|
Prokurator Generalny (Polska)
Prokurator Generalny – naczelny organ prokuratury w Polsce przewidziany w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, będący zarazem zwierzchnikiem wszystkich prokuratorów. Analogicznie do funkcji Naczelnego Prokuratora w II RP, Rządzie RP na uchodźstwie oraz w pierwszych latach istnienia Polski Ludowej (do 1950 r.)[1], godność ta w III RP w latach 1990–2010 była, a od 2016 r. ponownie jest, zespolona z urzędem Ministra Sprawiedliwości, natomiast w latach 2010–2016 był to niezależny naczelny organ władzy państwowej. Z kolei w okresie Polski Ludowej od 1950 r. był to organ podlegający Radzie Państwa, jako Generalny Prokurator Rzeczypospolitej Polskiej (1950–1967), a następnie Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1967–1990)[2]. HistoriaII RzeczpospolitaW II Rzeczypospolitej i w strukturach Rządu RP na uchodźstwie prokuratorem-zwierzchnikiem całej prokuratury, która była całkowicie rozdzielona na pion cywilny i wojskowy, był od 1919 r. Naczelny Prokurator. Urząd Naczelnego Prokuratora sprawował z urzędu Minister Sprawiedliwości. Porządek organizacyjny prokuratury dostosowany był do struktury organów wymiaru sprawiedliwości (sądów), a poszczególne jednostki organizacyjne prokuratury działały przy konkretnych sądach, przyjmując nawet od nich swoje nazwy[1]. W pionie cywilnym naczelnym organem prokuratury i zwierzchnikiem prokuratorów prokuratur powszechnych był Pierwszy Prokurator Sądu Najwyższego. Organizacja prokuratury wojskowej została określona w 1919 r. Naczelnym organem prokuratury w pionie wojskowym i zwierzchnikiem prokuratorów prokuratur wojskowych był Naczelny Prokurator Wojskowy. Polska LudowaW okresie 1944–1950 prokuratura w Polsce funkcjonowała zgodnie z nadal obowiązującym ustawodawstwem przedwojennym[1], zmienianym powoli i jedynie fragmentarycznie. Zarazem jednak, dla sądzenia hitlerowskich zbrodniarzy wojennych i kolaborantów, ale także prześladowania członków władz II RP, oponentów politycznych i osób uznanych za „wrogów ludu”, ustanowiono całkowicie odrębne od pionu cywilnego i całkowicie przeorganizowanego pionu wojskowego[3] specjalne sądy karne, wydające w postępowaniu jednoinstancyjnym ostateczne wyroki (w tym śmierci) bez obowiązku uprzedniego przeprowadzenia śledztwa, a w ich strukturach ustanowiono prokuratorów, przy powoływaniu których decydujący głos miały organy bezpieczeństwa publicznego (UB)[4]. W styczniu 1946 r. utworzono Najwyższy Trybunał Narodowy, a w jego strukturze powołano odrębną prokuraturę NTN, kierowaną przez Pierwszego Prokuratora NTN[5]. Najwyższy Trybunał Narodowy oraz prokuratura NTN sprawowały początkowo nadzór nad specjalnymi sądami karnymi i prokuraturą specjalnych sądów karnych. Gdy w listopadzie 1946 r. zostały one zniesione, sprawy te wyłączono także z jurysdykcji NTN i przekazano odpowiednio Sądowi Najwyższemu i sądom okręgowym[6]. Począwszy od 1946 r. prokuratorów z uniwersyteckim wykształceniem prawniczym zastępowano stopniowo osobami bez wyższego wykształcenia, przyuczanymi do pracy w prokuraturze w prawniczych szkołach średnich, a od 1948 r. proces ten znacznie przyspieszył, jako że w pionie powszechnym powoływano osoby szkolone po wytypowaniu przez UB w Centralnej Szkole Prawniczej, a w pionie wojskowym analogicznie powoływano osoby szkolone po wytypowaniu przez Główny Zarząd Informacji w Oficerskiej Szkole Prawniczej[7][8]. W poł. 1950 r. określono na nowo organizację pionu powszechnego prokuratury, wyodrębniając ją ze struktury Ministerstwa Sprawiedliwości. Zniesiono stanowisko Naczelnego Prokuratora oraz odrębną prokuraturę NTN i utworzono Generalną Prokuraturę kierowaną przez Generalnego Prokuratora RP, podlegającego odtąd Radzie Państwa. Utrzymano jednak całkowitą odrębność pionu wojskowego. Organizację wewnętrzną prokuratury oparto na odmiennych niż dotychczas zasadach, uniezależniając jej strukturę wewnętrzną od organizacji wymiaru sprawiedliwości[9]. W 1967 r. nastąpiło przemianowanie Generalnej Prokuratury i Generalnego Prokuratora RP, odpowiednio na: Prokuraturę Generalną oraz Prokuratora Generalnego PRL, a zarazem podporządkowano Prokuratorowi Generalnemu także pion wojskowy, czyniąc go w ten sposób naczelnym organem całej prokuratury, z kolei Naczelnego Prokuratora Wojskowego usytuowano w roli jego zastępcy[10].
