Komenda Rejonu Uzupełnień Baranowicze (KRU Baranowicze) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie[1].
Historia komendy
Na obszarze Okręgu Korpusu Nr IX funkcjonowała Powiatowa Komenda Uzupełnień Baranowicze, która obejmowała swoją właściwością powiaty: baranowicki i nieświeski. W każdym mieście powiatowym miał rezydować oficer ewidencyjny. W 1924 stanowiska ta nie zostały obsadzone[2][3][4][5].
18 listopada 1924 weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 o powszechnym obowiązku służby wojskowej[6], a 15 kwietnia 1925 rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu[5]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru[7][8]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu[9].
Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej[7]. W skład PKU Baranowicze wchodziły dwa referaty: I) referat administracji rezerw i II) referat poborowy[7]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych[10][11][12].
12 marca 1926 została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty[13].
Od 1926, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Baranowicze normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.[14]
Z dniem 1 października 1927 z PKU Mołodeczno w Wilejce został wyłączony powiat stołpecki i włączony do PKU Baranowicze[15]. Od tego czasu PKU Baranowicze administrowała trzema powiatami: baranowickim, nieświeskim i stołpeckim[16]. W grudniu 1930 komenda posiadała skład osobowy typ I[14].
31 lipca 1931 gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu składu osobowego PKU typ I–IV o jednego oficera i zwiększeniu o jednego urzędnika II kategorii. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian[17].
1 lipca 1938 weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Baranowicze została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Baranowicze przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938[18], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 o powszechnym obowiązku wojskowym[19]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność KRU Baranowicze normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień[20].
Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr IX, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień. Rejon uzupełnień nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: baranowicki, nieświeski i stołpecki[1].
KRU Baranowicze otrzymała zadanie mobilizacyjne, które zostało ujęto w planie mobilizacyjnym „W”. Komendant RU był odpowiedzialny za przygotowanie całości i przeprowadzenie mobilizacji kompanii wartowniczej nr 4/93 z wyjątkiem mobilizacji materiałowej, za którą współodpowiedzialność ponosił dowódca 78 pp. Kompania wartownicza nr 4/93 wchodziła w skład baonu wartowniczego nr 93, mobilizowanego przez KRU Prużana. Kompania była mobilizowana w grupie jednostek oznaczonych kolorem zielonym. Zmobilizowana kompania pod względem ewidencyjnym należała do Ośrodka Zapasowego 20 Dywizji Piechoty[21].
Zgodnie z założeniami planu „W”, w razie mobilizacji, KRU Baranowicze funkcjonowała na podstawie etatu pokojowego. W czasie wojny, pod względem ewidencji i uzupełnień, przynależała do Ośrodka Zapasowego 9 Dywizji Piechoty[22].
Obsada personalna
Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU i KRU Baranowicze, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w 1926 i 1938.
kierownik II referatu uzupełnień – por. adm. (piech.) Czesław Gulczyński[j] (1 V 1936 – 13 IX 1939)
Uwagi
↑Por. piech. Karol Surma ur. 25 października 1895. W 1916, jako uczeń VIII klasy Filii c. k. Gimnazjum św. Jacka w Krakowie został wcielony do c. i k. Armii. W 1923 był przydzielony z 48 pp na stanowisko przedstawiciela MSWojsk. przy Powiatowej Komisji Nadawczej w Baranowiczach[34]. Był odznaczony Krzyżem Walecznych.
↑Andrzej Jaszczur (ur. 30 listopada 1898) z dniem 1 stycznia 1925 został mianowny chorążym zawodowym w piechocie z równoczesnym wcieleniem do 78 pp i poostawieniem na dotychczasowym stanowisku w PKU Baranowicze[42].
↑Kpt. art. Edward Dawidowski (ros. Эдуард Давидовский) ur. 7 grudnia 1895 w folwarku Otolin, w rodzinie Mieczysława. W czasie I wojny światowej walczył w szeregach 40 dywizjonu parkowego artylerii (ros. 40-й парковый артиллерийский дивизион). Z chorążego awansował na podporucznika. Do Wojska Polskiego został przyjęty z byłej armii rosyjskiej. Był odznaczony Krzyżem Walecznych, Orderem Świętego Stanisława 2. stopnia (16 listopada 1916) i 3. stopnia z mieczami i kokardą (23 lutego 1915) oraz Orderem Świętej Anny 3. stopnia (13 grudnia 1915). Z dniem 1 lutego 1927 został powołany ze stanu nieczynnego z równoczesnym przydziałem służbowym na sześć miesięcy do PKU Baranowicze, w celu odbycia praktyki poborowej[47].
↑Kpt. adm. Jan Kazimierz Ozaist w 1938, jako oficer korpusu administracji, grupa administracyjna, w stanie spoczynku został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi za całokształt zasług w służbie wojskowej[54].
↑Stefan Życki latem 1932 skierowany został na czteromiesieczną praktykę u płatnika 78 pp w Baranowiczach[56]. Po zakończeniu praktyki został przeniesiony do 12 dak w Ostrołęce na stanowisko płatnika[57], a z dniem 15 sierpnia 1933 został przeniesiony do korpusu oficerów intendentów[58]. W marcu 1939 pełnił służbę w 6 pp Leg. w Wilnie na stanowisku oficera gospodarczego. W czasie kampanii wrześniowej 1939 walczył w szeregach 6 pp Leg., jako oficer żywnościowy.
