Ulica Nowa we Wrocławiu

ulica Nowa

Stare Miasto
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	175 m
Przebieg
ul. Piotra Skargi Promenada Staromiejska droga wewnętrzna
Położenie na mapie Wrocławia ulica Nowa
Położenie na mapie Polski ulica Nowa
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego ulica Nowa
51°06′19,831″N 17°02′21,904″E/51,105509 17,039418
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Nowa – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście^[1][2][3]. Ulica stanowi sięgacz mający swój początek w ulicy Piotra Skargi, a kończący się przy Promenadzie Staromiejskiej. Ma 175 m długości^[1][4][3][5]. Północną i wschodnią stronę ulicy zajmuje zabudowa pierzejowa, w tym zabytkowe kamienice^[6][7], natomiast strona wschodnia i południowa to tereny zieleni^[8], w tym objęte ochroną zabytków Wzgórze Partyzantów i wymieniona wyżej Promenada Staromiejska^[4][7].

Pierwszy zapis dotyczący tej ulicy pochodzi z 1371 r. Już ówcześnie nosiła ona nazwę ulicy nowej (Neuegasse), bowiem właśnie w XIV wieku powstała, po wybudowaniu drugiej linii murów obronnych, wzdłuż których została poprowadzona. Zaczynała się w okolicach Górki Kaceskiej, dziś nieistniejącej i wchłoniętej w okresie powojennym przez plac Dominikański. W tamtym rejonie znajdowało się więzienie nowomiejskie^[3][5]. Na południu natomiast kończyła się nieco wcześniej niż obecnie, bo w miejscu zakrętu do ulicy Piotra Skargi^[5] (lub według innych źródeł przy Bramie Oławskiej^[3]). Tu mieścił się dom kata^[3][5] (ówcześnie numer 11, współcześnie numer 14^[3]). Pobliskie domy zamieszkałe były w tamtych czasach przez uboższe warstwy społeczeństwa, głównie służbę^[3][5].

Wskazuje się, że w późniejszych wiekach nie wspominano o ulicy nowej, co mogło oznaczać zaliczanie położonych tu domów do Górki Kacerskiej lub ulicy Oławskiej. Ponowne zapisy o ulicy Nowej pojawiają się w 1824 r.^[3][5] (cześć źródeł podaje, że to wówczas przedłużono ją do wspomnianej wyżej katowni^[3]). W 1892 r. ulicę przedłużono do obecnej ulicy Piotra Skargi^[3][5], po rozebraniu murów miejskich^[3].

Według źródeł ulica ta stanowiła swego rodzaju ośrodek życia Polaków. W lokalach tu położonych odbywały się różne spotkania i uroczystości oraz zebrania polskich organizacji działających w mieście. Przez Niemców potocznie ulica w tym okresie nazywana była ulicą Polską. Z ważniejszych odnotowanych uroczystości wymienia się między innymi^[5]:

• uroczystość ku czci Kornela Ujejskiego i Adama Asnyka zorganizowana pod numerem 25 w dniu 1.11.1897 r. przez członków Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” – Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” we Wrocławiu,
• akademię upamiętniającą dzień 3 maja w 1898 r., również przez członków „Sokoła”, w sali „Cassina”
• coroczne zebrania członków Towarzystwa Przemysłowców Polskich, również w sali „Cassina”
• stałe spotkania Polaków w restauracji „Eldorado” Jana Kwaczeskiego mieszczącej się pod numerem 27^[5].

Oprócz różnych spotkań i uroczystości stałym elementem ulicy była mieszcząca się w wynajętym pod numerem 18 lokalu polska szkółka, biblioteka i czytelnia. Oprócz wymienionej działalności miały tu miejsce także amatorskie przedstawienia polskich sztuk teatralnych oraz organizowanie gwiazdki dla biednych dzieci. Przy ulicy Nowej 18 mieściła się także od 1920 r. siedziba polskiego konsulatu we Wrocławiu. Po antypolskiej demonstracji na placu Wolności związanej z przeprowadzanym na Górnym Śląsku plebiscytem placówka została zdemolowana w dniu 26.08.1920 r. Sprawcy zajścia zostali ułaskawieni^[5].

W czasie II wojny światowej przy ulicy Nowej zbudowano betonowy bunkier przy Wzgórzu Partyzantów. Mieściła się tu kwatera dowództwa Festung Breslau. Bunkier zachował się do dziś^[5][9]. Lecz w wyniku działań wojennych zniszczeniu uległy wszystkie domy o numerach powyżej 16. Spowodowało to likwidację odcinka ulicy przy posesjach od numeru 16 wzwyż. Najpierw decyzją Miejskiej Rady Narodowej z 28.04.1951 r. utworzono plac Dominikański, który ówcześnie otrzymał nazwę placu Dzierżyńskiego, a w ramach tej decyzji zlikwidowano odcinek od Górki Kacerskiej do ulicy Oławskiej. Następnie 20.10.1956 r. zlikwidowano odcinek od ulicy Nowej 16 do ulicy Oławskiej^[5][10][11], zaś teren po zlikwidowanej ulicy zagospodarowano na potrzeby IX Liceum Ogólnokształcące imienia Juliusza Słowackiego^{[5][10][11][12]}, położonego przy ulicy Piotra Skargi 29/31^[12].

