Jedna z najbarwniejszych postaci II Rzeczypospolitej. Znany z umiłowania kobiet, koni i hucznej zabawy, czym zyskiwał niecodzienną sympatię jednych i nieskrywaną złość innych, zwłaszcza przeciwników obozu sanacji. Poeta, lekarz, a także dziennikarz (redaktor naczelny „Dziennika Polskiego” w Detroit). Autor wielu popularnych powiedzonek, cytowanych potem szeroko w całym kraju[3].
Życiorys
Młodość
Urodzony w rodzinie Bolesława herbu Wieniawa i Józefy ze Struszkiewiczów. W 1887 r. rodzina Długoszowskich przeniosła się do majątku Bobowa koło Nowego Sącza. Tam się wychował. Do gimnazjum uczęszczał we Lwowie, ale z miejscowych szkół parokrotnie był usuwany. Jak sam później twierdził, ze względu na nieokiełznany od kołyski temperament i niechęć do misteriów greckiej gramatyki.
Zaręczył się z Marią Balastis – córką rektora Uniwersytetu Lwowskiego Augusta Balastisa, ale zaręczyny te wkrótce zostały zerwane. 20 września 1906 r. w Słotwinie-Brzesku poślubił Stefanię Calvas – śpiewaczkę operową, z którą po ukończeniu studiów wyjechał do Berlina. Tam przez rok studiował na Akademii Sztuk Pięknych, po czym wyjechał do Paryża, gdzie w 1911 r. został jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Artystów Polskich. Tamże włączył się w działalność powstającego oddziału Związku Strzeleckiego i spotkał Józefa Piłsudskiego, który przybył na inspekcję oddziału w Paryżu.
Przed 1919 rokiem zmienił wyznanie na ewangelicko-reformowane i rozwiódł się ze Stefanią Calvas. 2 października 1919 poślubił Bronisławę Berenson w ceremonii protestanckiej[4], w zborze luterańskim w Nowym Gawłowie. Z małżeństwa tego urodziła się córka Zuzanna Długoszowska Vernon (1920–2011).
Działalność niepodległościowa 1914–1918
Po wybuchu I wojny światowej Bolesław Wieniawa-Długoszowski przyjechał do Krakowa, gdzie od 1 sierpnia 1914 r. brał udział w kursie oficerskim Związku Strzeleckiego, lecz już 3 sierpnia został powołany w skład 1 Kompanii Kadrowej.
Jesienią 1914 r. został dowódcą 1 plutonu w 1 szwadronie 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich, uczestnicząc w walkach w latach 1914–1915, za co otrzymał awans na porucznika, a po wojnie Order Virtuti Militari kl. V. W sierpniu 1915 r. wszedł w skład misji specjalnej, która udała się do Warszawy. Potem został osobistym adiutantem Józefa Piłsudskiego. Od stycznia do 30 marca 1917 r. był słuchaczem Kursu Oficerów Sztabu Generalnego w Warszawie. 10 sierpnia 1917 r. został zwolniony z Legionów Polskich bez prawa noszenia munduru[5].
W 1918 r. jako członek Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) w trakcie przejazdu przez Moskwę do Murmańska aresztowany przez CzK, osadzony na Łubiance i uwolniony w wyniku osobistego wstawiennictwa Leona Berensona (adwokataFeliksa Dzierżyńskiego w procesach w czasach carskich). Bronisława Berenson po rozstaniu z mężem została żoną Wieniawy. W trakcie pobytu w więzieniu Wieniawa rozmawiał również z Dzierżyńskim o stosunku POW do bolszewików[6].
W listopadzie 1921 r. został mianowany attaché wojskowym w Bukareszcie, tam wziął udział w pracach nad konwencją polsko-rumuńską podpisaną w kwietniu 1922 r. 3 maja 1922 r. został zweryfikowany w stopniu podpułkownika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 r. i 8. lokatą w korpusie oficerów jazdy[9].
