|
Janusz A. Zajdel
Janusz Andrzej Zajdel (ur. 15 sierpnia 1938 w Warszawie, zm. 19 lipca 1985 tamże) – polski pisarz, autor fantastyki naukowej, prekursor nurtu fantastyki socjologicznej w Polsce. Jego imieniem nazwano najważniejszą polską nagrodę literacką w dziedzinie fantastyki. ŻyciorysSyn Wiesława Zajdla i Wiesławy z Wolnickich. Ukończył III Liceum Ogólnokształcące im. gen. Józefa Sowińskiego w Warszawie, gdzie w 1955 zdał maturę[1]. Członek ZMP, później ZSP[2]. Ukończył fizykę na Uniwersytecie Warszawskim i przez wiele lat pracował w Centralnym Laboratorium Ochrony Radiologicznej, gdzie na początku lat 80. był współzałożycielem komisji zakładowej NSZZ „Solidarność”. Był aktywnym członkiem ZAiKS-u, stanowczo sprzeciwiając się łamaniu praw autorskich[3]. W 1976 wstąpił do ZLP[2]. Specjalista w zakresie fizyki jądrowej. Autor artykułów, broszur, skryptów i książek popularnonaukowych. TwórczośćJako nastolatek opublikował, wraz z bratem, artykuł Pomysły braci Zajdel w „Młodym Techniku”, z którego narodziła się rubryka "Pomysły dziwne, zwariowane i takie sobie"[a]. Jako autor fantastyki debiutował na łamach czasopisma „Młody Technik” opowiadaniem Tau Wieloryba w 1961 roku[5]. Opublikował 83 opowiadania w różnych czasopismach. Jego początkowe utwory były wierne klasycznej konwencji science-fiction. Opisywał w nich kontakty z obcymi cywilizacjami, loty kosmiczne, dziwne wynalazki. Ich fabuła jest bardzo dopracowana pod kątem technicznym, a także bardzo dobra pod względem językowym, z licznymi grami słownymi[6]. Głównym jego osiągnięciem była jednak seria powieści socjologiczno-politycznych, z których pierwszą był wydany w roku 1980 Cylinder van Troffa. Zajdel przedstawiał w nich i badał społeczeństwa totalitarne, ograniczone, kontrolowane. Faktycznie twórczość powieściowa Zajdla to utwory o charakterze dystopii, dowodzące niemożliwości stworzenia społeczności doskonałej przez narzucone odgórnie reguły. Bez trudu można doszukać się też odnośników do współczesnej mu rzeczywistości, co pozwala nawet uznać je za powieści polityczne w fantastycznym kamuflażu[7]. Jedna z najpopularniejszych jego powieści – Limes inferior – ukazuje Ziemię, której narzucono „jedyny słuszny” system i która jest pod stałym nadzorem „Wielkiego Brata”. W sposób jednoznaczny odwoływał się do antyutopii, np. jeden z bohaterów Paradyzji nosi nazwisko Nikor Orley Huxwell (anagram: Orwell + Huxley, klasycy antyutopii). Maciej Parowski stwierdził, że „ustalił standardy obywatelskie i moralne, odnowił fantastykę polską, a zarazem znakomicie opisał polski los do 1989 r.”[8]. Według jego własnych słów, dzielił fantastykę na FR, czyli fantastykę racjonalną i FI, czyli fantastykę irracjonalną. Uważał siebie za entuzjastę nurtu FR[6]. Działalność Zajdla stanowiła inspirację dla wielu fantastów młodszych generacji i zrodziła cały nurt fantastyki socjologicznej w Polsce (np. Maciej Parowski, Marek Oramus, Andrzej Krzepkowski). Jego utwory przekładane były na białoruski, bułgarski, czeski, esperanto, fiński, niemiecki, rosyjski, słoweński, węgierski oraz śladowo na angielski. Był działaczem międzynarodowego fandomu science fiction i członkiem World SF. Zajdel zmarł w trakcie prac nad swoją kolejną powieścią, Drugie spojrzenie na planetę Ksi, która miała być kontynuacją Całej prawdy o planecie Ksi. Życie prywatneBył żonaty z Jadwigą, mieli córkę Joannę[9]. Zmarł na raka płuc[6]. Jest pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie[10]. Nagrody i wyróżnienia
W roku 1985 otrzymał Nagrodę Fandomu Polskiego za powieść Paradyzja. Nagroda ta od 1986 roku nazwana została jego imieniem. Wręcza ją tradycyjnie Jadwiga Zajdel, wdowa po pisarzu. UpamiętnienieImię Janusza A. Zajdla nosi od 2023 roku rondo na skrzyżowaniu ulic Postępu i Konstruktorskiej w Warszawie, w dzielnicy Mokotów[11]. W 2013 roku z okazji rocznicy jego 75 urodzin został zorganizowany konkurs literacki, Światy Zajdla[12]. PublikacjeZbiory opowiadań
Wydane pośmiertnie
Powieści
Wydane pośmiertnie
Inne
Zobacz teżUwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Information related to Janusz A. Zajdel |
||||||||||||||||||||