↑Leopold Julian Gadkowski ur. 8 listopada 1897[59], w Kowalu, w ówczesnym powiecie włocławskim guberni warszawskiej, w rodzinie Mikołaja i Julii z Lemańskich. Do Wojska Polskiego został przyjęty z byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej. Służył w 79 Pułku Piechoty[60]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 2716. lokatą w korpusie oficerów piechoty[61]. W 1923 pełnił służbę w 59 Pułku Piechoty w Inowrocławiu[62], a w następnym roku został przeniesiony do 81 Pułku Piechoty w Grodnie[63], a później przeniesiony służbowo do Powiatowej Komendy Uzupełnień Grodno. W lipcu 1927 został przydzielony do nowo utworzonej Powiatowej Komendy Uzupełnień Wołkowysk na stanowisko referenta[64][65]. We wrześniu 1930 został przeniesiony do Powiatowej Komendy Uzupełnień Żywiec na stanowisko kierownika II referatu poborowego[66]. 14 marca 1940 został aresztowany przez funkcjonariuszy NKWD Zachodniej Białorusi. 29 listopada 1940 został skazany, a następnie skierowany do poprawczego obozu pracy „Kargopolłagu” (Kargopolskij isprawitielno-trudowoj łagier) w obwodzie archangielskim. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości (17 września 1932)[67] i Medalem Zwycięstwa[68].
↑Por. int. Józef Bauc ur. 28 lutego 1894 we wsi Kępa, w powiecie pińczowskim, w rodzinie Jakuba. Był absolwentem Oficerskiej Szkoły Administracji. 15 lipca 1927 Prezydent RP Ignacy Mościcki mianował go podporucznikiem ze starszeństwem z 15 lipca 1927 i 36. lokatą w korpusie oficerów administracji, dział gospodarczy, a minister spraw wojskowych wcielił do kadry Departamentu Piechoty z równoczesnym przydziałem do PKU Baranowicze na stanowisko referenta[70]. W czerwcu 1930 został przeniesiony do 18 pap na stanowisko płatnika[71]. Z dniem 15 sierpnia 1933 został przeniesiony do korpusu oficerów intendentów[72]. W marcu 1939 nadal pełnił służbę w 18 pal na stanowisku oficera gospodarczego. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi[73].
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[74].
↑kpt. adm. (piech.) Mieczysław Uzarowicz ur. 21 kwietnia 1895 w Lipnie, w rodzinie Walentego i Elżbiety z Ziółkowskich. Był odznaczony Krzyżem Walecznych (dwukrotnie), Medalem Niepodległości i Krzyżem Zasługi Wojsk Litwy Środkowej[75].
↑Czesław Gulczyński ur. 7 lipca 1900 w Warszawie, w rodzinie Czesława, prawnika. Na stopień porucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 lipca 1925 w korpusie oficerów piechoty. W listopadzie 1929 został przeniesiony do 78 pp w Baranowiczach[77]. W 1932, po ukończeniu kursu w CWPiech. w Rembertowie, objął dowództwo kompanii karabinów maszynowych. 1 maja 1936, po ukończeniu kursu administracyjnego, został przeniesiony do PKU Baranowicze na stanowisko kierownika referatu. 19 września 1939 w Zawiasach przekroczył granicę z Litwą, gdzie został internowany. 16 lipca 1940 został osadzony w Obozie NKWD w Juchnowie. 2 lipca 1941 przeniesiony do Obozu NKWD w Griazowcu. 3 września 1941 został zwolniony i skierowany do Tatiszczewa. Służył w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. 10 czerwca 1948 wrócił do kraju, a sześć dni później został zarejestrowany w Rejonowej Komendzie Uzupełnień Lębork. Czesław Gulczyński w „arkuszu ewidencji personalnej” napisał, że był odznaczony m.in. Krzyżem Niepodległości, ale nie podał żadnych informacji na temat swojej działalności niepodległościowej[78].
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, autor użył sformułowania „wszystkie czynności przygotowawcze do poboru, jak również jego przeprowadzenie przeszły do władz administracyjnych”, co nie odpowiadało podziałowi kompetencji władz wojskowych i cywilnych, określonych we wspomnianych aktach prawa.
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, wg autora stanowiska oficerów ewidencyjnych, po krótkotrwałym przydzieleniu ich do władz administracyjnych, zostały zniesione w 1925.
↑Jarno 2001 ↓, s. 169, autor także datuje zniesienie stanowisk oficerów ewidencyjnych na 1925, co stoi w sprzeczności z ogłoszoną 4 lutego 1926 obsadą służby poborowej na stopie pokojowej.
↑Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 48 z 15 maja 1924, s. 274, przydzielony z 3 pp Leg., z równoczesnym przeniesieniem do korpusu oficerów administracji, dział kancelaryjny.
↑Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931, s. 260, sprostowano imiona i datę urodzenia z „Leopold ur. 8 grudnia 1897” na „Leopold Julian ur. 8 listopada 1897”.
Zuzanna Gajowniczek, Bernadetta Gronek, Bernard Kayzer: Miednoje. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Grzegorz Jakubowski (red.). T. 2 M–Ż. Warszawa: Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2005. ISBN 83-89474-06-9.
Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
Henryk Moczyński: Służba poborowa. W: Dziesięciolecie Odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928. Henryk Stanisław Mościcki (red.) Włodzimierz Dzwonkowski (red.) Tadeusz Bałaban (red.). Warszawa: Tadeusz Złotnicki, 1928, s. 391–394.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
