerwonej, którzy nie zawsze orientowali się w stosunkach polskich, traktowali członków PPS jako kontrrewolucjonistów i zwolenników rządów burżuazyjnych[8].
W kilka dni po wkroczeniu Armii Czerwonej do Białegostoku organizacja PPS w tym mieście na zebraniu w dniu 31 lipca przyjęła następującą rezolucję: ,,Wobec zwolnienia naszego miasta od władzy reakcyjnych sił i utworzenia nowego rządu, opartego na zasadach rzeczywistej wolności i braterstwa, witamy entuzjastycznie powstanie tego rządu jako najbardziej odpowiadającego celom i interesom klasy pracującej i dla uniknięcia możliwego rozbicia sił, postanawiamy podporządkować się większości i przystąpić do wspólnej pracy z partią komunistyczną dla osiągnięcia ostatecznego ideału wszystkich dotąd skrzywdzonych i wydziedziczonych – ustroju socjalistycznego”. Rezolucję tę podpisali: przewodniczący Biernacki i 28 członków organizacji PPS. W kilka dni później, 10 sierpnia, została opublikowana odezwa o rozwiązaniu organizacji PPS i wstąpieniu jej członków w szeregi KPRP. Podpisali ją: przewodniczący Biernacki, sekretarz Noskiewicz i 21 członków PPS. OKR PPS w Siedlcach wydał 14 sierpnia odezwę, w której powitał Armię Czerwoną i wezwał robotników miejskich i wiejskich oraz pracowników umysłowych do pracy dla dobra ogółu, i którą zakończył hasłem: „Niech żyje Polska Republika Socjalistyczna”. Po wycofaniu się Armii Czerwonej z tych terenów CKW PPS na początku września wyłonił specjalną komisję w składzie: Bronisław Ziemięcki, Kazimierz Pużak, Zygmunt Żuławski, która miała przeprowadzić dochodzenie przeciwko członkom i organizacjom PPS oskarżonym o współpracę z Armią Czerwoną i komunistami polskimi[8].
W wyborach parlamentarnych w 1922 PPS uzyskała 41 mandatów poselskich oraz 7 senatorskich. W tym czasie doszło do jednego z najpoważniejszych sporów o przyszłość Polski w trakcie wyboru na prezydenta Gabriela Narutowicza. PPS wezwała wówczas do obrony prezydenta i konstytucji. W trakcie ulicznych walk zginął chorąży sztandaru PPS Jan Kałuszewski. Po śmierci Gabriela Narutowicza PPS wspierała pozapartyjny rząd gen. Władysława Sikorskiego. Jednak po jego upadku i powstaniu w maju 1923 centroprawicowego rządu Wincentego Witosa doszło do starcia z rządem. W wyniku inflacji i drożyzny związki zawodowe zbliżone do PPS ogłosiły strajk na kolei. Rząd przystąpił do militaryzacji kolei. PPS i Komisja Centralna Związków Zawodowych ogłosiły w odpowiedzi 5 listopada 1923 strajk powszechny. Rząd wyprowadził wojsko na ulice. Doszło do starć w Krakowie, Borysławiu i Tarnowie, nazwanych później „powstaniem krakowskim”, w których były ofiary śmiertelne po stronie wojska i robotników. Przesądziło to o upadku rządu Wincentego Witosa.
Zadania uspokojenia sytuacji gospodarczej podjął się rząd Władysława Grabskiego, który doprowadził m.in. do ustawy o wykonaniu reformy rolnej. Kolejny kryzys gospodarczy w 1925 doprowadził do stworzenia koalicyjnego rządu Aleksandra Skrzyńskiego z udziałem działaczy PPS: Jędrzeja Moraczewskiego, a następnie Norberta Barlickiego jako ministra robót publicznych oraz Bronisława Ziemięckiego jako ministra pracy i opieki społecznej. Z uwagi na zmiany polityki rządu, które prowadziłyby do obniżki płac pracowników państwowych i podwyżce podatków pośrednich, PPS 20 kwietnia 1926 wycofał się z rządu, powodując jego upadek. Posłowie PPS składali wniosek o rozwiązanie Sejmu, jednak wniosek ten był odrzucany przez centrowo-prawicową większość. Dlatego też w 1926 PPS początkowo poparła przewrót majowy dokonany przez Józefa Piłsudskiego. Związany z partią związek zawodowy kolejarzy zorganizował 13 maja strajk, który uniemożliwił rządowi przerzut do Warszawy wiernych mu wojsk z Wielkopolski. Centralny Komitet Wykonawczy PPS wezwał zaś do zorganizowania strajku powszechnego.
