Komenda Rejonu Uzupełnień Zamość (KRU Zamość) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie^[2].

W 1917 na terenie Zamościa funkcjonował Główny Urząd Zaciągu^[3]. 8 lutego 1919 roku minister spraw wojskowych ustanowił XXIV Powiatową Komendę Uzupełnień w Zamościu dla powiatów: zamojskiego, biłgorajskiego i tomaszowskiego^[4]. XXIV PKU znajdowała się na terenie Okręgu Generalnego „Lublin” i podlegała Okręgowej Komendzie Uzupełnień w Lublinie^[5]. Z chwilą sformowania nowego PKU, Główny Urząd Zaciągu do Wojska Polskiego zobowiązany był przekazać całość dokumentacji tej PKU na obszarze której znajdował się^[6]. Dodatkowo GUZ w Zamościu przekazał dokumentację PKU w Lublinie^[6].

Komenda, jako władza zaciągowa pierwszej instancji realizowała zadania i wykonywała obowiązki wynikające z Tymczasowej ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej, która weszła w życie 29 października 1918 roku^[7]. Ponadto komenda przejęła zadania dotychczasowych Głównych Urzędów Zaciągu do Wojska Polskiego w zakresie: przyjmowania zgłoszeń ochotników do wojska i agitacji werbunkowej, przyjmowanie podań o przyjęcie do wojska wnoszonych przez oficerów i żołnierzy byłych I, II i III Korpusów Polskich w Rosji oraz armii austriackiej, rosyjskiej i niemieckiej, przyjmowanie podań o przyjęcie do szkół podoficerskich i szkół podchorążych, a także przyjmowanie podań o przyjęcie na kursy żandarmerii^[5].

Organami pomocniczymi i wykonawczymi PKU byli oficerowie ewidencyjni. Wspomniani oficerowie realizowali zadania PKU w powierzonym im powiecie. Każdy oficer ewidencyjny miał do pomocy jednego pisarza i jednego szeregowego (ordynansa kancelaryjnego)^[5].

W czerwcu 1921 roku PKU 9 pp Leg. w Zmościu podlegała Dowództwu Okręgu Generalnego „Lublin” i obejmowała powiaty: biłgorajski i zamojski^[8].

W kwietniu 1925 roku PKU Zamość nadal podlegała Dowództwu Okręgu Korpusu Nr II i administrowała powiatami: krasnostawskim i zamojskim^[9].

Z dniem 1 października 1927 roku została zlikwidowana PKU Biłgoraj, a powiat biłgorajski został przydzielony PKU Zamość^[10].

W marcu 1930 roku PKU Zamość administrowała powiatami: biłgorajskim, krasnostawskim i zamojskim^[11]. W grudniu tego roku PKU Zamość posiadała skład osobowy typu I^[12].

31 lipca 1931 roku gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu składu osobowego PKU typ I–IV o jednego oficera i zwiększeniu o jednego urzędnika II kategorii. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian^[13].

19 marca 1932 roku ogłoszono nadanie Krzyża Niepodległości st. sierż. Janowi Kazimierzowi Komuszyńskiemu z PKU Zamość^[14][15].

Z dniem 1 grudnia 1934 roku minister spraw wojskowych wyłączył powiat krasnostawski z PKU Zamość i przyłączył do PKU Chełm^[16].

1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby poborowej, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Zamość została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Zamość przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku^[17], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym^[18].

Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr II. Rejon uzupełnień nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: zamojski i biłgorajski^[2].