Z dniem 1 sierpnia 1923 r., po wycofaniu się Józefa Piłsudskiego z życia publicznego, został przeniesiony w stan nieczynny na okres jednego roku[10][11]. 1 sierpnia 1924 r. powrócił ze stanu nieczynnego do służby czynnej z równoczesnym odejściem do 19 Pułku Ułanów Wołyńskich w Ostrogu na Wołyniu[12]. 5 września 1924 r. otrzymał przeniesienie do 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego w Warszawie bez prawa do należności za przeniesienie[13]. 1 listopada 1924 r. został odkomenderowany na roczny Kurs Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie[14]. 1 grudnia 1924 r. awansował na pułkownika ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 r. i 4. lokatą w korpusie oficerów kawalerii[15][16]. 15 października 1925 r., po ukończeniu kursu i otrzymaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego, został przeniesiony do Inspektoratu Armii Nr II w Warszawie na stanowisko pierwszego referenta. Razem z nim, na stanowisko drugiego referenta, został skierowany podpułkownik Sztabu Generalnego Ignacy Boerner. Inspektorem Armii Nr II był generał broni Lucjan Żeligowski, a od 14 stycznia 1926 r. obowiązki inspektora czasowo pełnił generał dywizji Juliusz Malczewski, dowódca Okręgu Korpusu Nr I w Warszawie. Ponadto stanowisko I oficera sztabu inspektora armii zajmował pułkownik Sztabu Generalnego Wacław Jan Przeździecki[17].
24 kwietnia 1926 r. pojedynkował się na szable z Wacławem Drozdowskim, sekretarzem redakcji „Gazety Warszawskiej”[18]. 4 marca 1927 r. wyrokiem Wojskowego Sądu Okręgowego Nr I w Warszawie został skazany na karę pięciu dni aresztu z zawieszeniem jej wykonania na okres dwóch lat.
24 września 1926 r. został przeniesiony z Inspektoratu Armii Nr II do 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego w Warszawie na stanowisko dowódcy pułku[19]. 31 października 1927 r. został mianowany I oficerem sztabu w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych z zachowaniem stanowiska dowódcy 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego[20][21]. 12 marca 1929 r. został mianowany pełniącym obowiązki komendanta garnizonu i placu miasta stołecznego Warszawy[22]. 31 marca 1930 r. został zatwierdzony na tym stanowisku[23]. 25 października 1930 r. został mianowany dowódcą I Brygady Kawalerii w Warszawie i czasowo pełniącym obowiązki dowódcy 2 Dywizji Kawalerii w Warszawie[24]. 6 listopada 1930 r. przekazał pułkownikowi Stefanowi Strzemieńskiemu obowiązki komendanta garnizonu i placu miasta stołecznego Warszawy, a następnego dnia objął obowiązki dowódcy brygady i pełniącego obowiązki dowódcy dywizji[25].
10 grudnia 1931 r. Prezydent RP, Ignacy Mościcki awansował go na generała brygady ze starszeństwem z 1 stycznia 1932 r. i 1. lokatą w korpusie generałów[26][27]. Obowiązki dowódcy 2 Dywizji Kawalerii i 1 Brygady Kawalerii w Warszawie pełnił przez siedem lat. W kwietniu 1937 r., w ramach przeprowadzonej reorganizacji kawalerii, został dowódcą Dywizji Kawalerii w Warszawie[28]. W tym samym roku powierzono mu równocześnie funkcję generała inspekcjonującego[29]. Dywizją dowodził do 14 maja 1938 r. 27 maja 1938 r. Prezydent RP, Ignacy Mościcki mianował go z dniem 1 maja 1938 generałem dywizji w korpusie generałów ze starszeństwem z dniem 1 maja 1938 r. i kolejnością 1[a][30][33]. Awans ten umożliwiał mu pełnienie służby czynnej do 1941 r. W tym samym czasie został przeniesiony w stan nieczynny i skierowany do dyplomacji[33].