13 czerwca 1926 z lewicowych grup opozycyjnych w PPS ciążących ku współpracy z KPP i z radykalnych lewicowych elementów w związkach zawodowych utworzona została w Krakowie Polska Partia Socjalistyczna – Lewica[9].
Działalność organizacji terenowych PPS w 1920 roku
Budowa rządów autorytarnych przez sanację i prawicowy kierunek rządów spowodowały, że PPS przeszła w maju 1927 do opozycji. Spowodowało to spory wewnątrz PPS. M.in. Jędrzej Moraczewski wbrew stanowisku partii wszedł do rządu Józefa Piłsudskiego, co spowodowało wykluczenie go z PPS. Spór o stosunek do nowych rządów doprowadził 17 października 1928 do rozłamu w PPS. Prosanacyjni działacze na czele z Rajmundem Jaworowskim utworzyli PPS-dawną Frakcję Rewolucyjną.
Wóz agitacyjny PPS podczas wyborów do Rady Miejskiej Warszawy w okresie międzywojennymAkcja protestacyjna PPS z zaimprowizowanym grobem nieznanego robotnika w okresie międzywojennym
W marcu 1939 CKW zwrócił się do władz z żądaniem zwiększenia siły obronnej Polski, przywrócenia swobód obywatelskich oraz utworzenia Rządu Obrony Narodowej. Propozycje te jednak zostały odrzucone przez rządzących.
PPS-WRN stanowiła część polskiego państwa podziemnego, brała udział w tworzeniu konspiracyjnych oddziałów zbrojnych i zajmowała początkowo stanowisko zbieżne z polityką rządu emigracyjnego w Londynie. W latach 1941–1943 konflikt WRN z Londynem zaowocował przejściowym zawieszeniem udziału partii w ciałach politycznych podziemia i przejściowym wejściem na jej miejsce Polskich Socjalistów. Przedstawiciel PPS Kazimierz Pużak stanął na czele podziemnego parlamentu Rady Jedności Narodowej. Antoni Pajdak wszedł również w skład Krajowej Rady Ministrów.
PPS-WRN włączyła swoje oddziały wojskowe, Gwardię Ludową w skład Armii Krajowej, stanowiąc do 10% jej stanu organizacyjnego. Oddziały OW PPS czynnie włączyły się w powstanie warszawskie w 1944.
Około 7000 przedwojennych pepeesowców pozostawało podczas okupacji poza zorganizowanym ruchem socjalistycznym, bądź działało w innych organizacjach konspiracyjnych[15].
Straty PPS w walce z hitleryzmem były bardzo znaczne. Poległo i zmarło ponad 30 członków Rady Naczelnej i około 2 tysiące aktywnych działaczy. Większość z nich została rozstrzelana i zamordowana w obozach hitlerowskich, ale także wielu z nich zginęło w więzieniach i łagrach radzieckich[16].
Związana z PPR część działaczy Robotniczej Partii Polskich Socjalistów doprowadziła do stworzenia tzw. Odrodzonej PPS (zwanej również „lubelską”) z Edwardem Osóbką-Morawskim i Józefem Cyrankiewiczem na czele, wywodzącej się głównie z RPPS, zasilonej jednak zwłaszcza w 1945 i 1946 przez część działaczy przedwojennej PPS oraz PPS-WRN.
PPS współtworzyła rząd w latach 1945–1948, a jej przedstawiciele otrzymali wówczas funkcję premiera, wchodzili także w skład Rady Ministrów i KRN.
Część działaczy PPS-WRN kontynuowała działalność konspiracyjną zakończoną aresztowaniami. Działacze przedwojennej PPS i PPS-WRN z Zygmuntem Żuławskim na czele usiłowała się włączyć w „lubelską” PPS, co jednak zakończyło się niepowodzeniem. Niepowodzeniem okazała się również próba utworzenia legalnej Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej (PPSD). Ostatecznie Zygmunt Żuławski kandydował z listy PSL jako „niezależny socjalista”.