Komendanci

• ppłk Wincenty Ruszkowski (od 21 II 1919)
• płk piech. Robert Borkowski (1 III 1920^[19] – 1 V 1921 → stan spoczynku^[20])
• tyt. płk art. Władysław Maluszycki (do V 1923 → komendant PKU Sochaczew w Grodzisku^[21])
• ppłk piech. Julian Olszycki (V^[21] – VI 1923 → komendant PKU Sochaczew w Grodzisku^[22])
• ppłk piech. Kazimierz Nehrebecki (VI 1923^[22][23][24] – II 1928 → dyspozycja dowódcy OK II^[25])
• mjr piech. Bronisław Balcewicz (III 1929^[26][27] – 1939^[28], †1940 Charków)

Obsada personalna XXIV PKU w lutym 1919 roku^[29][30]

• komendant – ppłk Wincenty Ruszkowski
• zastępca komendanta – mjr Jan Januszewicz
• naczelnik kancelarii – ppor. Edward Leplawy
• oficer gospodarczy – urzędnik wojskowy Mieczysław Kotarbiński
• oficer ewidencyjny w Zamościu – b. por. Eligiusz Winkler
• oficer ewidencyjny w Tomaszowie – b. chor. Władysław Szmidt
• oficer ewidencyjny w Biłgoraju – por. Eugeniusz Prus-Niewiadomski

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1921–1925^[31][32]

• I referent – urzędnik wojsk. IX rangi / mjr kanc. Jan Froehlich (do II 1926 → kierownik I referatu)
• II referent
  • urzędnik wojsk. XI rangi Jan Markowski (do 16 VIII 1923 → PKU Starogard^[33])
  • por. / kpt. piech. Adolf Wierzbicki (16 VIII 1923^[34] – II 1926 → kierownik II referatu)
• oficer instrukcyjny
  • por. piech. Marian II Krzyżanowski (do XI 1924 → 9 pp Leg.^[35])
  • por. piech. Stefan Sowa (XII 1924^[35] – III 1926^[36] → 9 pp Leg.)
• oficer ewidencyjny Krasnystaw – por. kanc. Stanisław Kobel (V 1923^[37] – IX 1924 → referent ewid.-kwat. w Komendzie Obozu Warownego „Kraków”^[38])
• oficer ewidencyjny Zamość
  • urzędnik wojsk. XI rangi Józef Duda (do 16 VIII 1923 → PKU Ciechanów^[33])
  • por. piech. Leon Nowicki (16 VIII 1923^[34] – VIII 1924 → PKU Włodzimierz Wołyński^[39])
  • por. kanc. Władysław Fedorko (od VIII 1924^[40])

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1926–1938^{[41][42][43][44]}

• komendant – ppłk piech. Kazimierz Nehrebecki
• kierownik I referatu administracji rezerw i zastępca komendanta
  • mjr adm. kanc. Jan Froehlich (II 1926 – II 1927 → komendant PKU Ciechanów^[45])
  • kpt. piech. Adolf Wierzbicki (od IV 1927^[46], był w 1935 → kierownik referatu w Dep. Uzup. MSWojsk.)
• kierownik II referatu poborowego
  • kpt. piech. Adolf Wierzbicki (II 1926 – IV 1927 → kierownik I referatu)
  • por. kanc. Czesław Świderski (od IV 1927^[46])
  • kpt. piech. Michał Nodzeński (od IX 1930^[47], był w 1935 → kierownik I referatu)
• referent
  • por. kanc. Czesław Świderski (II 1926 – IV 1927 → kierownik II referatu)
  • por. kanc. Władysław Fedorko^[a] (IV 1927^[46] – VIII 1929^[49] → dyspozycja dowódcy OK II)
  • kpt. piech. Michał Nodzeński (XII 1929^[50] – IX 1930 → kierownik II referatu)

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych KRU w latach 1938–1939^[28][b]

• kierownik I referatu ewidencji – kpt. adm. (piech.) Michał Nodzeński †1940 Katyń^[52]
• kierownik II referatu uzupełnień – kpt. adm. (piech.) Jan Drabik †5 VII 1940 Gruszka

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty 1 lipca 1933. Warszawa: Przegląd Piechoty, 1933.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty. 5 czerwca 1935. Warszawa: Dep. Piech. MSWojsk., 1935.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
• Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Robert Szandrocho: 90 lat terenowych organów administracji wojskowej w Polsce. Wrocław: Wrocławskie Wydawnictwo Naukowe Atla 2, 2011. ISBN 978-83-60732-61-8.