Życie towarzyskie i artystyczne
Równolegle do sprawowanych funkcji w Wojsku Polskim, Bolesław Wieniawa-Długoszowski realizował się jako literat, pisząc oraz tłumacząc utwory literackie. Jednym z przykładów tłumaczeń są powieści francuskiego pisarza Marcela Duponta – Generał Lassalle oraz Szable w garść. Dziesięć bojów kawaleryjskich. Jeden z jego najbardziej znanych wierszy to Ułańska Jesień. Był bohaterem karykaturalnych przedstawień w Szopkach Pikadora, a niektórzy uważają, że był jednym z autorów[34]. O jego wysokiej pozycji wśród literatów świadczy obecność przy najbardziej prestiżowym stoliku w Małej Ziemiańskiej w towarzystwie m.in. poetów z grupy „Skamander” oraz Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Uczęszczał również do innych modnych miejsc Warszawy, m.in. Adrii, restauracji Simona i Steckiego, Oazy, winiarni Fukiera, czy restauracji Hotelu Europejskiego[35].
Służba dyplomatyczna
Po rezygnacji Alfreda Wysockiego w maju 1938 r. został mianowany ambasadorem RP w Rzymie[36] i sprawował ten urząd do 13 czerwca 1940 r. 25 września 1939 r. Prezydent RP Ignacy Mościcki wyznaczył go na swego następcę na wypadek opróżnienia się urzędu przed zawarciem pokoju – zgodnie z art. 24 Konstytucji kwietniowej[37]. Wieniawa powiadomiony o nominacji opuścił Włochy i udał się pociągiem przez Szwajcarię do Paryża, by objąć urząd. Ze względu na sprzeciw rządów Francji i Wielkiej Brytanii oraz antypiłsudczykowsko nastawionego wobec jego nominacji Władysława Sikorskiego, zrzekł się następstwa na urzędzie Prezydenta RP. Decyzja o wyznaczeniu następcy została odwołana 29 września 1939 r.[38] Po klęsce Francji w 1940 r. udał się do Portugalii, następnie wyjechał do USA. W marcu 1942 r. otrzymał nominację na stanowisko posła RP na Kubie.
Samobójstwo
1 lipca 1942 r. popełnił samobójstwo, skacząc z tarasu na trzecim piętrze domu, w którym mieszkał w Nowym Jorku przy ulicy Riverside Drive 3. Oficjalnym i najbardziej rozpowszechnionym wytłumaczeniem odebrania sobie przez Wieniawę życia było rozgoryczenie odsunięciem go od bieżących spraw pogrążonej w wojnie Polski, czego ostatecznym dowodem było wysłanie go przez rząd polski w Londynie na odległą i pozornie nieistotną placówkę. Okoliczności i motywy śmierci generała pozostają jednak do dziś przedmiotem dyskusji historyków[39].
Okoliczności jego śmierci następująco scharakteryzował Dariusz Baliszewski powołując się na zeznania nowojorskiegotaksówkarza: „>Uważaj człowieku, co robisz< – powiedział bezwiednie taksówkarz. To było przecież piąte piętro. Lecz człowiek ów jakby nie zdawał sobie z tego sprawy. Stwarzał wrażenie nieobecnego, pogrążonego w głębokiej modlitwie. I nagle spadł. Bez jednego ruchu, bez choćby najmniejszego gestu rozpaczy. Po prostu. Pochylił się i spadł. Pytany potem dziesiątki, setki razy przez policję i FBI o to, co widział i czy to było samobójstwo, nowojorski taksówkarz nie potrafił powiedzieć nic innego niż: – >Nie, on nie skoczył. On po prostu spadł. Tak, jakby nie żył już tam na górze.”[40]
W nowojorskim pogrzebie generała uczestniczył m.in. George Patton. W 1990 r. prochy Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego przeniesiono na cmentarz Rakowicki w Krakowie (kwatera PAS 50-3-13-plac Legionów)[41].
Grób Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego na cm. Rakowickim
Film dokumentalny: Pierwszy ułan Drugiej Rzeczypospolitej (1994), scenariusz i reżyseria: Zygmunt Adamski.