Do zjednoczonej partii nie przyjęto sporej grupy byłych członków PPS, których uznano za prawicowców i oportunistów. Pewna część członków PPS w ogóle nie zgłosiła swojego akcesu do nowej partii[17]. W listopadzie 1956 Biuro Polityczne KC PZPR powołało komisję, która przywróciła prawa członków partii grupie ponad 2000 działaczy byłej PPS[18].
W lipcu 1991 w Warszawie odbył się XXIX kongres Odrodzonej PPS (numeracja uznawała tę z lat 1944–1948). Potępiono na nim tych członków kierownictwa PPS, którzy przyczynili się do jej upadku w 1948. Przewodniczącym RN został Edward Osóbka-Morawski, a CKW Władysław Sadlik. 6 marca 1992 podpisano umowę o współpracy Odrodzonej PPS z (Niezależną) PPS Mieczysława Krajewskiego, decydując o połączeniu obu grup[21].
Po śmierci Jana Józefa Lipskiego 10 września 1991, jeszcze w czasie trwania kampanii wyborczej, przewodnictwo Rady Naczelnej objął Stanisław Wąsik z Londynu, a na czele CKW stanął Piotr Ikonowicz. W 1992 władze PPS, nie chcąc rezygnować ze swej historycznej nazwy, odmówiły współtworzenia Unii Pracy, choć do nowego ugrupowania przeszła część działaczy.
W listopadzie 1992 na XXVI Kongresie PPS socjaliści rozczarowani dotychczasowymi rządami w przyjętej uchwale Lewica pracownicza zdystansowali się od podziałów historycznych, poszukując wsparcia w działaniach na rzecz pracowników. Spowodowało to nawiązanie współpracy z SdRP oraz innymi ugrupowaniami wywodzącymi się z PRL-owskiej PZPR. Na przewodniczącego RN PPS wybrano Piotra Ikonowicza, a CKW Jana Mulaka.
W wyniku decyzji I tury XXVI Kongresu PPS (kwiecień 1993) PPS weszła w skład koalicji pod nazwą Sojusz Lewicy Demokratycznej. Spowodowało to ostre podziały w PPS (m.in. ostry protest i rezygnację złożyła honorowa przewodnicząca PPS Lidia Ciołkoszowa), w wyniku których nastąpił rozłam. Jan Mulak nawiązał kontakt i współpracę z Odrodzoną PPS. W czerwcu, na kolejnym posiedzeniu jej Rady Naczelnej podjęto uchwałę o niewchodzeniu w sojusz z SLD i kontynuowaniu rozmów z PSL oraz innymi podmiotami.
26 lutego 1996 w Warszawie odbył się Kongres Jedności PPS, w którym wzięły udział wszystkie nurty krajowego i emigracyjnego ruchu socjalistycznego. Przewodniczącym RN został Jan Mulak, a wiceprzewodniczącymi Piotr Ikonowicz i Jacek Kasprzyk, przewodniczącym CKW został Andrzej Lipski. Numerację kongresów zmieniono według interpretacji Odrodzonej PPS.
W wyborach w 1997 do Sejmu z list SLD mandaty poselskie otrzymali Piotr Ikonowicz, Jacek Kasprzyk i Bogdan Lewandowski, a reelekcję do Senatu uzyskali Jerzy Cieślak i Jerzy Kopaczewski. Parlamentarzyści ci utworzyli w ramach SLD Zespół Parlamentarny Polskich Socjalistów. W wyborach samorządowych w 1998 kandydaci PPS uzyskali pewną reprezentację, m.in. Marian Peters i Zbigniew Puchajda zostali wybrani do sejmiku warmińsko-mazurskiego.
W 1999, po przekształceniu się SLD w jednolitą partię, Rada Naczelna PPS nakazała posłom i senatorom PPS utworzenie samodzielnego koła poselskiego. Decyzję tę wykonał Piotr Ikonowicz. Utworzył on w listopadzie 1999 wraz z posłami Kazimierzem Milnerem i Lechem Szymańczykiem z Ruchu Ludzi Pracy oraz senatorami Jerzym Kopaczewskim z PPS Józefem Kuczyńskim wspólne Koło Parlamentarne PPS-RLP. Koło to rozpadło się w 2000, po niespełna roku.
