|
August Zaleski
  August Zaleski (ur. 13 września 1883 w Warszawie, zm. 7 kwietnia 1972 w Londynie) – polski polityk i dyplomata, dwukrotny minister spraw zagranicznych (1926–1932 i 1939–1941), w latach 1947–1972 drugi prezydent RP na uchodźstwie (następca Władysława Raczkiewicza). W 1954 r. bez podstaw prawnych[3] przedłużył formalnie zakończoną wówczas kadencję prezydencką na czas nieokreślony i sprawował urząd prezydenta do śmierci w 1972 r., co doprowadziło do rozłamu politycznego na uchodźstwie i utworzenia Rady Trzech – opozycyjnego ośrodka przypisującego sobie uprawnienia głowy państwa.    ŻyciorysUrodził się 13 września 1883 w Warszawie, w rodzinie Szczęsnego i Anny z Szydłowskich[4]. Absolwent Gimnazjum Praskiego w Warszawie (obecnie liceum Władysława IV) z 1901. Następnie wyjechał do Anglii i w 1911 ukończył studia na wydziale ekonomii Uniwersytetu Londyńskiego (London School of Economics), uzyskując tytuł B. Sc. (Econ.)[4]. Pracował przez pewien czas jako bibliotekarz w Bibliotece Ordynacji Krasińskich w Warszawie, przygotowując się do podjęcia kariery naukowej[4]. W 1913 została wydana jego praca pt. Konfraternia Kupiecka Miasta Starej Warszawy[4]. I wojna światowaPo wybuchu I wojny światowej zaangażował się w sprawy polityczne[4]. W 1915 został skierowany do Londynu jako delegat Bloku Stronnictw Niepodległościowych celem propagowania suwerenności Polski[4] (jego misją było przekonanie Brytyjczyków, że akcja Piłsudskiego nie jest wymierzona w zachodnie mocarstwa Ententy, tylko w Rosję). W Londynie został kierownikiem Polskiego Komitetu Informacyjnego[4]. W 1917 podjął stałe wykłady z literatury i języka polskiego, zostając lektorem w King’s College na Uniwersytecie Londyńskim[4]. Związał się z ruchem wolnomularskim[5][6]. Okres międzywojennyPo odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 został kierownikiem misji polskiej w Szwajcarii, a następnie do kwietnia był chargé d’affaires w Bernie[4]. W tym okresie w dniu 1 grudnia 1918 otrzymał zawiadomienie od rządu Wielkiej Brytanii o uznaniu niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej i osoby Marszałka Józefa Piłsudskiego jako Naczelnika Państwa[4]. Od kwietnia 1919 uczestniczył w konferencji pokojowej w Paryżu będąc członkiem polskiej delegacji[4]. Po zawarciu pokoju został szefem Wydziału Wielkich Mocarstw w Ministerstwie Spraw Zagranicznych[4]. W 1921 został mianowany posłem RP w Atenach w Grecji[4]. W 1921 skierowany na stanowisko dyrektora Departamentu Politycznego w MSZ[4]. W 1922 mianowany posłem RP w Rzymie we Włoszech[4]. Po przewrocie majowym 1926 był we wszystkich rządach RP do 1932 ministrem spraw zagranicznych[4]. Na tym stanowisku podpisał m.in. konwencję w sprawie niewolnictwa, Pakt Brianda-Kellogga (których Polska była jednym z państw założycielskich), traktat handlowy z Niemcami, pierwszy pakt o nieagresji z ZSRR[4]. Brał udział w pracach Ligi Narodów, zawarł porozumienie gwarantujące Polsce miejsce w jej Radzie oraz został prezesem tejże[4]. W latach 1928–1935 zasiadał w Senacie kadencji II (1928–1930) i III (1930–1935). Po odejściu z MSZ od listopada 1932 pracował na stanowisku prezesa (szefa Rady Nadzorczej) Banku Handlowego w Warszawie do 1939[4]. Pełnił także funkcje prezesa Polsko-Amerykańskiej Izby Handlowej i prezesa Polsko-Francuskiego Towarzystwa[4]. II wojna światowaPo wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939, po okupacji terytorium Polski przez Wehrmacht i Armię Czerwoną (w konsekwencji ataku III Rzeszy i agresji ZSRR) przekroczył granicę polsko-rumuńską. Dotarł do Francji, gdzie został ministrem spraw zagranicznych w powołanym 30 września 1939 rządzie gen. Władysława Sikorskiego[4]. Od 18 do 20 lipca 1940 desygnowany był na stanowisko premiera, po zdymisjonowaniu Sikorskiego. Ostatecznie rządu nie sformował, nie został też