30 czerwca 2022 roku na cmentarzu Rakowickim w Krakowie odsłonięty został pomnik gen. Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego[65]. Pomnik Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego, cm. Rakowicki
Uwagi
↑Przedstawiony przez Jacka Majchrowskiego akt mianowania pochodzi ze zbiorów Zuzanny Vernon i nie zawiera podstawy prawnej mianowania[30]. Jest to istotne ponieważ Ryszard Rybka i Kamil Stepan w pracy „Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939” stwierdzili, że był to tzw. „awans emerytalny” ze starszeństwem z 19 marca 1938[31]. Obaj autorzy nie wymienili generała Wieniawa-Długoszowskiego w innym opracowaniu: „Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939”. Piotr Stawecki, chociaż opierał się na pracy Jacka Majchrowskiego, nie zdecydował się na podanie informacji o mianowaniu Wieniawa-Długoszowskiego generałem dywizji[32].
Przypisy
↑Zarządzenie o powołaniu Wieniawy-Długoszowskiego na następcę Prezydenta zostało ogłoszone w „Monitorze Polskim” z 25 września 1939 r. – od tej daty de iure Długoszowski był Następcą Prezydenta. Zarządzenie Ignacego Mościckiego wyznaczające na następcę Prezydenta RP Raczkiewicza i uchylające zarządzenie z 17 września 1939 r. o następstwie Długoszowskiego zawierało m.in. taką treść: „Z chwilą ogłoszenia niniejszego zarządzenia – zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 17 września 1939 r. o wyznaczeniu generała Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego na następcę Prezydenta Rzeczypospolitej traci moc obowiązującą”. To zarządzenie ukazało się w „Monitorze Polskim” z dnia 29 września 1939 r. Tak więc od 25 września 1939 r. do 29 września 1939 r. Wieniawa był następcą Prezydenta Rzeczypospolitej.
↑Ludwik Hass, Ambicje rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905–1928, Warszawa 1984, s. 232.
↑akt małżeństwa. W akcie małżeństwa Bronisława podała dane (w tym nazwisko Lalande) z paszportu wydanego jej przez władze francuskie w celu umożliwienia jej ucieczki z Rosji.
↑Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892–1920” Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, s. 229.
↑GrzegorzG.KubaGrzegorzG., Wie Warszawa, kto Wieniawa: Ziemiańska, Adria, Fukier Europejski – warszawskie miejsca spotkań Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego, [w:] MarcinM.Białas (red.), Studia i Materiały Centralnej Biblioteki Wojskowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego., „Studia i Materiały Centralnej Biblioteki Wojskowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego.”, numer 1(3), 2015, s. 125–140, ISSN2354-0435.???
↑Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 17 września 1939 r. o wyznaczeniu następcy Prezydenta Rzeczypospolitej (M.P. z 1939 r. nr 213, poz. 2).
↑Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 17 września 1939 r. o wyznaczeniu następcy Prezydenta Rzeczypospolitej (M.P. z 1939 r. nr 214-217, poz. 3).
↑Dariusz Baliszewski: Ostatni skok pierwszego ułana, „Wprost” Numer: 27/2004 (1127) wersja elektroniczna [2]Generał Wieniawa-Długoszowski popełnił samobójstwo – depeszował 2 lipca 1942 r. do prezydenta Władysława Raczkiewicza konsul generalny w Nowym Jorku Sylwin Strakacz. – Rozmawiałem z nim telefonicznie na 15 minut przed śmiercią, komunikując mu telegram MSZ w sprawie przydziału samochodu dla poselstwa w Hawanie. Według tej depeszy, w kieszeni pidżamy zmarłego policja znalazła kartkę następującej treści: Myśli plączą mi się w głowie i łamią jak zapałki lub słoma. Nie mogę spamiętać najprostszych nazw miejscowości, nazwisk ludzi oraz proste wypadki z mego życia. Nie czuję się w tych warunkach na siłach reprezentować Rząd, gdyż miast pożytku, mógłbym szkodzić sprawie. Zdaję sobie sprawę, że popełniam zbrodnię wobec żony i córki, zostawiając je na pastwę losu i obojętnych ludzi. Proszę Boga o opiekę nad