III RzeczpospolitaZespolenie funkcji Prokuratora Generalnego oraz Ministra Sprawiedliwości (1990–2010)Prokurator Generalny był naczelnym organem całej prokuratury, tym samym podlegali mu wszyscy prokuratorzy. 31 marca 1990 zastąpiono Prokuraturę Generalną Prokuraturą Krajową, a funkcję Prokuratora Generalnego zaczął sprawować z urzędu Minister Sprawiedliwości. Zastępcami Prokuratora Generalnego byli Prokurator Krajowy, Naczelny Prokurator Wojskowy, Dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz inni prokuratorzy powoływani i odwoływani ze stanowiska zastępcy spośród prokuratorów Prokuratury Krajowej (przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Prokuratora Generalnego). Prokurator Generalny jako niezależny organ (2010–2016)Z dniem 31 marca 2010 nastąpiło rozdzielenie funkcji Ministra Sprawiedliwości oraz Prokuratora Generalnego oraz zastąpienie Prokuratury Krajowej przez Prokuraturę Generalną. Od tego momentu Prokuratora Generalnego powoływał Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej spośród dwóch kandydatów zgłoszonych przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę Prokuratury (art. 10a ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze). Kadencja Prokuratora Generalnego trwała sześć lat, licząc od dnia złożenia ślubowania. Po upływie kadencji pełnił on obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez następcę, przy czym nie mógł być on ponownie wyznaczony. Po zakończeniu pełnienia obowiązków przechodził w stan spoczynku. Pierwszym i ostatnim Prokuratorem Generalnym powołanym w powyższy sposób został Andrzej Seremet. Ponowne zespolenie funkcji (od 2016)Po wejściu w życie nowej Ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r., w dniu 4 marca 2016 r. nastąpiło ponowne zespolenie obu funkcji oraz zastąpienie Prokuratury Generalnej[11] Prokuraturą Krajową, która zapewnia obsługę Prokuratora Generalnego i Prokuratora Krajowego. Do jej zadań należy m.in. zapewnienie udziału prokuratora w postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym, Sądem Najwyższym i Naczelnym Sądem Administracyjnym, prowadzenie i nadzorowanie postępowań przygotowawczych, sprawowanie nadzoru instancyjnego i służbowego nad postępowaniami prowadzonymi w prokuraturach regionalnych, koordynacja nadzoru służbowego nad postępowaniami przygotowawczymi prowadzonymi przez pozostałe jednostki organizacyjne prokuratury, prowadzenie wizytacji prokuratur regionalnych, wykonywanie czynności w zakresie obrotu prawnego z zagranicą i prowadzenie centralnej bazy opinii prawnych oraz bazy wytycznych i zarządzeń Prokuratora Generalnego. Lista Prokuratorów Generalnych od 1990
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne
Information related to Prokurator Generalny (Polska) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