Po II wojnie światowej w wieży na wzgórzu urządzono małe planetarium. Przez pewien okres miało tu swoją siedzibę Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii. Natomiast w kazamatach urządzono przez pewien czas oddział Muzeum Historycznego. Po zmianie ustrojowej w Polsce mieściły się tu klub muzyczny „Kazamaty”, a w lokalu przy Piotra Skargi urządzone klub nocy „Reduta”^[9].

W 2017 r. wykonano przebudowę ulicy. W jej ramach zbudowano między innymi nowe drogi rowerowe^[13] .

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

• Neuegasse, do 1945 r.^[3][11]
• Nowa, od 1945 r.^[1][3][11]

Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 97 z 31.11.1945 r.^[1].

Do ulicy przypisana jest droga gminna numer 105038D o długości 157 m^[1] klasy dojazdowej^[14] położona na działce o powierzchni 2379 m^2[1][15]. Ulica biegnie od ulicy Piotra Skargi zmieniając kierunek na północny przy posesji o numerze 6. Łączy się w okolicach budynków o numerach 8-12 z przebiegającą tu równolegle Promenadą Staromiejską nad Fosą Miejską. Dalej biegnie jeszcze krótki odcinek przy posesji pod numerem 14^[16]. Za tym budynkiem kończy się droga publiczna^[16][17] i dalej biegnie droga wewnętrzna posesji położonych przy ulicy Piotra Skargi^[16][18]. Wzdłuż ulicy do promenady obowiązuje wykonanie i utrzymanie trasy rowerowej^[19].

Ulice powiązane z ulicą Nową:

• skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną: ul. Piotra Skargi^[1][20]
• deptak: Promenada Staromiejska^[8].

Pierzeję północną i zachodnią ulicy stanowi ciągła zabudowa pierzejowa obejmująca zachowane kamienice i zabudowę uzupełniającą^[4][6]. Natomiast południowa i wschodnia strona ulicy to miejskie tereny zielone Wzgórza Partyzantów oraz Promenady Staromiejskiej^[4][9][21].

Ulica położona jest w obszarze znajdującym się na wysokości bezwzględnej pomiędzy 119 a 120 m n.p.m.^[22]. Obszar ten objęty jest rejonem statystycznym numer 933230, w którym na dzień 31.12.2018 r. zameldowane były 339 osoby, a gęstość zaludnienia wynosiła 3362 osoby/km²^[23]. Ulica położona jest w obszarze zabudowy śródmiejskiej^[24].

Obszar, na którym położona jest ulica Nowa, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII–XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.^[25][26]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii^[27] [28] . Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego oraz historycznego charakteru najstarszej części miasta^[29] .

Dla budynków chronionych w ramach gminnej ewidencji zabytków i miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego ochronie podlegają takie elementy jak gabaryty budynków, formy dachów, i elewacje od strony ulicy^[30]. Tereny te położone są w strefie ochrony konserwatorskiej zabytków archeologicznych^[31] oraz strefie ochrony konserwatorskiej, która narzuca ochronę wymienionych obiektów oraz ochronę charakteru układu ulicznego, nawierzchni ulic oraz charakteru układu zieleni^[32]. Ponadto jest to teren objęty obszarem rehabilitacji istniejącej zabudowy i infrastruktury technicznej^[33].

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:

obiekt, położenie	powstanie, nr rej.[a]	fotografia
strona północna i zachodnia
Kamienica z częścią usługową ("Cafe National" - 1902, handel winem i bar "Pod Winogronem" – około 1910-1915), obecnie budynek mieszkalno-biurowo-handlowy ulica Piotra Skargi 19, ulica Nowa 2[7][34][35][36][37]	lata 1875-1876 (projekt H. Simona; na miejscu wcześniejszej) A/1099 z dnia 12.01.2010 r.[7][34][35]
Kamienica ulica Nowa 4[7][37][38]	około 1895 r. gez, mpzp[7][37][38]
Siedziba korporacji studenckiej "Borussia", obecnie budynek użyteczności publicznej (m.in. komornik) ulica Nowa 6[7][37][39]	1896 r., 1910 r. - przebudowa (oba projekt Karl Klimm) gez, mpzp[7][37][39]
Kamienica ulica Nowa 8[7][37][40]	około 1930 r. gez, mpzp[7][37][40]
Kamienica ulica Nowa 12[7][37][41]	około 1930 r. gez, mpzp[7][37][41]
Kamienica ulica Nowa 14[7][37][42]	około 1930 r. gez, mpzp[7][37][42]
Budynek – fragment odlewni dzwonów, obecnie budynek Zespołu Szkół Plastycznych ulica Piotra Skargi 23b[7][36][43]	XIX/XX wiek, po 1945 r. gez, mpzp[7][36][43]
strona południowa i wschodnia
Zespół Bastionu Sakwowego, następnie wzgórza widokowego z zabudową rozrywkowo-rekreacyjną (Liebichs Höhe), obecnie Wzgórze Partyzantów ulica Piotra Skargi[7][44][45]	XVI w., XIX w., l.40. XX w. gez, mpzp[7][44]
Kolumnada, tzw. Liebicha i pawilon perystylowy w zespole bastionu Sakwowego, następnie wzgórza widokowego z zabudową rozrywkowo-rekreacyjną (Liebichs Höhe), obecnego Wzgórza Partyzantów ulica Piotra Skargi 18[7][46]	lata 1866-1867 gez, mpzp[7][46]
Budynek toalet w zespole Bastionu Sakwowego, następnie wzgórza widokowego z zabudową rozrywkowo-rekreacyjną (Liebichs Höhe), obecnego Wzgórza Partyzantów ulica Piotra Skargi[7][47]	1897 r. gez, mpzp[7][47]
Kuchnia w zespole Bastionu Sakwowego, następnie wzgórza widokowego z zabudową rozrywkowo-rekreacyjną (Liebichs Höhe), po 1945 r. obserwatorium, obecnie restauracja na Wzgórzu Partyzantów ulica Piotra Skargi 18a[7][48]	lata 1897–1898 (projekt Karl Klimm, Julius Nathansohn), po 1945 r. (przebudowa) gez, mpzp[7][48]
Wieżyczka w zespole Bastionu Sakwowego, następnie wzgórza widokowego z zabudową rozrywkowo-rekreacyjną (Liebichs Höhe), obecnego Wzgórza Partyzantów ulica Piotra Skargi[7][49]	1894 r. gez, mpzp[7][49]
Ziemna basteja, od 1591 r. - Bastion Sakwowy, po 1943 r. – bunkier sztabu wojsk Festung Breslau, obecnie pozostałości obronne (kazamaty) w zespole Bastionu Sakwowego, następnie wzgórza widokowego z zabudową rozrywkowo-rekreacyjną (Liebichs Höhe), obecnego Wzgórza Partyzantów ulica Piotra Skargi 18[7][50][51]	lata 30. XVI wieku, 1591 r. (projekt H. Schneider von Lindau), 1813 r., po 1943 r. (przebudowa na bunkier)[7]; XIV–XVI-XIX wiek[51] A/2714/211 z dnia 30.12.1970 r.[7][50][51]
Promenada Staromiejska (wzdłuż Fosy Miejskiej), w miejscu dawnych fortyfikacji obronnych)[7][52]	po 1807 r., proj. 1813 r. (J.F. Knorr) gez, mpzp[7][52]
Fosa Miejska[53]	mpzp[53]

Osie widokowe

Wzdłuż drogi wewnętrznej przebiegającej na tyłach posesji przy ulicy Piotra Skargi 23-31 oraz wzdłuż przebiegającej południkowo części ulicy Nowej, wyznaczono podlegającą ochronie oś widokową w kierunku południowym. Taki zapis ma na celu ochronę panoramy Wzgórza Partyzantów, zieleni oraz zlokalizowanych tu budowli i budynków^[54].

Przy ulicy zamontowano figurkę z serii wrocławskich krasnali o nazwie "Harcerz". Umiejscowiona jest przy ulicy Nowej 6. Jej instalacja związana jest z faktem, że pod tym numerem znajduje się budynek Komendy Chorągwi Dolnośląskiej Związku Harcerstwa Polskiego^[55].

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).
• Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-06-06]  (pol.).strona główna serwisu
• Uchwała XLV/1370/10 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 21 stycznia 2010 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru ograniczonego ulicami: Kazimierza Wielkiego, Podwale, Bożego Ciała, Widok w obrębie Stare Miasto we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; TEKST JEDNOLITY z 2016 r. ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Województwa Dolnośląskiego - Obwieszczenie Rady Miejskiej Wrocławia z 15 września 2016 r. (Dz.Urz.Woj.Doln. z 2016 r. poz.4331); Biuletyn Urzędowy RMW z 1 lutego 2010 r. Nr 1, poz.16., Wrocław, 21 stycznia 2010 [dostęp 2019-06-11]  (pol.).
• Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Wrocławskie Krasnale, Oficjalny serwis miejski, 2018 [dostęp 2018-06-26]  (pol.).strona główna serwisu
• JerzyJ. Wójcik JerzyJ., Przebudowa ulicy w centrum. Rowery pojadą środkiem., Gazeta Wrocławska, 9 października 2017 [dostęp 2019-07-16]  (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 7 maja 2019 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).
• Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2018 [dostęp 2019-01-25]  (pol.).

• Ulica Nowa, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-07-12]  (pol.).
• ul. Nowa, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 586813 [dostęp 2019-07-12]  (pol.).
• ul. Nowa, wikimapia.org [dostęp 2019-07-12]  (pol.).