zaprzysiężony przez prezydenta, a misję stworzenia nowego gabinetu skutecznie wypełnił dotychczasowy premier. Po podaniu się do dymisji w lipcu 1941 w proteście przeciw układowi Sikorski-Majski, sposobowi jego negocjacji i pominięciu ministra spraw zagranicznych przy formułowaniu i zawarciu układu, został szefem Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza. Okres powojennyW czerwcu 1947, po śmierci Raczkiewicza, objął urząd prezydenta RP na uchodźstwie[4]. Ponieważ uprzednio wyznaczonym następcą prezydenta RP był Tomasz Arciszewski, zmiana ta wywołała spory w środowisku polskiej emigracji politycznej. PPS przeciwstawiła się objęciu urzędu przez Augusta Zaleskiego, co pociągnęło za sobą dymisję rządu Arciszewskiego. W 1954, po zakończeniu siedmioletniej kadencji, prezydent Zaleski zdecydował pozostać na swoim urzędzie. Nie miało to jednak żadnego umocowania prawnego w przepisach konstytucji kwietniowej z 1935[3] (uznawanej przez rząd londyński za jedyną legalną i nadal obowiązującą). Swoją decyzję uzasadniał stanem wyższej konieczności wywołanym przez tzw. aferę Bergu – międzynarodową aferę szpiegowską, w którą zamieszane były m.in. ugrupowania opozycyjne wobec Zaleskiego[7]. Wydarzenie to przyczyniło się do trwającego przez niemal dwie dekady konfliktu w polskich władzach na uchodźstwie. Większość polityków emigracyjnych (w tym generałowie Władysław Anders i Tadeusz Bór-Komorowski) wypowiedziała posłuszeństwo Zaleskiemu. Uznając, że przedłużając pozakonstytucyjnie swoją kadencję złamał akt zjednoczenia narodowego, utworzyła w 1954, z poparciem emigracyjnej Rady Jedności Narodowej, Radę Trzech – substytucyjną kolegialną głowę państwa, urzędującą aż do śmierci Augusta Zaleskiego w 1972. W skład Rady Trzech wchodzili początkowo: Władysław Anders, Tomasz Arciszewski i hr. Edward Raczyński. Po śmierci Tomasza Arciszewskiego jego miejsce w Radzie Trzech zajął Tadeusz Bór-Komorowski. Zwolennikiem Zaleskiego pozostał (do swego powrotu do kraju w 1956) Stanisław Cat-Mackiewicz. 24 lutego 1971 Zaleski wyznaczył swym następcą Stanisława Ostrowskiego[8]. Zmarł 7 kwietnia 1972 w wieku 89 lat w Szpitalu Maltańskim w Londynie[4][9]. Został pochowany na Cmentarzu Lotników i Spadochroniarzy Polskich w Newark po mszy św. odprawionej przez bp. Szczepana Wesołego[4]. Po śmierci Zaleskiego w 1972 Rada Trzech rozwiązała się, uznając legalność nominacji Ostrowskiego. UpamiętnienieIV Rada Rzeczypospolitej Polskiej na swoim pierwszym posiedzeniu 9 listopada 1968 jednomyślnie uchwaliła, że prezydent August Zaleski swą przeszło 50-letnią służbą dla Polski dobrze zasłużył się Ojczyźnie[10]. W 2008 r. Poczta Polska wyemitowała w nakładzie 600 tys. sztuk należący do serii „Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie” znaczek pocztowy o nominale 1,45 zł upamiętniający Augusta Zaleskiego[11]. Od grudnia 2015 roku portret Augusta Zaleskiego wraz z portretami pozostałych prezydentów RP na uchodźstwie wisi na honorowym miejscu w holu ambasady RP w Londynie[12]. 12 listopada 2022 roku z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego do Polski zostały sprowadzone szczątki Augusta Zaleskiego oraz dwóch innych prezydentów RP na uchodźstwie: Władysława Raczkiewicza i Stanisława Ostrowskiego. Tego samego dnia w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie odbyły się uroczystości pogrzebowe m.in. z udziałem prezydenta Andrzeja Dudy i premiera Morawieckiego oraz pochówek w nowo powstałym Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie[13][14]. Wraz z Mauzoleum, w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie została również otwarta Izba Pamięci, poświęcona Prezydentom RP na Uchodźstwie i ich działalności[15][16]. Ordery i odznaczenia
Przypisy
Bibliografia
Zajmowane stanowiska
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg){kind=small}
