Komenda Rejonu Uzupełnień Biała Podlaska (KRU Biała Podlaska) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie[2].
Formowanie i zmiany organizacyjne
Rozkazem kierownika MSWojsk. nr 144 z 27 listopada 1918 w sprawie organizacji władz zaciągowych powołano do życia między innymi Powiatową Komendę Uzupełnień w Białej dla Okręgu Wojskowego XIV obejmującego powiaty: bialski, radzyński, włodawski i konstantynowski[3]. Bezpośrednią kontrolę nad PKU sprawowała Okręgowa Komendy Uzupełnień w Lublinie[4].
W czerwcu 1921 roku PKU 34 pp była podporządkowana Dowództwu Okręgu Generalnego „Lublin” i obejmowała swoją właściwością powiaty: bialski, radzyński i włodawski, natomiast powiat konstantynowski należał do PKU 22 pp w Siedlcach[5].
W lipcu 1921 roku został zorganizowany referat inwalidzki[6].
15 listopada 1921 roku, po wprowadzeniu podziału kraju na dziesięć okręgów korpusów oraz wprowadzeniu pokojowej organizacji służby poborowej, dotychczasowa PKU 34 pp została przemianowana na Powiatową Komendę Uzupełnień Biała Podlaska i podporządkowana Dowództwu Okręgu Korpusu Nr IX w Brześciu i obejmowała swoją właściwością powiaty: bialski i włodawski[6].
18 listopada 1924 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej[7], a 15 kwietnia 1925 roku rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu[8]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru[9][10]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu[11].
Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 roku instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej[9]. W skład PKU Biała Podlaska wchodziły trzy referaty: I) referat administracji rezerw, II) referat poborowy i referat inwalidzki[9]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926 roku. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych[12][13][14].
12 marca 1926 roku została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty[15].
Od 1926 roku, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Biała Podlaska normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.[16]
W kwietniu 1929 roku referat inwalidzki został zlikwidowany, a jego agendy przekazane do Starostwa w Siedlcach, w którym utworzono jeden referat inwalidzki dla całego województwa lubelskiego[6].
31 lipca 1931 roku gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu składu osobowego PKU typ I–IV o jednego oficera i zwiększeniu o jednego urzędnika II kategorii. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian[17].
1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Biała Podlaska została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Biała Podlaska przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku[18], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym[19][6]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność KRU Biała Podlaska normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938 roku. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień[20].
Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr IX, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień. Rejon uzupełnień nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: bialski i włodawski[2].
KRU Biała Podlaska była jednostką mobilizującą. Pod względem mobilizacji materiałowej była przydzielona do 34 pp w Białej Podlaskiej. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” komendant rejonu uzupełnień był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji baonu wartowniczego nr 92. Wymieniony oddział miał być zmobilizowany w I rzucie mobilizacji powszechnej, w składzie czterech kompanii wartowniczych i plutonu karabinów maszynowych. Zmobilizowany batalion należał pod względem ewidencyjnym do Ośrodka Zapasowego 9 DP[21][22].
Po ogłoszeniu mobilizacji KRU Biała Podlaska funkcjonowała na podstawie etatu pokojowego. Pod względem ewidencji i uzupełnień miała być przydzielona do Ośrodka Zapasowego 9 DP[23]. Zarówno KRU Biała Podlaska, jak i baon wartowniczy nr 92 podlegały dowódcy Okręgu Korpusu Nr IX pod każdym względem[24].
Obsada personalna
Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU i KRU Biała Podlaska, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w 1926 i 1938 roku.
↑Wacław Poważe (ur. 22 września 1867, zm. 26 marca 1930 w Warszawie[25]) – tytularny pułkownik piechoty Wojska Polskiego. 4 stycznia 1919 roku został przydzielony do Sekcji Poboru i Uzupełnień Ministerstwa Spraw Wojskowych[26]. 15 stycznia 1919 roku został wyznaczony na stanowisko komendanta PKU Biała XIV. 27 stycznia 1919 roku został przyjęty do Wojska Polskiego z byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej, z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podpułkownika[27]. Od września 1919 roku był komendantem PKU 11 pp. 19 listopada 1919 roku został przeniesiony do Stacji Zbornej Oficerów w Warszawie[28]. 7 stycznia 1920 roku otrzymał przeniesienie z Naczelnego Dowództwa WP (Główne Kwatermistrzostwo) do PKU 8 pp Leg. w Lublinie na stanowisko komendanta[29]. 1 czerwca 1921 roku pełnił służbę w Dowództwie Okręgu Generalnego Lublin, a jego oddziałem macierzystym był 8 pp Leg. 26 października 1923 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził go w stopniu tytularnego pułkownika piechoty[30].
↑Mjr tyt. ppłk Paweł Ratajewicz (ur. 29 sierpnia 1867). 15 lipca 1920 roku został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 roku w stopniu majora, w kawalerii, w grupie oficerów byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej. Pełnił wówczas służbę w Dowództwie Okręgu Generalnego Lublin[38]. 26 października 1923 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził go w stopniu tytularnego podpułkownika jazdy[39]. Na emeryturze mieszkał w Horodyszczach[40].