nimi. Boże, zbaw Polskę. B. Historycy, analizując już po wojnie dramatyczny list Wieniawy, nie mogli zrozumieć, co miał on na myśli, pisząc o reprezentowaniu rządu. Każdy dyplomata reprezentuje nie rząd, lecz kraj – a Wieniawa doskonale o tym wiedział. Dlaczego – pytano – skoro nie czuł się na siłach objąć placówkę w Hawanie, po prostu nie złożył dymisji? Dlaczego z tego powodu ktokolwiek miałby odbierać sobie życie? Największe wątpliwości budziła jednak forma listu: częściowo został napisany piórem na świstku papieru, lecz ostatnie słowa „Boże, zbaw Polskę” dopisano ołówkiem. To byłby niezwykle rzadki wypadek pisania listu samobójczego „na raty”. Podobnie jak złożenie podpisu jedną literą „B.”, choć nigdy w tej formie nie sygnował żadnego dokumentu. Nie rozumiano wielu spraw. Nie rozumiano, jak mógł tak ważny list zaginąć po wojnie w policyjnych archiwach, uniemożliwiając tym samym weryfikację czy choćby analizę grafologiczną (…). Nie rozumiano też, jak to możliwe, by człowiek, u którego nie można było zaobserwować żadnych symptomów depresji czy zdenerwowania, a według świadectwa żony i córki, witający je rano w znakomitym nastroju, prowadzący rozmowy telefoniczne o nowej pracy w służbie dla ukochanego państwa wyszedł na taras i rzucił się na bruk. I – co najdziwniejsze dla tych, którzy go znali – miałby to uczynić w pidżamie? (…). Do spotkania obu generałów (Sikorskiego i Wieniawy) w Waszyngtonie doszło jeszcze w kwietniu 1941 r., podczas pierwszej podróży generała Sikorskiego do USA. Rozmowa przebiegała bez świadków. Zapewne w jej wyniku Sikorski postanowił powierzyć Wieniawie w marcu 1942 r. stanowisko posła RP w Hawanie. W tej sprawie historia notuje niemało nieporozumień. Przyjmuje się oto, że Sikorski zadrwił z pragnącego walczyć Wieniawy, że przeznaczył dla niego drugorzędne stanowisko i peryferyjną placówkę. Nie brakuje głosów, że właśnie owa domniemana złośliwość Sikorskiego legła u podstaw decyzji o samobójstwie. Prawda wydaje się jednak inna. Placówka w Hawanie była dla Ameryki tym, czym dla Europy placówki w Ankarze czy Lizbonie. (por. Jan Kowalewski red.) Tu krzyżowały się najtajniejsze nici wywiadów państw biorących udział w wojnie. Wieniawa ze swym doświadczeniem w tajnej dyplomacji i perfekcyjną znajomością sześciu języków obcych wydawał się człowiekiem wymarzonym do objęcia tego stanowiska. Kupował zresztą letnie garnitury i przygotowywał się do nowej misji. Bilety lotnicze do Hawany zostały kupione na 2 lipca.(...).
↑Lista Nr 1 PP. Generałów posiadających warunki do otrzymania „Odznaki Pamiątkowej GISZ” zatwierdzona 11 maja 1936 roku przez Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, generała dywizji Edwarda Rydza-Śmigłego, Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, sygn. 701/1/106, s. 81.
↑6 sierpień: 1914–1934, Warszawa: Zarząd Główny Związku Legjonistów Polskich, 1934, s. 20.
Cezary Leżeński / Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 70. ISBN 83-04-03364-X.
Piotr Stawecki: Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08262-6.
Wojciech Grochowalski, Ku chwale Wieniawy, Łódź 2001.
Wojciech Grochowalski, Boleslaw Wieniawa-Dlugoszowski. Wiersze i piosenki, Łódź 2002.
Tomasz Kośmider: Toruński Inspektorat Armii w systemie obronnym państwa polskiego w latach 1921–1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-082-0.
Grzegorz Kuba, Wie Warszawa kto Wieniawa, Ziemiańska, Adria, Fukier, Europejski – warszawskie miejsca spotkań Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego, Studia i Materiały Centralnej Biblioteki Wojskowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, Warszawa 2015 nr 1(3), ISSN 2354-0435.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.png){kind=small}
.gif){kind=small}
![[1]](#/media/Plik:Narcyz_Witczak-Witaczyński_-_Gen._Bolesław_Wieniawa-Długoszowski_(107-478-1).jpg){kind=link}