Lata 2000–2009
W wyborach prezydenckich w 2000 i parlamentarnych w 2001 PPS startowała samodzielnie, zyskując jedynie marginalne poparcie. W 2000 kandydat PPS Piotr Ikonowicz otrzymał 38 672 (0,22%) głosy, zajmując 10. miejsce spośród 12 kandydatów[23]. W 2001 lista PPS uzyskała 13 459 głosów (0,1%), startując w 16 okręgach wyborczych[24].
Wskutek wewnętrznych sporów po przegranej, z członkostwa w PPS zrezygnował w 2002 jej dotychczasowy lider Piotr Ikonowicz. Utworzył on później ze swoimi zwolennikami w kwietniu 2003 nową partię – Nowa Lewica (istniejącą do 2011, w 2014 powołał Ruch Sprawiedliwości Społecznej).
Od listopada 2001 do maja 2003 przewodniczącym PPS był Zbigniew Puchajda (do 2002 radny sejmiku warmińsko-mazurskiego). W czerwcu 2003 na Kongresie PPS na przewodniczącego Rady Naczelnej PPS wybrany został Andrzej Ziemski[25]. Od maja do czerwca 2005 funkcję tę pełnił Zdzisław Smagalski, a w lipcu 2005 na przewodniczącego prezydium Rady Naczelnej wybrano Mariana Petersa (byłego radnego sejmiku warmińsko-mazurskiego). 16 września 2006 funkcję tę objęła Krystyna Cała, zaś od 16 grudnia tego samego roku przez 12 lat i 3 miesiące szefem RN był Bogusław Gorski.
W wyborach parlamentarnych w 2005 partia wystartowała w ramach komitetu wyborczego Polskiej Partii Pracy (wspólnie z APP „Racja”, KPP i PPE-Z). Komitet zdobył 91 266 głosów (0,77% poparcia w skali kraju). Reprezentanci PPS na listach PPP uzyskali 5234 głosy, co dało 0,04% poparcia w skali kraju. W wyborach prezydenckich w 2005 PPS udzieliła poparcia kandydatowi PPP Danielowi Podrzyckiemu (który nie wziął udziału w wyborach z powodu śmierci w wypadku samochodowym). W wyborach samorządowych w 2006 PPS nie zawarła koalicji na szczeblu krajowym, rejestrując własny komitet w PKW; jednocześnie instancje terenowe zostały upoważnione do koalicji lokalnych.
W wyborach samorządowych w 2014 działacze PPS startowali pod różnymi szyldami. W wyborach do sejmiku mazowieckiego wystawili w jednym okręgu listę pod nazwą Partia Józefa Piłsudskiego. Komitety pod tą nazwą powołali także w wyborach w Płocku i gminie Słupno. Do rady Gubina działacze PPS wystartowali jako Lewica dla Gubina. W niektórych miejscach PPS startowała z list SLD Lewica Razem bądź z list komitetów lokalnych. Przed wyborami prezydenckimi w 2015 PPS popierała kandydaturę wysuwanej przez UP wicemarszałek Sejmu Wandy Nowickiej, która nie zebrała wymaganej do startu liczby podpisów. PPS nie poparła żadnego z zarejestrowanych kandydatów.
Przed wyborami parlamentarnymi w 2015 PPS weszła w koalicję (Zjednoczona Lewica) z SLD, Twoim Ruchem, UP i Zielonymi. W ramach komitetu ZL kilkoro kandydatów PPS wystartowało do Sejmu i Senatu. Koalicja nie uzyskała mandatów parlamentarnych. Przekroczyła próg uprawniający do otrzymania subwencji z budżetu państwa, jednak PPS, jako jedynej partii, nie przypadła w udziale żadna część dotacji.
W marcu 2016 PPS współtworzyła Porozumienie Socjalistów, w ramach którego współpracuje kilka niszowych organizacji lewicowych. W maju 2018 wydały one wspólne oświadczenie przed wyborami samorządowymi[27][28]. W następnym miesiącu PPS znalazła się wśród organizacji reaktywujących koalicję SLD Lewica Razem[29], z ramienia którego wystawiła kandydatów m.in. do sejmików województw i rady Warszawy w wyborach samorządowych w 2018.
