Komisariat Straży Granicznej „Lipiny”

Komisariat Straży Granicznej „Lipiny” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920, powołano do życia Straż Celną^[1]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922^[2]. Komisariat Straży Celnej „Orzegów”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Straży Celnej „Tarnowskie Góry”^[3].

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[4]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku w jej miejsce powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[5].

Rozkazem nr 4 z 30 kwietnia 1928 w sprawie organizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Lipiny”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[6].

 Osobny artykuł: komisariat Straży Celnej „Orzegów”.

Rozkazem nr 4 z 30 kwietnia 1928 w sprawie organizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Lipiny” do Inspektoratu Granicznego nr 15 „Królewska Huta” i określił jego strukturę organizacyjną^[6]. Rozkazem nr 10 z 5 listopada 1929 w sprawie reorganizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i nową strukturę komisariatu^[7]. Rozkazem nr 2 z 24 sierpnia 1933 w sprawach zmian etatowych, przydziałów oraz utworzenia placówek', komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski nakazał utworzyć placówkę I linii „Zgorzelec”^[8]. Rozkazem nr 1 z 29 stycznia 1934 w sprawach [...] zmian przydziałów, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył placówkę I linii „Karol Emanuel” z komisariatu Straży Granicznej „Lipiny” i włączył w skład komisariatu Straży Granicznej „Nowa Wieś”^[9].

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Kamień” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Paniówki” − 1928
• komisariat Straży Granicznej „Kamień” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Bielszowice” − listopad 1929

Organizacja komisariatu w kwietniu 1928^[6]:

• komenda − Lipiny
• placówka Straży Granicznej I linii „Łagiewniki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Orzegów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Ruda”
• placówka Straży Granicznej I linii „Karol Emanuel”
• placówka Straży Granicznej II linii „Chorzów Dworzec”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lipiny”
• placówka Straży Granicznej II linii „Chebzie”
• placówka Straży Granicznej II linii „Królewska Huta”

Organizacja komisariatu w listopadzie 1929^[7]:

• 2/15 komenda − Lipiny
• placówka Straży Granicznej I linii „Łagiewniki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Orzegów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Ruda”^[a]
• placówka Straży Granicznej I linii „Rudzka Kuźnica”
• placówka Straży Granicznej I linii „Karol Emanuel” → w 1934 przeniesiono do komisariatu „Nowa Wieś”
• placówka Straży Granicznej I linii „Lipiny”
• placówka Straży Granicznej II linii „Królewska Huta” (potem Chorzów)
• placówka Straży Granicznej II linii „Katowice”

Organizacja komisariatu w 1936^[23]

• komenda − Lipiny
• placówka Straży Granicznej I linii „Łagiewniki”
• placówka Straży Granicznej I linii „Zgorzelec”
• placówka Straży Granicznej I linii „Orzegów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Ruda”
• placówka Straży Granicznej I linii „Lipiny”
• placówka Straży Granicznej II linii „Lipiny”
• placówka Straży Granicznej II linii „Chorzów”
• placówka Straży Granicznej II linii „Katowice”

• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Szkic historyczny z działalności komisariatu Straży Granicznej „Lipiny Ślaskie” z lat 1927–1936. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/591.)
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)
• Szkic historyczny z działalności Inspektoratu Straży Granicznej „Częstochowa“ z lat 1928–1935 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/229.)
• Wykazy imienne oficerów, szeregowych i pracowników cywilnych Śląskiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1938. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/159.)