Tadeusz Zagajewski (1912–2010)
Tadeusz Józef Zagajewski (ur. 16 grudnia 1912 we Lwowie, zm. 28 września 2010 w Gliwicach) – inżynier elektryk, profesor, pionier polskiej elektroniki. PoczątkiBył synem Karola (ur. 1880), nauczyciela języka niemieckiego we Lwowie, przed 1939 naczelnika wydziału w Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego[1][2]. W 1930 ukończył X Gimnazjum im. H. Sienkiewicza we Lwowie i w tymże roku rozpoczął studia na Oddziale Elektrotechnicznym Wydziału Mechanicznego Politechniki Lwowskiej. Studia te zakończył dyplomem w 1935, a w ponad rok później rozpoczął pracę w Państwowych Zakładach Tele-Radiotechnicznych w Warszawie, gdzie w okresie lat 1936–1939 dał się poznać jako utalentowany konstruktor serii krótkofalowych nadajników radiokomunikacyjnych o mocy 150 W, 2 kW i 50 kW. Wybuch II wojny światowej zastaje go w Warszawie. Po zakończeniu działań wojennych rozpoczyna na początku 1940 roku pracę w zajętym przez wojska radzieckie Lwowie jako asystent kierowanej wówczas przez prof. Janusza Groszkowskiego Katedry Radiotechniki w Lwowskim Instytucie Politechnicznym, czyli dawnej Politechnice Lwowskiej. Dotrwa na tym stanowisku do 1941 roku. Niemiecka okupacja Lwowa w latach 1941–1944 sprawia, że Politechnika Lwowska jako szkoła wyższa praktycznie przestaje istnieć. Tadeusz Zagajewski pracuje jako technik w Parowozowni Lwów-Wschód. Po ponownym zajęciu Lwowa w roku 1944 przez wojska radzieckie i uruchomieniu Lwowskiego Instytutu Politechnicznego podejmuje obowiązki docenta we wspomnianej już Katedrze Radiotechniki. Pierwsze lata w GliwicachW październiku 1945 roku, kiedy staje się już jasne że Lwów pozostanie poza granicami Polski, decyduje się na opuszczenie miasta wraz z całą rodziną w ramach akcji przesiedleńczej. Akcję zorganizowano dla pracowników politechniki i uniwersytetu, których oczekiwały organizujące się w kraju uczelnie. Pociąg ewakuacyjny po tygodniu dociera do Gliwic, gdzie Tadeusz Zagajewski decyduje zakończyć trudną podróż ze względu na trzyletnią córkę Ewę i czteromiesięcznego syna Adama. W Gliwicach mieszka i pracuje w pionierskich powojennych warunkach. W mieście, w którym nigdy wcześniej nie było wyższej uczelni, powstaje Politechnika Śląska. Tadeusz Zagajewski bierze czynny udział – jako adiunkt, pod kierunkiem prof. Tadeusza Malarskiego – w organizowaniu na Wydziale Elektrycznym Oddziału Telekomunikacyjnego i Katedry Radiotechniki. Już w 1946 roku uzyskuje stopień naukowy doktora nauk technicznych na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej po obronie pracy, która w zarysie powstała jeszcze we Lwowie pod opieką prof. Groszkowskiego. W latach 1947–1954 jest zastępcą profesora i kierownikiem Katedry Radiotechniki Politechniki Śląskiej. W tym okresie wzrasta jego zainteresowanie innymi niż telekomunikacja zastosowaniami nowej dziedziny – elektroniki. W szczególności chodzi tu o jej zastosowania w przemyśle dla celów technologicznych, w pomiarach wielkości nieelektrycznych i rozwijającej się automatyce przemysłowej. Prof. Tadeusz Zagajewski nawiązuje liczne kontakty z przemysłem, podejmuje się opracowywania prototypowych urządzeń elektronicznych, prowadzi pierwsze prace naukowe z tej dziedziny. Kiedy na przełomie lat 1952–1953 w wyniku ministerialnej decyzji następuje likwidacja Oddziału Telekomunikacyjnego w Politechnice Śląskiej, prof. Zagajewski nie daje się tym zaskoczyć. Jego kontakty z przemysłem i wspomniane zainteresowania pozwalają na organizację nowej specjalności: elektroniki przemysłowej, oraz przemianowanie w 1954 roku Katedry Radiotechniki w Katedrę Elektroniki Przemysłowej. W tymże roku zostaje mianowany profesorem nadzwyczajnym i powołany na kierownika nowej katedry. Przez następny rok (1955–1956) pełni funkcje dziekana Wydziału Elektrycznego, a w latach 1956–1959 prorektora ds. nauki Politechniki Śląskiej. Początki Wydziału AutomatykiUtworzenie Katedry Elektroniki Przemysłowej i jej kilkuletnia owocna działalność stały się ważnym impulsem do powstania na Wydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej Oddziału Automatyki. Prof. Tadeusz Zagajewski staje się następnie jednym z inicjatorów powstania samodzielnego Wydziału Automatyki i w latach 1962–1964 podejmuje aktywną działalność przy jego organizowaniu. Zaowocuje to oficjalnym powołaniem Wydziału przez ministra Szkolnictwa Wyższego w 1964 roku, a prof. Zagajewski zostaje pierwszym jego dziekanem. Funkcję tę pełni do 1968 roku. W 1965 roku uchwałą Rady Państwa zostaje mu nadany tytuł profesora zwyczajnego. Jako dziekan Wydziału Automatyki był jedynym profesorem, który w marcu 1968 czynnie przeciwstawił się partyjno-policyjnej nagonce na studentów