Członkowie PPS składający wieniec w 98. rocznicę morderstwa Gabriela Narutowicza (2020)
W lipcu 2019 PPS porozumiała się w sprawie wspólnego startu w wyborach parlamentarnych w tym samym roku (w ramach koalicji Lewica, formalnie pod szyldem Sojuszu Lewicy Demokratycznej) z SLD, Wiosną i partią Lewica Razem[31] (później do porozumienia przystąpił też m.in. TR). Wojciech Konieczny został ogłoszony kandydatem SLD do Senatu (przy poparciu m.in. Koalicji Obywatelskiej)[32]. Uzyskał on mandat, natomiast nie udało się to kandydatom do Sejmu rekomendowanym przez PPS, którzy zdobyli łącznie 2798 głosów[33].
Transparent upamiętniający czołowych polityków PPS (2021)Flagi PPS na demonstracji w Warszawie (2023)
W wyborach prezydenckich w 2020 PPS poparła wystawionego wspólnie przez SLD, Wiosnę i Razem prezesa Wiosny Roberta Biedronia, który zajął 6. miejsce. W II turze PPS nie udzieliła poparcia żadnemu kandydatowi[34].
14 grudnia 2021 powstało parlamentarne koło Polskiej Partii Socjalistycznej, którego przewodniczącym został przewodniczący Rady Naczelnej PPS, senator Wojciech Konieczny. Przystąpili do niego też parlamentarzyści odchodzący z Nowej Lewicy – wicemarszałek Senatu Gabriela Morawska-Stanecka oraz posłowie Robert Kwiatkowski i Joanna Senyszyn – a także Andrzej Rozenek, nieprzyjęty wcześniej do NL. Andrzej Rozenek i Joanna Senyszyn wstąpili także do partii[35].
Część działaczy PPS (m.in. Anna Grodzka i młodzieżówka partii) wysunęła wątpliwości co do prawidłowości formalnych przy powołaniu koła i przyjęciu do partii nowych członków, domagając się ustąpienia Wojciecha Koniecznego z funkcji przewodniczącego RN. Władze naczelne PPS 29 grudnia wyraziły aprobatę dla powstania KP PPS w formie uchwały[36].
W styczniu 2022 Rada Naczelna PPS zaakceptowała powstanie koła parlamentarnego, uznając je za „wielką szansę polityczną”[37]. Na kongresie PPS 19 marca 2022 Wojciech Konieczny utrzymał funkcję przewodniczącego Rady Naczelnej[38]. W wyniku odejścia grupy działaczy w 2022 rozwiązano kilka miejskich kół partii (m.in. Łódź, Poznań, Szczecin czy Gdynia; zrezygnowała także większość członków kół krakowskiego czy wrocławskiego), a Organizacja Młodzieżowa PPS, która opuściła ugrupowanie, powołała formację Czerwoni[39]. Z ugrupowania odeszła też Anna Grodzka.
Parlamentarzyści, którzy w 2021 dołączyli do PPS, powołali w czerwcu 2022 – nawiązujące do dawnej partii SLD – Stowarzyszenie Lewicy Demokratycznej[40]. 25 czerwca 2022 podpisało ono – podobnie jak PPS – porozumienie o współpracy przed najbliższymi wyborami parlamentarnymi wraz z UP, Socjaldemokracją Polską, Wolnością i Równością, a także m.in. stowarzyszeniem RLP i środowiskiem dawnej partii Inicjatywa Feministyczna, opowiadając się za „szerokim porozumieniem wyborczym opozycji demokratycznej”[41].
12 stycznia 2023 Wojciecha Koniecznego jako przewodniczącego koła parlamentarnego PPS zastąpiła Joanna Senyszyn[42]. 5 lutego tego samego roku Rada Naczelna PPS podjęła uchwałę o chęci wspólnego startu partii z Nową Lewicą, Lewicą Razem i Unią Pracy w wyborach parlamentarnych w 2023[43] (w sierpniu do tego porozumienia dołączyła także SDPL) i wycofała zgodę na posługiwanie się nazwą partii i jej symbolami przez koło parlamentarne[44], które (bez udziału przewodniczącego partii Wojciecha Koniecznego, który został senatorem niezrzeszonym, a 7 marca ponownie został członkiem klubu Lewicy) tego samego dnia przemianowało się w Koło Parlamentarne Lewicy Demokratycznej[45]. W sierpniu tego samego roku oboje posłów należących do PPS (Andrzej Rozenek i Joanna Senyszyn) zrezygnowało z członkostwa w partii[46].