↑Por. piech. rez. inż. Roman Fok-Dobrowolski ur. 14 lutego (31 października) 1891 w Podgórzu, w rodzinie Tomasza, urzędnika państwowego. Inżynier leśnik, ekonomista, działacz niepodległościowy, podoficer I Brygady Legionów Polskich i oficer Polskiej Organizacji Wojskowej. 1 kwietnia 1919 został wyreklamowany przez Ministerstwo Rolnictwa. 8 stycznia 1924 roku został zatwierdzony w stopniu podporucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku i 212. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty. Posiadał przydział w rezerwie do 9 pp Leg. w Zamościu[41]. W 1934 roku pozostawał w ewidencji PKU Łuniniec. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr IX. Był wówczas w grupie oficerów rezerwy „po ukonczeniu 40 roku życia”[42]. Jako oficer rezerwy 21 pp walczył w obronie Warszawy. Po kapitulacji załogi stolicy dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagu VIII C, a od 27 maja 1940 roku w Oflagu VII A Murnau[43]. Zmarł w 1965 i został pochowany na cmentarzu komunalnym w Świnoujściu (sektor B3, rząd 5, grób 10)[44]. Był żonaty ze Stefanią, z którą miał trzy córki: Emilię, Jadwigę i Zofię. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości (20 lipca 1932 roku[45]), Krzyżem Walecznych (1921), Złotym Krzyżem Zasługi (1938) i Odznaką „Za wierną służbę”[46].
↑Aleksander Piotrowski (ur. 23 kwietnia 1889 w Łucku) był odznaczony Krzyżem Walecznych (czterokrotnie). W 1928 roku pozostawał w dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr IX. Z dniem 1 stycznia 1929 roku został przydzielony do Prokuratury przy Wojskowym Sądzie Okręgowych nr IX w celu odbycia trzymiesięcznej praktyki sądowej[55]. Po zakończeniu praktyki został zatwierdzony na stanowisku oficera sądowego przy Wojskowym Sądzie Rejonowym Brześć nad Bugiem. Obowiązki oficera sądowego miał wykonywać do 1 maja 1930 roku[56]. W czerwcu 1930 roku ogłoszono jego przeniesienie do 82 pp w Brześciu[57]. We wrześniu tego roku został zwolniony z zajmowanego stanowiska i ponownie oddany do dyspozycji dowódcy OK IX[58]. Z dniem 31 grudnia 1930 roku został przeniesiony w stan spoczynku[59]. 18 lipca 1941 roku został przyjęty do KL Auschwitz, w którym zginął 14 października tego roku[60][61].
↑Kpt. piech. Robert Rubitzki z dniem 31 sierpnia 1934 roku został przeniesiony w stan spoczynku[77].
↑Kpt. int. Wincenty Bolesław Rafalski (ur. 10 lipca 1893, zm. 30 grudnia 1972) następnie pełnił służbę w 16 DP w Grudziądzu[82]. Z dniem 1 października 1931 roku został przeniesiony do Dowództwa Floty w celu odbycia czteromiesięcznej praktyki u płatnika[83]. W 1932 roku był w dyspozycji szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej[84], a później w Komendzie Portu Wojennego Gdynia. Z dniem 15 sierpnia 1933 roku został przeniesiony do korpusu oficerów intendentów[85]. W 1939 roku pełnił służbę w Kadrze Floty na stanowisku oficera gospodarczego. 19 lipca 1945 roku, po powrocie z niewoli, został wcielony do Polskiej Marynarki Wojennej. Od 3 sierpnia 1945 roku do marca 1947 roku pełnił służbę w Kierownictwie Marynarki Wojennej na stanowisku referenta w Referacie Cenzury Finansowej.
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939 roku, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939 roku[93].
↑kpt. piech. Józef Sękowski ur. 16 marca 1897 w Stanisławowie[94]. Na stopień kapitana został mianowany ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 w korpusie oficerów piechoty. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi[95].
↑Kpt. adm. (piech.) Wiktor Wołochowicz (ur. 19 maja 1891) został przyjęty do Wojska Polskiego z byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej w stopniu podporucznika. Na stopień kapitana został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 w korpusie oficerów piechoty[96].
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, autor użył sformułowania „wszystkie czynności przygotowawcze do poboru, jak również jego przeprowadzenie przeszły do władz administracyjnych”, co nie odpowiadało podziałowi kompetencji władz wojskowych i cywilnych, określonych we wspomnianych aktach prawa.
↑Moczyński 1928 ↓, s. 393, wg autora stanowiska oficerów ewidencyjnych, po krótkotrwałym przydzieleniu ich do władz administracyjnych, zostały zniesione w 1925 roku.
↑Jarno 2001 ↓, s. 169, autor także datuje zniesienie stanowisk oficerów ewidencyjnych na rok 1925, co stoi w sprzeczności z ogłoszoną 4 lutego 1926 roku obsadą służby poborowej na stopie pokojowej.
↑Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931 roku, s. 12–13, tu podano przydział kpt. piech. Ernesta Franciszka Rogozińskiego z 18 pp w Skierniewicach na stanowisko kierownika II referatu, a porucznika Strzałkowskiego na takie same stanowisko do Drohobycz.
↑Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 marca 1931 roku, s. 134, sprostowano przydziały kapitana Rogozińskiego do PKU Drohobycz i porucznika Strzałkowskiego do PKU Biała Podlaska.
Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
Henryk Moczyński: Służba poborowa. W: Dziesięciolecie Odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928. Henryk Stanisław Mościcki (red.) Włodzimierz Dzwonkowski (red.) Tadeusz Bałaban (red.). Warszawa: Tadeusz Złotnicki, 1928, s. 391–394.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Robert Szandrocho: 90 lat terenowych organów administracji wojskowej w Polsce. Wrocław: Wrocławskie Wydawnictwo Naukowe Atla 2, 2011. ISBN 978-83-60732-61-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