i na znak protestu demonstracyjnie opuścił zebranie Senatu Politechniki prowadzone przez ówczesnego rektora Jerzego Szubę. Kosztowało go to dziekanat, kierownictwo katedry i poważne ograniczenie badań naukowych. Wypadki marca 1968 roku, wystąpienia nauczycieli akademickich i młodzieży przyniosły jako jeden ze skutków likwidację tradycyjnych komórek organizacyjnych wyższych uczelni – katedr, a następnie ich scalanie w jednostki większe – instytuty. W wyniku dwóch kolejnych reorganizacji Uczelni Katedra Elektroniki Przemysłowej zostaje w 1968 roku wpierw przemianowana na Katedrę Elektroniki, a w 1971 roku staje się częścią Instytutu Konstrukcji i Technologii Urządzeń Automatyki i Elektroniki. Po dojściu Gierka do władzy prof. T. Zagajewski zostaje mianowany zastępcą dyrektora ds. nauki tego Instytutu. W 1974 r. zostaje dyrektorem nowo utworzonego Instytutu Elektroniki, którym kieruje do 1983 r. Praca dydaktyczna i naukowaPrzez wszystkie lata pracy prof. T. Zagajewski prowadził bardzo starannie opracowane wykłady, najwyżej oceniane przez kolejne roczniki studentów. Jego dorobek zawiera wiele książek i podręczników, stale aktualizowanych i dostosowanych do nowych potrzeb dydaktycznych. Pierwszą taka książką był wydany wkrótce po wojnie (1949) podręcznik pt. „Radiotechniczne urządzenia nadawcze” [1], wznawiany w kilku wydaniach do 1961 roku. Drugą była wydana po raz pierwszy w 1953 roku, a opracowywana wielokrotnie od nowa z różnymi zespołami współpracowników książka pt. „Elektronika przemysłowa” [2]. Temat był w ówczesnej literaturze światowej zupełnie nowy, a o potrzebie tej książki świadczyło stale jej wznawianie w unowocześnionej postaci; jej szóste wydanie ukazało się w 1975 roku, a tłumaczenie rosyjskie w 1976 roku Z książek wydanych w późniejszym okresie na szczególną uwagę zasługuje również monograficzne opracowanie układów elektroniki stosowanej i przemysłowej, którego czwarte wydanie ukazało się w 1978 roku pod tytułem „Układy elektroniki przemysłowej” [3]. Prof. T. Zagajewski był opiekunem ponad 200 magisterskich prac dyplomowych, promotorem 15 rozpraw doktorskich, kilku jego wychowanków uzyskało stopień docenta i tytuł profesora. Chociaż oryginalna działalność naukowa prof. T. Zagajewskiego obejmuje również liczne inne wątki, nie wyłączając eksperymentu i prac, które znalazły praktyczne zastosowanie w przemyśle elektronicznym i maszynowym (w tym także rozwiązań patentowych), to jednak jego podstawową dziedziną zainteresowań jest teoria obwodów elektrycznych w zastosowaniu do układów elektronicznych. Wśród jego najważniejszych oryginalnych prac teoretycznych można wyodrębnić kilka grup:
Pojęcie dwoistości umożliwia T. Zagajewskiemu nowe ujęcie zagadnienia optymalizacji generatorów elektronicznych ze względu na stałość częstotliwości i zniekształcenia nieliniowe [10,11]. Dalszym tematem prac T. Zagajewskiego jest zagadnienie obwodów skoligaconych, czyli obwodów o jednakowej topologii i o elementach przekształconych z R na C lub z R na L i odwrotnie [12]. Praktyczne wnioski z tego typu przekształceń przewidują ważną dla zastosowań w obwodach monolitycznych możliwość zastąpienia indukcyjności w obwodach rezonansowych przez ujemne rezystancje [13]. Podobieństwo obwodów elektrycznych zostało zdefiniowane przez T. Zagajewskiego w sposób zupełnie ogólny w pracach [14-17]. Wyróżniono tam cztery rodzaje podobieństwa obwodów, którego szczególnymi przypadkami są: dualność i skoligacenie. Dla tych czterech rodzajów podobieństwa zostały określone proste związki między transmitancjami obwodów, jak również prądami i napięciami w odpowiadających sobie gałęziach obwodów.
W 1988 roku prof. Tadeusz Zagajewski przeszedł na emeryturę. Nie przerwał jednak pracy naukowej. W swoich ostatnich pracach teoretycznych profesor powraca do podstawowych zagadnień nieliniowego sprzężenia zwrotnego we wzmacniaczach, symetrii elektrycznej obwodów, niestałości częstotliwości generatorów i określenia częstotliwości chwilowej. Został pochowany na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach. Jego syn Adam Zagajewski został poetą, a córka dr inż. Ewa Zagajewska-Fabrycy pracownikiem naukowym Politechniki Śląskiej i Politechniki Szczecińskiej. Ważniejsze publikacje
Ważniejsze funkcje w Politechnice Śląskiej
Ważniejsze funkcje w Polskiej Akademii Nauk i stowarzyszeniach naukowych
Ważniejsze odznaczenia
W opracowaniu plakatu wykorzystano książkęMalzacher S.: W moich oczach. 45 lat z prof. Tadeuszem Zagajewskim. Instytut Elektroniki Politechniki Śląskiej Gliwice 1992 Przypisy
Bibliografia
Kontrola autorytatywna (osoba): Identyfikatory zewnętrzne:
Information related to Tadeusz Zagajewski (1912–2010) |