W wyborach parlamentarnych w tym samym roku kandydaci PPS startujący do Sejmu z list NL nie zdobyli mandatów, jednak Wojciech Konieczny uzyskał reelekcję w wyborach do Senatu. W grudniu 2023 został wiceministrem zdrowia[47], stając się pierwszym przedstawicielem PPS w krajowym rządzie od 75 lat[48]. W 2024 w wyborach samorządowych oraz do Parlamentu Europejskiego PPS współtworzyła wraz z NL, Razem i UP Koalicyjny Komitet Wyborczy Lewica. W wyborach europejskich jej działacze nie znaleźli się jednak na listach.
W latach 1923–1936 organizacją młodzieżową PPS był początkowy Centralny Wydział Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, który w 1926 przekształcił się w Organizację Młodzieży TUR. W 1936 zastąpiły ją Koła Młodzieży PPS. W 1944 jednak reaktywowano OM TUR, która w 1948 (krótko przed współtworzeniem PZPR przez PPS) współtworzyła Związek Młodzieży Polskiej. Po reaktywacji krajowej PPS, w latach 90. XX wieku powstała Organizacja Młodzieżowa PPS (nieformalnie „Młodzi Socjaliści”), która została zawieszona, a następnie zlikwidowana na początku XXI wieku. W ramach reorganizacji podjęto próbę odbudowy młodzieżówki pn. „Organizacja Młodzieżowa TUR”, z czego zrezygnowano. W 2019 reaktywowano OM PPS i nadano jej przydomek „Czerwona Młodzież”. W 2022, w proteście przeciwko działaniom związanym z powołaniem koła parlamentarnego PPS, podjęła ona jednak decyzję o odłączeniu się od struktur partyjnych[49][50] i następnie o przekształceniu się w organizację Czerwoni[39]. W 2023 powstała nowa młodzieżówka partii, Młodzi Socjaliści PPS[51].
↑Grupa ta powstała formalnie w styczniu 1893, a rozpadła się w połowie 1893 roku. Część wstąpiła do ZZSP, zaś część zasiliła szeregi Socjaldemokracji Królestwa Polskiego[2].
↑Leon Wasilewski wspomina natomiast jedynie o frakcji „Przeglądu Socjalistycznego” (Kazimierz Dłuski)[3]
↑Program paryski (1892) [online], PPS Wrocław, 8 stycznia 2011 [dostęp 2021-12-18] [zarchiwizowane z adresu 2014-12-31].
↑Ryszard Świętek, Lodowa ściana: sekrety polityki Józefa Piłsudskiego 1904–1918, Kraków 1998, s. 251.
↑Kurier Warszawski, t. nr 196, 17 lipca 1920. Brak numerów stron w książce
↑ abcRozdział V. Udział PPS w Radzie Obrony Państwa i rządzie koalicyjnym. Zawarcie rozejmu (lipiec-październik 1920), [w:] ArturA.LeinwandArturA., Polska Partia Socjalistyczna wobec wojny polsko-radzieckiej 1919–1920, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964, s. 213, 214, 215.
↑Polska Partia Socjalistyczna – Lewica, [w:] JózefJ.CzyżewskiJózefJ. (red.), Słownik historii Polski, wyd. VI, Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1973, s. 334.
↑Tadeusz i Karol Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–1933, Poznań 1928, s. 219.
↑Janusz Żarnowski, Polska Partia Socjalistyczna w latach 1935–1939, Warszawa 1965, s. 331.
↑Przeszłość polityczna i rozmieszczenie terytorialne posłów PPS w KRN, [w:] StefanS.StępieńStefanS., Związek Parlamentarny Polskich Socjalistów w działalności prawodawczej Krajowej Rady Narodowej, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1998, s. 72, ISBN 83-227-1308-8.
↑Polski ruch socjalistyczny w walce z hitleryzmem, [w:] KrzysztofK.Dunin-WąsowiczKrzysztofK., Gwardia Ludowa w perspektywie historycznej. W 65 rocznicę jej powstania. Artykuły, wspomnienia i dokumenty, Warszawa 2007, s. 52, ISBN 83-917103-1-9.
↑Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 9 października 2000 r. o wynikach głosowania i wyniku wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonych na dzień 8 października 2000 r. (Dz.U. z 2000 r. nr 85, poz. 952).
Wasilewski L., Zarys dziejów Polskiej Partii Socjalistycznej w związku z historją socjalizmu polskiego w trzech zaborach i na emigracji, Warszawa 1925.
